Elektrotehnika va elektronika

 
9.3. Sathni o‘lchashning gidrostatik vositalari 
Turli, shu jumladan agressiv va tez kristallanuvchi, suyuqliklarning sathni o‘lchashda gidrostatik
asboblar eng asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Gidrostatik sath o‘lchagichlar bilan sathni o‘lchash 
o‘zgarmas(doimiy) zichlikka ega suyuqlik ustunining berayotgan gidrostatik bosimni o‘lchash natijasiga 
olib keladi. 

---

113 
Sath o‘lchagich bosim. Sathning o‘lchov birliklarida darajalangan monometr bilan gidrostatik 
bosimni o‘lchash, quyida keltirilgan sxemalar bo‘yicha amalga oshiriladi(9.2-rasm,a.)
Manometrik tizimining pastki qismida 2 qo‘ng‘iroq joylashgan, uning tirqishi 1 yupqa elastik 
membrana bilan, yuqorigi qismi 3 manometr bilan to‘silgan. Elastik membranani qo‘llash havoning 
suyuqlikda qorilib(aralashib) ketishiga yo‘l qo‘ymaydi, ammo, membrananing elastikligi(bikriligi) tufayli
sathning cheklanishida xatolik kiritadi. Gidrostatik bosimni o‘lchashda mazkur sxemani qo‘llash 
manometr ko‘rsatishlarining idishdagi suyuqlikning sathiga nisbatan joylashishiga bog‘liq bo‘lmasligi 
hisoblanadi. 
9.2-rasm. Gidrostatik satho‘lchagichlar bilan sathni o‘lchash schemalari. 
Atmosfera bosimi ostida bo‘lgan ochiq idishlarning sathini o‘lchash (9.2-rasm,b.) rasmda 
tasvirlangan sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. Impulsli naychalar 2 difmanometr 1 orqali idish bilan va 
muvozanatlovchi 3 idish bilan ulangan.
Muvozanatlovchi idish impulsli naychadagi suyuqlikning h1 statik 
bosimini kompensatsiyalash uchun mo‘ljallangan.
O‘lchash jarayonida muvozanatlovchi idishdigi 
suyuqlikning sathi o‘zgarmas bo‘lishi shart(majbur). Murvat 4 idishdagi (3) sathning o‘zgarmas bo‘lishini 

---

114 
ushlab turish uchun xizmat qiladi. Impulsli naychalarni va idishni to‘latuvchi suyuqliklar zichliklarining 
tengligida, va h1 = h2 shartda bosim farqi faqat idishdagi suyuqlikning h sathiga bog‘liq.
Bosim ostida ishlaydigan asboblarda sathni o‘lchashda qo‘llanadigan sxema (9.2-rasm,v) rasmda 
keltirilgan. Mazkur holatda 3 muvozanatlovchi idish sathning maksimal balandligiga mos ravishda 
o‘rnatiladi va asbob bilan ulanadi. Asbobdagi P statik bosim ikkala impulsli naychalarga ham kelib tushadi, 
shuning uchun bosimning 
Δ
P o‘lchanayotgan farqini h=0 da
Δ
P= 
Δ
Pmax, h=hmax da esa 
Δ
P=0 
ko‘rinishda tasvirlash mumkin.
Unifitsirlangan tokli yoki pnevmatik signalli difmanometrlardan foydalanilishning ko‘rib chiqilgan
sxemalarda, agarda idish agressiv suyuqlik bilan to‘latilgan bo‘lsa, u holda difmanometrni idishga ulanishi 
ajratuvchi idishlar orqali amalga oshiriladi.
O‘zida gidrostatik bosimni o‘lchash amalga oshiriladigan, idishni to‘latuvchi(to‘ldiruvchi) suyuqlikda 
fiksatsiyalangan(aniq belgilangan) chuqurlikda cho‘ktirilgan(botirilgan) naycha ichidan haydaladigan gaz 
bosimini o‘lchash yo‘li bilan, sath o‘lchagich pezometrik deb nomlanadi.
Pezometrik sath o‘lchagichning
sxemasi (9.2-rasm,g) rasmda keltirilgan.
Pezometrik naycha 1 sath o‘lchanadigan asbobning ichida 
joylashtiriladi. Gaz 2 naycha orqali sarfni cheklash uchun xizmat qiladigan drosselga kelib tushadi. 
Stakancha 3 gazning sarfini o‘lchash uchun xizmat qiladi.
Vaqt birligi ichida suyuqlik to‘latilgan 
idish orqali o‘tayotgan pufakchalarning sonini sanash orqali sarf aniqlanadi.
Bosim v stakanchadagi bosim 
4 bosim stabilizatori yordamida o‘zgarmas qilib ushlab turiladi. Bosim gaza posle drosseldan keyingi gaz 
bosimi difmanometr bilan o‘lchanadi va sathning o‘lchovi bo‘lib xizmat qiladi.
Gaz(havo) uzatilganda pezometrik naychada bosim asta-sekin h balandlikdagi suyuqlik ustunining 
bosimiga teng bo‘lgunga qadar ortadi. Qachonki naychadagi bosim gidrostatik bosimga teng bo‘lsa, 
naychalarning pastki ochiq qismidan gaz chiqishi boshlanadi. Sarf shunday tanlanadiki, naychandan gaz 
alohida pufakchalar ko‘rinishda ajralib chiqib boshlaydi. 
Pezometrik sath o‘lchagichlar sathni keng chegaralarda o‘lchash imkonini beradi: bir necha o‘n 
santimetrdan 10-15 m gacha. Pezometrik yo‘l bilan naychadagi bosimni o‘lchashda unifitsirlangan chiqish 
signalli difmanometr bilan foydalanishda keltirilgan xatolik ±(1,0-1,5)% ni tashkil etadi.