Elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiya

Расм-1.1 Ротор чўлғамидаги токлар ва стерженларга таъсир этаётган кучларнинг йўналиши
bir-biridan burchakka siljigan bo‘ladi.

Mashinada umumiy magnit oqim mavjud bo‘lganligi

sababli, stator va rotor cho‘lg‘amlarida shu magnit

oqim induksiyalagan EYuKlarni hisobga olish mumkin. Rotorning cho‘lg‘amlaridagi toklarning magnit oqim bilan o‘zaro ta’siri natijasida rotorning o‘tkazgichlariga ta’sir etadigan mexanik G‘ quchlar va aylantiruvchi elektromagnit moment M hosil bo‘ladi. 1.1- rasmning ustki qismida V₁ tezlik bilan aylanayotgan magnit maydon V ning yo‘nalishi va EYuK ye₂ ning ham yo‘nalishi ko‘rsatilgan. Pastki rasmlarda esa EYuK ye₂ bilan tok i₂ orasidagi siljish burchagi ₂ =0 va ₂ =90⁰ bo‘lganda sterjenlardagi tok i₂ bilan va bu sterjenlarga ta’sir etayotgan kuch G‘ ning yo‘nalishi ko‘rsatilgan. ₂ =0 da bu kuchlar magnit maydon yo‘nalgan tomonga yo‘nalgan, shuning uchun aylantiruvchi moment ya’ni 0 ga teng bo‘lmasdan magnit oqim yo‘nalishi bo‘icha yo‘nalgan bo‘ladi. ₂ =90⁰ da esa mexanik kuchlar bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘lib moment M=0 bo‘ladi. Bundan aylantiruvchi momentni faqat tokning aktiv tashkil etuvchisi hosil qilar ekan deb xulosa chiqarish mumkin.
I_2a=I₂ cos₂
Bu xulosa umumiy bo‘lib barcha o‘zgaruvchan tok mashinalarga taa’luqli bo‘lib, asinxron motorning rotor zanjiri ma’lum qarshilikka ega bo‘lganligi sababli motorni ishga tushirishda n=0 0< <90⁰. Shuning uchun M>0. Agar M >M_st bo‘lsa, rotor n1 tezlik bilan asta-sekin aylana boshlaydi. Magnit maydon tezligi bilan rotor tezligi orasidagi farq sirpanish deb ataladi.

sirpanish orqali aniqlangan rotor tezligi
n=n₁(1-s) (6-1)
Rotor magnit maydon yo‘nalishi bo‘yicha aylanganda rotorning o‘tkazgichlarini maydon kuch chiziqlari bilan kesishish chastotasi tezliklarning farqiga proporsianal bo‘ladi. Rotor cho‘lg‘amidagi tokning chastotasi
f₂ =p(n₁-n) (6.2)
(6.1) dan n ning qiymatini qo‘yib so‘ngra p₁ ning qiymati hisobga olinganda tokning chastotasi
f₂ =sPn₁=sf₁ (6.3)

Ya’ni ikkilamchi chastota sirpanishga prporsional tokning chastotasi f ₂₁ bo‘lganda rotorning magnit oqimini aylanish tezligi p₂ p₁ dan kichik bo‘ladi, (3)ga asosan

n₂= (6.4)
(6.1) va (6.4) ifodalardan rotor magnit maydoni statorga nisbatan tezligi:
n_2c=n+n₂=(1-S)n₁+sn₁=n₁ (6.5)
ya’ni rotorning magnit maydonini statorga nisbatan aylanish tezligi rotorning ixtiyoriy aylanish tezliklarida statorning magnit maydonini aylanish tezligiga teng bo‘ladi. Shuning uchun rotor aylanayotganda stator va rotorning magnit maydonlari bir xil tezlik bilan, ya’ni sinxron aylanib mashinaning umumiy magnit maydonini hosil qilishadi. Motor rejimida 0 bo‘ladi.
Agar asinxron mashinaning rotorini tashqaridan moment yordamida magnit maydon yo‘nalishi bo‘yicha sinxron tezlikdan katta tezlik (0₁) bilan aylantirilganda rotor magnit maydonni quvib o‘tadi va rotorning cho‘lg‘amida induksiyalangan toklarning yo‘nalishi qarama-qarshi tomonga o‘zgaradi. Bunda elektromagnit quchlar F va elektromagnit moment M ning ham yo‘nalishlari teskari tomonga o‘zgaradi. Moment M tormozlovchi xrakterda bo‘lib mashina generator rejimida ishlaydi sirpanish S<0 n>n₁ bo‘ladi.
Agar rotorni magnit maydonning aylanish yo‘nalishiga teskari tomonga aylantirilsa e.yu.k. ye₂ , va i₂ va F larning yo‘nalishlari o‘zgarmay qoladi. Elektromagnit moment M maydon aylanish yo‘nalishi tomonga aylanib rotorni tormozlaydi. Asinxron mashinaning bu rejimi teskari ulash yoki elektromagnit tormozlanish deb ataladi