Elektrotehnika va elektronika

 
 
 

---

115 
9.4. Sathni o‘lchashlarning elektr vositalari. 
Sezgir elementining turi bo‘yicha sathni o‘lchashlarning elektrli vositalari sig‘imli va konduktometrik 
turlariga bo‘linadi. 
Sig‘imli sath o‘lchagich.
Ushbu rusumli sath o‘lchagichlarda o‘zgartgichning birlamchi o‘lchagich
elektr sig‘imli sezgir elementi bilan suyuqlikning sathi orasidagi bog‘lanishdan foydalaniladi. Konstruktsiya 
sig‘imning sezgir elementi s koaksialli joylashgan elektrodlar aniqlashetsya suyuqlikning fizik-kimyoviy 
xossalari. elektr o‘tkazmaydigan(dielektrik) suyuqliklar uchun sezgir elementli sath o‘lchagichlarda 
tegishli rasmda tasvirlangan sxemalardan foydalaniladi. 
9.3-rasm. Sathni o‘lchash elektrli vositalarining sxemalari. 
Sezgir element (9.3-rasm,a) ikkita: 1 koaksial joylashgan va 2 qisman suyuqlikka 
botirilgan(cho‘ktirilgan) elektrodlardan iborat. Elektrodlar silindrli kondensatorni hosil qiladi, uning 
elektrodlararo bo‘shlig‘i h balandlikgacha suyuqlik bilan, H-h bo‘shliq esa – bug‘gazli qorishma bilan
to‘latilgan. Elektrodlarni fiksatsiyali(aniq belgilangan) holatda joylashtirish uchun 3 izolyator ko‘zda 
tutilgan. 
Elektro‘tkazuvchan suyuqliklar sathni o‘lchash uchun (9.3-rasm,b) rasmda tasvirlangan sig‘imnli 
sezgir element bilan jihozlangan sath o‘lchagich qo‘llanadi.
Sezgir element ftoroplastli izolyatsiya 2 bilan 
qoplangan 1 metallik elektrod ko‘rinishiga ega. Elektrod suyuqlikka qisman tushirilgan(cho‘ktirilgan). 
Ikkinchi elektrod sifatida devor sig‘imi, agarda u metalli, yoki agarda sig‘im dielektrikdan bajarilgan 
bo‘lsa, maxsus metalli elektrod, olinadi. 

---

116 
Sig‘imli sath o‘lchagich o‘lchashlarning 0 - 0,4 dan 0-20 m gacha poyonida o‘lchashlarni sathning 
ishchi muhit harorati -60 dan to +100 
o
C gacha va ishchi muhit bosimi 2,5 – 10 MPa gacha, aniqlik sinflari 
0,5; 1,0; 2,5 qilib ishlab chiqiladi. 
Ko‘rib chiqilgan sezgir elementlar bazasida ishlab chiqilgan portlashga xavifsiz “neftmaxsuloti – 
suv” suyuqliklar va boshqa turli qiymatli nisbiy dielektrik singdiruvchanlikka ega suyuqliklar va boshq. 
bo‘linish sathini signalizatorlari(xabar bergichlari). 
To‘kiluvchan(donador) muhitlar sig‘imi, sathini o‘lchagich ishlab chiqilgan. Sath o‘lchagichlarning 
yuqoridagi o‘lchashlar chegarasi 4 – 20 m, aniqlik sinfi 2,5. 
Sathning konduktometrik signalizatori(xabar bergichi). Ushbu rusumli sath o‘lchagich
elektro‘tkazuvchan suyuq muhitlar va to‘kiluvchan(donador) materiallar sathni signalizatsiyasi(xabar 
berishi) uchun mo‘ljallangan. Suyuqlikning yuqorigi chegarasidagi sathning signalizatori(xabar bergichi) 
sxemasi (2.6.3-rasm) rasmda keltirilgan. Sxemaga mos ravishda sath h qiymatga erishganida 1 elektrod 
va texnologik asbobning korpusi oralig‘idagi elektrli zanjir berkiladi(qisqa tutashadi).
Mazkur holatda 
o‘zining kontaktlari bilan signal(xabar) berish sxemasiga ulangan 2 rele ishga tushadi.
To‘kiluvchan(donador) muhitlar sathning konduktometrli signalizatori(xabar bergichi) ishlashi qarab 
chiqilganlarga o‘xshash bo‘ladi. Konduktometrli signalizatori(xabar bergichi)da qo‘llanadigan elektrodlar
maxsus markali po‘latdan yoki ko‘mirdan tayyorlanadi, bunda ko‘mirli elektrodlar faqatgina suyuq 
muhitlar sathnini o‘lchashda qo‘llanadi.