Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir

M. Qorbaçovun C. Buşla Malta görüşü. A. Yakovev Qorboçovun sol tərəfində əyləşəb.
Hakimiyyətin yuxarı eşalonlarında yer alması ilə ölkədə «yeni küləklər» əsdirən A. Yakovlevin xidmətləri içərisində sovet rəhbərliyi ilə Rus Pravoslav Kilsəsi arasında xoş münasibətlərin qurulmasını, Tolq Monastrının Optinaya Pustınya kilsəsinə qaytarılmasını və s. bu kimi addımları da göstərmək lazımdır. Onun 1987-ci ildə «Rust əməliyyatı» çərçivəsində sovet generalları arasında aparılan təmizləmə işində oynadığı xüsusi rolu da unutmamaq lazımdır, çünki oponentləri onun «xəyanətləri» içərisində bu məsələyə xüsusi önəm verir və bu addımı SSRİ-nin Qərb qarşısında güzəştlərinin önündə əngəl olan generalların zərərsizləşdirilməsi kimi dəyərləndirirlər. Halbuki, bu əməliyyat 1987-ci ildə baş vermiş biabırçı olaydan sonra keçirilməsi mütləq vacib olan bir əməliyyat idi (17). Söhbət nədən gedir?

Söhbət 1987-ci ilin 28 mayında – SSRİ-də Sərhədçilər gününün bayram edildiyi əlamətdar bir gündə sovet ordusunun qüdrəti, sovet sərhədlərinin sarsılmazlığı barədə mifləri yerlə bir edən hadisədən gedir. Belə ki, həmin gün ABŞ istehsalı olan «Sessna» tipli idman təyyarəsi SSRi-nin Havadan Müdafiə Qüvvələrinin gözündən yayınaraq, Moskvanın düz mərkəzində, Qırmızı meydanın yaxınlığındakı Vasilyevsk enişində yerə endi. Daha dəqiq desək, təyyarə Böyük Moskva Körpüsündə enmiş və Vasiliy Blajennıy kilsəsinə qədər gəlib çıxmışdı. Təyyarəçi təyyarədən çıxan kimi heyrətə gəlmiş və ətrafına toplaşmış yerli sakinlərə avtoqraflar paylamağa başlamışdı. 10 dəqiqə sonra onu həbs etdilər və məlum oldu ki, o Almaniya Federativ Respublikasının vətəndaşı olan Matias Rust adlı 19 yaşlı alman bir gəncdir (13).

Matiasın atası Qərbi Almaniyada «Sessna» tipli təyyarələrin satışı ilə məşğul idi və o da uşaqlıqdan bu tipli təyyarələri sürməyi öyrənmişdi. Mattias Rust sovet sərhəddini Fin körfəzi üzərində 600 metr yüksəklikdən uçaraq, saat 14.20-də keçmiş və sovet radarlarına yaxalanmamışdı. Dövrün qəzetləri baş verən hadisəni belə şərh etmişdilər: «Ölkə şokdadır! Həvəskar pilot, özü də sanki acığımıza, alman olan pilot Sərhədçilər Günü kimi bir gündə SSRİ-nin nəhəng müdafiə arsenalını biabır etdi» (13).

Bu hadisədən sonra müdafiə naziri S. Sokolov, HMM qoşunlarının baş komandanı A. Koldunov və daha 300 nəfər yüksək rütbəli zabit öz vəzifələri ilə vidalaşmalı olmuşdular. Odur ki, baş verənləri A. Yakovlevin və ya M. Qorbaçovun generallara qarşı məqsədli və qərəzli əməliyyatı kimi dəyərləndirmək doğru deyildir. Həm də ona görə doğru deyildir ki, vəzifəsindən uzaqlaşdırılan əski müdafiə naziri S. Sokolovun yerinə D. Yazov gətirildi. Bu o Yazov idi ki, Azərbaycanda və digər əski sovet respublikalarında baş qaldıran Milli Azadlıq hərəkatlarını boğmaq üçün hərbi gücdən istifadə etməkdən çəkinməmiş, 1990-cı ilin 20 yanvarında Bakı qırğınına bilavasitə rəhbərlik etmiş və SSRİ-ni dağılmaqdan qorumaq üçün tarixə «QKÇP» adı ilə düşmüş təşkilatı quranlardan biri olmuşdur.

D. Yazovun namizədliyini A. Yakovlev irəli sürmüş, M. Qorbaçov da təsdiq etmişdi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, V. Kryuçkovun da SSRİ DTK-sının sədri vəzifəsinə namizədliyini irəli sürən də məhz A. Yakovlev olmuşdur (5). V. Kryuçkov da Bakıdakı yanvar faciəsinin əsas müəlliflərindən və «QKÇP»-nin yaradıcılarından biri olub. Odur ki, M. Qorboçovu və A. Yakovlevi Qərblə gizli sazişə girərək, SSRİ-ni məqsədyönlü şəkildə dağıtmaqda, bu məqsədlə «vətənpərvər» generaliteti ləğv etməkdə suçlamaq ən azı qeyri-ciddidir.

Azərbaycanda da məsələyə bu prizmadan yanaşanlar və ölkəmizdə baş vermiş möhtəşəm Milli Azadlıq Hərəkatının dəyərini heçə endirməyə çalışanlar az deyil. M. Zülfüqarlı haqlı olaraq yazır ki, «Istiqlal tarixini saxtalaşdırmağa cəhd edənlər son vaxtlar belə bir fikir irəli sururlər ki, guya SSRI - nin dağılması prosesi nəticəsində bütün müttəfiq respublikalar kimi Azərbaycan da müstəqillik əldə etmişdir. Onlar milli – azadlıq hərəkatının rolunu aşağı salmaq üçün belə bir fikri irəli sürürlər ki, bu prosesdə milli-azadlıq hərəkatına heç bir ehtiyac yox idi və onsuz da bu proses baş verəcəkdi» (2, s. 5).