7
1-BOB. O‘ZGARMAS TOK CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARINI
HISOBLASH
1.1 . Asosiy ma’lumotlar
1. Elektr zanjirlar asosan
elektr energiya manbalaridan va
iste’molchi
(yuklama) lardan tashkil topadi. Elektr energiya iste‟molchisi (rezistor)
zanjir
qarshiligi bilan xarakterlanib, o„zgarmas tokda
R harfi bilan belgilanadi.
2. Elektr energiya manbayi tashqi xarakteristika
)
(
I
f
U
bilan
ifodalanib,
ikkita ekvivalent sxema yordamida tasvirlanishi mumkin: EYK manbayi va unga
ketma-ket ulangan uning ichki qarshiligi (1.1- rasm,
a)
hamda tok manbayi va
unga parallel ulangan uning ichki qarshiligi (1.1- rasm,
b).
1.1- rasm,
d sxemadagi EYK kattaligi son jihatdan manbaning salt
ishlashidagi (yuklama ajratilgandagi)
s.ish
U
kuchlanishiga teng.
1.1- rasm,
d sxemadagi tok kattaligi son jihatdan manbaning qisqa
tutashgandagi
q.t.
I
tokiga tengdir.
a)
b)
d)
1.1- rasm.
3. EYK manbayi sxemasidan tok manbayi sxemasiga va aksincha ekvivalent
o‘zgartirishlar quyidagi formulalar yordamida bajariladi:
I
r
E
r
E
I
r
ich
ich
;
.
8
4. Elektr zanjirlarni hisoblashda ideallashgan EYK va tok manbalaridan
foydalaniladi. Ideal EYK manbayining
ichki qarshiligi
0
ich
r
, ideal tok
manbayida
esa ichki qarshilik
ich
r
. EYK manbayining qismalaridagi
kuchlanish manbadan o„tayotgan tokka bog„liq emas. Tok manbayidan o„tadigan
tok uning qismalaridagi kuchlanishga bog„liq emas.
5. Om qonuni yozilishining uchta shakli mavjud:
1)
R
E
I
,
bunda,
E
– EYK manbalarining algebraik yig„indisi: agar EYK yo„nalishi
tanlab olingan tok yo„nalishiga mos bo„lsa, u holda bu EYK algebraik yig„indiga
“+” ishorasi bilan kiradi, aksincha bo„lganda esa “
–” ishorasi bilan olinadi;
R
–
zanjir qarshiliklari(shu
jumladan, EYK manbalarining ichki qarshiliklari)ning
arifmetik yig„indisi.
2) shoxobchasida EYK si bo„lmagan elektr zanjirlar uchun tok:
ab
ab
ab
b
a
R
U
R
I
,
bunda,
a
va
b
– mos ravishda
a va
b tugunlar potensiallari.
ab
U
– a va
b tugunlar orasidagi kuchlanishlar yoki potensiallar ayirmasi;
ab
R
–
a va
b tugunlar orasidagi shoxobchadagi qarshilik.
3) EYK manbalari bo„lgan shoxobcha uchun tok:
,
ac
ac
ac
c
a
R
E
U
R
E
I
bunda,
Dostları ilə paylaş: