Elektrotehnika va elektronika

B 
ning 
taqsimlanishiga bog‘liqdir. 
Qutblarning o‘rtasida magnit induksiyaning qiymati 
 B = B
max
bo‘lib, ikki qutb oralig‘ining o‘rtasida esa 
B = 0
bo‘ladi. 
Generatorda hosil bo‘lgan o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka aylantirish uchun kollektordan 
foydalaniladi. 
Eng oddiy kollektor sifatida misdan yasalgan va bir-biridan izolyatsiyalangan ikkita yarim halqadan 
foydalanish mumkin. Demak, 13.1-rasmdagi o‘tkazgich uchlarini ikkita halqa o‘rniga ikkita yarim halqalarga 
ulansa, u holda eng oddiy o‘zgarmas tok generatorining prinsipial sxemasi ol-nadi. Bunda ham yarim halqalar 
valga(o’qga) undan izolyatsiyalangan holda o‘rnatilib, ular val(o’q) va demak, o‘tkazgich bilan bir xil chastotada 
aylanadi. 

---

172 
Shunga ko’ra, 
abcd 
o‘ramda ilgarigidek o‘zgaruvchan EYuK hosil qilinadi, ammo kollektor bo‘lgani 
sababli cho‘tkalar o‘zgarmas potentsiallarga ega bo‘lib qoladi. 
Normal tipli o‘zgarmas tok mashinalaridagi kollektor plas-tinkalarining soni 50
…
80 ta bo‘lib, ulardan 
olinadigan tokning qiymati deyarli o‘zgarmas bo‘ladi. 
O‘zgarmas tok mashinasi asosan ikki qismdan iborat bo‘lib, uning magnit oqim hosil qiluvchi birinchi 
qismi induktor, EYuK hosil qiluvchi ikkinchi qismi esa yakor deb ataladi. 
Induktor o‘z navbatida stanina 
1 
hamda asosiy (bosh) qutblar 
2 
dan iborat bo‘lib, yakor esa yakor 
o‘zagi 
3, 
kollektor 
4, 
val 5, podshipnik 
6, 
podshipnik qalqoni 7 va ventilyator 
8 
dan iborat bo‘ladi (13.3-
rasm). 
13.3
– rasm. O‘zgarmas tok mashinalarining konstruktiv sxemasi 
(a) 
va magnit zanjiri(b). 
 
13.3 O‘zgarmas tok generatorlari va ularning tavsiflari 
Elektr mashinasining ishlashi uchun zarur bo‘lgan magnit maydon hosil qilish usuliga ko‘ra o‘zgarmas 
tok mashinalari elektromagnit va doimiy magnit bilan qo‘zg‘atiluvchi mashinalarga bo‘linadi. Doimiy magnit 
bilan qo‘zg‘atiluvchi mashinalar magnito-elektr mashina deb ham ataladi. Bunday mashinalar juda 
kam uchraydi, ular asosan taxogenerator va shu singari maxsus mashinalar sifatidagina ishlatiladi. 
Elektromagnit bilan qo‘zg‘atiluvchi mashinalar qo‘zg‘atuvchi chul-g‘amining ulanish sxemasiga 
ko‘ra