Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Çaytikanı meyvəsinin fitokimyəvi tərkibi. 
Bir  sıra  alimlərin  tədqiqatları  nəticəsində  müəyyən  edilmiĢdir  ki,  çaytikanı  bitkisinin 
meyvələrinin  kimyəvi  tərkibi  yayıldıqları  ekoloji-coğrafi  ərazilərin  iqlim,  temperatur,  iĢıq  və 
torpağın xüsusiyyətindən asılı olaraq müxəlif olur. 
Məsələn  Qafqaz  və  Abxaziya  ərazilərində  yayılan  çaytikanı  meyvələrinin  tərkibində  73,8-
74,4% su, 0,35-0,63% Ģəkər, o cümlədən 0,14% saxaroza, 2,64-3,2% turĢu və 5,03% yağ tapıldığı 
halda, Sibirdə yayılan çaytikanı meyvələrinin tərkibində 82,3-83% su, 2,4-3,0% Ģəkər, o cümlədən 
1,6-1,9%  qlükoza  və  0,1-1,0%  fruktoza,  2,3-2,7%  müxtəlif  tərkibli  turĢular,  0,12%  aĢı  maddələri, 
meyvəsinin  Ģirəsində  və  toxumunda  isə  8,8-12,3%-ə  qədər  yağ  maddəsi  aĢkar  edilmiĢdir 
(Afanasyeva və b.). 
Altay  vilayətində  yayılan  çaytikanının  növ  və  sortlarının  meyvələrinin  tərkibində  isə  3,9-
6,5% Ģəkər, o cümlədən 0,3-1,9% saxaroza, 1,04-2,4% turĢular, 0,02-0,06% aĢı maddələri vardır. 
Yayıldığı  ekoloji  Ģəraitdən asılı  olaraq  bitkinin  kimyəvi  tərkibində  kəskin  dəyiĢikliklər  baĢ 
verir.  Monqolustanda  yayılan  çaytikanı  meyvələrinin  tərkibində  15,7-18,6  quru  maddə,  2,2-4,0% 
Ģəkər, 2,2-3,2% müxtəlif turĢular, 2,2-3,2% kül maddəsi olduğu halda, ġimali Qafqaz zonalarında 
yayılan çaytikanı cinsinin növ və sortlarının meyvəsinin tərkibində isə 16,3-20,6% quru maddə, 4,8-

---

152 
 
5,7% yağ, 3,21-4,06% turĢu maddələri, vitaminlər, makro və mikroelementlər tapılmıĢdır. 
Çaytikanı  meyvələri  mineral  maddələrlə  də  zəngındir.  Onun  tərkibində  15-ə  qədər 
mikroelementlər, o cümlədən Mg, Mn, B, S, Si, Zn və s. olduğu müəyyən edilmiĢdir. 
F.Əzizov  və  A.Salamov  1992-ci  ildə  Azərbaycanın  ġəki-Zaqatala  ərazilərində  yayılan 
yabanı çaytikanı bitkisinin müxtəlif orqanlarda mikıoelementləri paylama qanunauyğunluqlarını və 
meyvələrinin kimyəvi tərkibini ətraflı öyrənərək maraqlı elmi və pıaktiki nəticələr əldə etmiĢlər.  
Çaytikanı  meyvəsinin  tərkibi  bir  çox  qiymətli  maddələrlə  zəngindir.  Onun  tərkibi  5  saylı 
cədvəldə göstərilmiĢdir.