Əlyazmasi hüququnda tağizadə KƏnan şAHİn oğLU

Mövzunun öyrənilmə vəziyyəti. 
Hazırda Respublikada təşəkkül tapan
uçot, audit və iqtisadi təhlillə bağlı normativ sənədlərdə debitor və kreditorlarla 
hesablaşmaların və uçotu ilə əlaqədar müəyyən işlər görülmüşdür. Xüsusən də 
yeni hesablar planında debitor və kreditorlarla hesablaşmaların xüsusiyyətlərini 
kifayət qədər nəzərə alan hesablar nəzərdə tutulmuşdur. İqtisadi inkişafla əlaqədar 

---

5 
uçot və hesabat praktikasında yeni əmlak və əməliyyat növləri meydana 
çıxmaqdadır. Onların içərisində qiymətli kaızların müxtəlif növlərini, digər 
müəssisələrin nizamnamə kapitalına qoyuluşları, veksel əməliyyatlarını, qeyri-
maddi aktivləri və s. qeyd etmək olar. Yeni kapitalın cəlb olunması kreditorlar 
üçün böyük risklə müşayiət olunur. Belə ki, bütün yeni kreditorlar, əvvəlkilərlə 
müqayisədə daha böyük riskə məruz qalırlar.
Dissertasiya işində araşdırılan bir sıra nəzəri və praktik problemlər indiyə 
qədər respublikada dərc olunan iqtisadi ədəbiyyatda və elmi tədqiqat işlərində 
ətraflı nəzərdən keçirilməmişdir. Xüsusən də hesablaşmaların və kredit 
əməliyyatlarının 
uçotunun 
təkmilləşdirilməsi 
yolları, 
onların 
beynəlxalq 
standartlara uyğunlaşdırılması imkanları nəzəri-metodoloji və praktik problem 
olaraq özünün həllini gözləməkdədir. 
Aydındır ki, debitor və kreditorlarla hesablaşma əməliyyatlarının uçotunun 
təkmilləşdirilməsi ilə bağlı problemlər S. Səbzəliyev, S. Müslimov, S. Yaqubov, 
Q.Abbasov, V. Quliyev, N. Cəfərli, V.T.Novruzov, İ.Y.Abbasov, S. Qasımov və b. 
kimi amillərin əsərlərində müəyyən qədər tədqiq olunmuşdur. Bundan başqa 
hesablaşma və kredit əməliyyatlarının uçotu MDB məkanına daxil ölkələrin və 
bir sıra qərb ölkələrinin iqtisadçı amillərindən A.D.Şeremet, A.D.Larionov, 
İ.A.Lamıkin, İ.P.Ulyanov, C.Q.Leontyeva, R.İ.Kamışanov, Dyean Bleyk, Orial 
Amat və başqalarının əsərlərində çox geniş surətdə surətdə nəzərdən keçirilmişdir. 
Lakin həmin iqtisadçı-amillər debitor və kreditorlarla hesablaşmaların 
uçotunu tam şəkildə deyil, müxtəlif tərkib hissələrini – malsatan və podratçılarla, 
alıcılar və sifarİşçilərlə, büdcə ilə, büdcədənkənar fondlarla, sosial sığorta və 
təminat fondları ilə, təhtəlhesab şəxslərlə, əmək ödənişi üzrə İşçi heyətilə, müxtəlif 
debitor və kreditorlarla və hesablaşmaları öyrənməyə cəhd göstərilmişdir. Qeyd 
olunan problemlər dissertasiya işinin mövzusunun seçilməsini şərtləndirmiş, onun 
aktuallıını və tədqiqatın əsas istiqamətlərini müəyyən etmişdir.