Elektrotehnika va elektronika

e
a 
= E
m 
sin t;
e
b 
= E
m 
sin( t-120
0
);
e
C
= E
m 
sin( t +120
0
)
(3.1) 
Simmetrik rejimda ushbu EYuK lar oniy qiymatlarining algebraik yig’indisi nolga teng bo’ladi:

---

47 
e
A
 
+ 
e
b
 
+ 
e
c
 
= 0
(3.2) 
EYuK vektorlarining geometrik yig’indisi yopiq uchburchak hosil qiladi. Uch fazali zanjirda ikki 
turdagi kuchlanish va toklar mavjud bo’ladi:
Faza kuchlanishi
–liniya simlarining har biri bilan neytral sim orasidagi kuchlanish bo’lib 
U
a
, 
U
b
va 
U
c
lar bilan yoki umumiy tarzda 
U
f
bilan belgilanadi;
Liniya kuchlanishi
– liniya simlari orasidagi kuchlanish, boshqacha aytganda generator 
chulg’amlarining 
A
va 
B
, 
B
va 
C
hamda 
C
va 
A
nuqtalari orasidagi 
U
AB
, U
BC
 va U
CA
kuchlanishlar yoki 
umumiy tarzda 
U
A
bilan belgilanadi;
Faza toki
– generator chulg’amlarining yoki iste’molchilarning bosh uchidan oxirgi uchiga yo’nalgan 
tok bo’lib umumiy tarzda 
I
f
ko’rinishida belgilanadi.
Liniya toki
– Zanjirdagi liniya simlaridan oqib o’tayotgan tok bo’lib umumiy tarzda 
I
L
bilan 
belgilanadi.
Uch fazali zanjirlarda generator, transformator chulg’amlari va iste’molchilar ikki xil sxemada: 
“yulduz” (
Ү
) yoki “uchburchak” (
∆
) usulida ulanadi. 
Generator chulg‘amlarini “yulduz” (
Ү
) usulida ulanishi va EYuKlarning vektor diagrammalari 3.1 –
rasmda keltirilgan. 
Uch fazali tokning quvvati. 
Uch fazali simmetrik zanjirlarda quvvatlar quyidagicha hisoblanadi: 
Aktiv quvvat:
cos
3
cos
3
3
3
l
l
f
f
f
f
I
U
I
U
Р
Р
(3.3)
Reaktiv quvvat:
sin
3
sin
3
3
3
L
L
f
f
f
f
I
U
I
U
Q
Q
(3.4) 
Т
o’la quvvat:
L
L
f
f
f
f
f
I
U
I
U
Q
P
S
3
3
2
3
2
3
3
(3.5) 
Uch fazali simmetrik zanjirlarda tokning quvvatini bir fazali va uch fazali vattmetrlar yordamida 
o’lchash mumkin.
Elektr zanjirlarda uch fazali simmetrik iste’molchilarni “yulduz” sxemasidan “uchburchak” 
sxemasiga o’tkazib ulanganda, liniyadagi tok 
3
hamda iste’molchining quvvati 3 martaga ko’payadi. 
Ushbu xususiyatdan amaliyotda keng miqyosda foydalaniladi. 

---

48 
Elektr stantsiyalarida uch f
а
z
а
li sin
х
r
о
n g
е
n
е
r
а
t
о
rl
а
r o’rnatilgan bo’lib, aynan ular yordamida 
uch f
а
z
а
li elektr energiyasi hosil qilinadi( 3.1-rasm) . 
Uch f
а
z
а
li sin
х
r
о
n g
е
n
е
r
а
t
о
r ikkita asosiy qism – qo’zg’almas stator (3.1-rasm,1) va aylanuvchi 
rotordan (3.1-rasm,2) iborat bo’ladi. Stator pazlariga chulg’amlar soni bir xil, o’zaro bir-biridan 120
0
ga 
siljigan uchta chulg’am joylashtiriladi. Rotor vali(o’qi)ga esa