Elşən Misir oğlu Nəsibov

Rasionallıq
  əqli  nəticələr  çıxarmaqdan,  həm  də  müqayisədə  nisbətən 
yüksək  səviyyəli,  dərin  əhatəli  əqli  nəticələr  ortaya  qoymaqdan      meydana 
gələn      bir haldır. Rasionallıq sistemli,  bu baxımdan da məkanlar üzrə ardıcıl 
şə
kildə dərk etməkdir.  Rasionallıq və irrasionallıq müəyyən obyektə yanaşma 

---

11 
 
tərzidir.  Əqlin,    dərketmənin  dərəcəsidir.    Rasionallıq  sistemli  yanaşma 
üsuludur və tərzidir. 
Rasional  yanaşma  o  deməkdir  ki,  insan  obyektə,  proseslərə  daha  geniş 
düşüncəli (burada praktik nəticələrdən meydana gələn empirik təfəkkür də rol 
oynayır)   və sistemli yanaşır və ondan şüuru, faydalı  nəticələr ortaya çıxarır. 
Elə nəticələr  ki, belə nəticələr  məntiqli olur, normativ  və təsirli olur. İnsanlar 
proseslərin  nəticələrini  dərk  edir.  Nəticələrin  faydasını  anlayır.  Sistemli 
düşünür və nəticələrin də sistemli olmasını dərk edir. Sistemli düşüncə ardıcıl 
nəticələri  olan  bağlı  düşüncədir.  Bu  da  özlüyündə  müəyyənlik  şəbəkəsindən, 
onun yaranması və elementlərin açılmasından  asılıdır. Onu da qeyd etmək olar 
ki, rasionallıqda sistemliliyin  öz dərəcəsi var. Sistemlilikdə də rasionallığın öz 
dərəcəsi  mövcuddur.    Məsələn,  bir  prosesin  müəyyən  gedişat  anında  və 
trayektoriyasında  nə  kimi  nəticələr  verməsini  əvvəlcədən  və  proseslərin 
gedişatında dərk etmək səviyyəsi yüksək olanda rasionallıq bir qədər artıq olur. 
Rasionallıq  bu  baxımdan  müəyyənliyi  əvvəlcə  görmək  vəziyyətidir, 
formasıdır.  Dəyərləndirmək  də  elə  rasionallığın  əsasında  durur.  Hər  kəs  bir 
prosesi eyni  səviyyədə dəyərləndirmək imkanlarına  malik  ola bilməz. Onu da 
nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, rasionallıq və sistemlilik məsələsində rasionallıq 
müxtəlif  olmalıdır  ki,  cəmiyyət  tarazlı  və  rəngarəng  olsun.  Yəni,  “robot” 
cəmiyyəti  olmasın,  hər  şey  eyni  ölçüdə  və  standartlarda  olmasın.  Düşüncə 
fərqi  elə  sistemliliyin  və  bağlılığın  əsasında  qərarlaşır.  Hissələri  bir  birinə 
bağlayır.