Elektrotexnika va elektronika asoslari

O‘zgarmas tok motorlarini ishga tushirish.
Agar tinch turgan motorni elektr tarmog‘iga ulab, unda qarshilik momentidan katta bo‘lgan aylantiruvchi moment hosil qilinsa, u aylana boshlaydi. Aylanish chastotasining ortib borishi bilan yakorda hosil bo‘ladigan EYK ham ortib boradi, natijada, yakor toki va, demak, aylantiruvchi moment kamayib boradi.
Aylantiruvchi moment qiymati qarshilik momentigacha kamayganda, ya’ni M = M_C bo‘lib, momentlar muvozanati tiklanganda, chastotaning ortib borish jarayoni tugaydi va motor berilgan o‘zgarmas chastotada ishlay boshlaydi. Tinch turgan motorni elektr tarmog‘iga ulab, uning chastotasi n = 0 dan n = n_C const gacha ortib borishidagi jarayon motorni ishga tushirish jarayoni deyiladi. Bu jarayon ishga tushirish toki I_ish.t, ishga tushirish momenti M_ish.t va ishga tushirish vaqti t_ish.t lar bilan xarakterlanadi.
Elektr tarmog‘iga ulangan motorning tinch turgan yakori chulg‘amida hosil bo‘lgan tok uning ishga tushirish toki deb ataladi. Yakorning tinch holatida n = 0 bo‘lgani sababli E_Y = 0 bo‘ladi. Demak, ishga tushirish tokining qiymati quyidagicha ifo dalanadi:
Iish.t = ΣUR , (3.6)
bunda: ΣR = R_Y + R_T – yakor zanjirining qarshiligi.
Yakor chulg‘amining qarshiligi R_Y ning qiymati, odatda, juda kichik, ya’ni R_Y ≈ (0,1 ÷ 2) Ω bo‘ladi. Shunga binoan nominal tezlik va nominal tok I_N = ^UN_R⁻_Y ^EY bilan ishlayotgan motor yakoridagi kuchlanishning tushuvi I_YR_Y ≈ (3 ÷ 8)%U_Y bo‘ladi. Demak, nominal kuchlanishli elektr tarmog‘iga yakor chulg‘ami bevosita, ya’ni tashqi qarshiliksiz ulansa, u holda bu chulg‘amdan o‘tadigan yakor toki nominalga nisbatan 10–20 marta ortib ketadi. Natijada kollektor atrofida aylanuvchi olov va haddan tashqari katta aylantiruvchi moment hosil bo‘lib, motordagi izolatsiya va aylanuvchi mexanik qismlar ishdan chiqishi mumkin. Ishga tushirish tokini kommutatsiya va aylanuvchi qismlarga xavfli bo‘lmagan qiymat I_ish.t≈ 2 · I_N gacha va, demak, M_ish.t≈ 2 · M_N gacha kamaytirish uchun yakor chulg‘amiga ketma-ket ulangan rezistor qarshiligi kiritiladi. Bu rezistor ishga tushirish rеzistori deyiladi. Ishga tushirish tokini 2I_N gacha kamaytiruvchi rezistor qarshiligi U _N
Rish.t qiymatining Iish.t ifodasi orqali Iish.t≈ 2 · IN RY +Rish.t dan topiladi, ya’ni
Rish.t = RT = 2U ⋅I NN − RY . ifodadan R_ish.t ning qiymatini topish uchun R_Y ni aniqlash kerak. O‘zgarmas tok motorlari uchun yakor chulg‘ami qarshiligini quyidagicha aniqlash mumkin: U ^N
R_Y≈ 0,5(1 – η) _IN = 0,5(1 – η)R_N, (3.8)
bunda: – motor foydali ish koeffitsiyentining nominal qiymati:
P ^{N η=} UN IN – motorning nominal qarshiligi.
Yakorga kuchlanish berilganda undan o‘tadigan ishga tushirish tokini nominal qiymatgacha kamaytiruvchi qarshilik o‘zgarmas tok motorining nominal qarshiligi deb ataladi. Ishga tushirish rezistori odatda bir necha pog‘onadan iborat qilib tayyorlanadi. Ishga tushirilgan motor chastotasining ortib borishi bilan uning yakor toki va, demak, aylantiruvchi momenti kamayib boradi. Motor chastotasining n_C qiymatgacha bir tekisda ortib borishini ta’minlash uchun aylantiruvchi momentning o‘rtacha qiymatini o‘zgarmas qilib saqlash kerak. Buning uchun ishga tushiruvchi momentning qiymati o‘zining M M_ish.t qiymatidan M_min≈(1,1 ÷ 1,2)M_N gacha kamayganida R_ish.t qarshiligining bir pog‘onasi shuntlanadi. Bunda tok va, demak, aylantiruvchi moment nominalga nisbatan yana ikki marta ko‘payishi darkor. Shu singari chastota ortib borishi bilan ishga tushiruvchi rezistorning qarshiligi kamayib boriladi ваR_ish.t ning oxirgi pog‘onasi shuntlanganda (rezistor qarshiligi nolga tenglashtirilganda) chastotaning qiymati n_C gacha ortib boradi. Momentlar muvozanati tiklanib, ya’ni M = M_C va n = n_C, bo‘lishi bilan ishga tushirish jarayoni ham tugaydi.

O’QUVCHILARNING O’ZLASHTIRISHINI BAHOLASH MYEZONLARI

Mavzu: O'zgаruvchаn vа o'zgаrmаs tоk elektr mаshinаlаri. 1.O'zgаruvchаn vа o'zgаrmаs tоk elektr mаshinаlаri. 2.Elektr dvigаtelining stаtоri, rоtоri vа chulg'аmi.