Əlyazmasi hüququnda tağizadə KƏnan şAHİn oğLU

 
1.2. Banklarla müəssisələr arasında mövcud olan hesablaşma 
formaları, onların növləri və uçotunun xüsusiyyətləri. 
Hesablaşmalarda iştirak edən müəssisələr həm eyni, həm də müxtəlif 
şəhərlərdə yerləşə bilər. Bu baxımdan hesablaşmaların iki növü mövcuddur: 
1.
Eyni şəhərdaxili hesablaşmalar; 
2.
Başqa şəhərlərlə hesablaşmalar. 
Eyni şəhərdaxili hesablaşma formasında əsasən hesablaşmada iştirak edən 
müəssisələrin hər ikisi eyni şəhərdə yerləşməli və onlara xidmət edən bank şöbəsi 

---

11 
də həmin şəhərdə yerləşməlidir. Belə hesablaşma planlı hesablaşma forması 
olmaqla, arası kəsilməzdir. 
Başqa şəhərlərlə hesablaşmada isə iştirak edən tərəflər edən tərəflər 
müxtəlif ərazidə, şəhərdə və yaxud respublikada yerləşmiş olur. Onlara xidmət 
edən bank şöbələri də müxtəlif şəhərlərdə yerləşmiş olurlar. 
Bunlardan başqa (mal-material əlaqələrindən başqa) müəssisələr şəxslə, 
dövlətdə və digər (maliyyə orqanları, büdcə idarələri, sığorta, rabitə, işıq, buxar və 
sair) xidmətlərə görə də bir-biri ilə hesablaşma əlaqələrində olurlar. Aparılan 
hesablaşmalar planlı surətdə həyata keçirilir. Onlar baş verdikdə bütün hallarda 
həm müəssisələrin və həm də dövlətin mənafeyi nəzərə alınır.
Bundan əlavə akkreditivin tətbiqinə həm tədiyyə intizamını pozan və bank 
tərəfindən xüsusi kreditləşdirmə və hesablaşma rejiminə keçirilən müəssisələr 
haqqında sanksiya tədbiri kimi də yol verilir. 
Akkreditivlər formasında həyata keçirilən hesablaşmalar ödəmənin 
gecikdirilməsi ehtimalını aradan qaldırır və ödəmələrin öz vaxtında aparılmasını 
həyata keçirir. 
Akkreditivlər sənaye müəssisələri tərəfindən həm özünün hesablaşma 
hesabındakı vəsaitlər hesabına, həm də bank kreditləri hesabına 25 və yaxud 40 
günə qədər müddətə qoyulur. Hər bir akkreditiv yalnız bir mal göndərən üçün 
nəzərdə tutulur. Lazımı hallarda bank müəssisəsinə akkreditivin müddətini 45 
günə qədər uzatmaq hüququ verilmişdir. 
Akkreditivin açılması üçün müəssisə bankın yerli şöbəsinə 5 nüsxədən ibarət 
ərizə təqdim edir. Akkreditivin açılması haqqındakı ərazidə aşaıdakılar göstərilir: 
A)
Akkreditivin müddəti; 
B)
Mal göndərən təşkilatın adı; 
C)
Göndəriləcək malların və ya ediləcək xidmətin ümumi adı; 
D)
Akkreditivin ümumi məbləği. 
Bu şəraitlərdən hər hansı birisi qeyd edilməsə, onda akkreditiv açılmasına 
icazə verilmir. 

---

12 
Təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunda açılmış akkreditivlərin 
məbləğləri 55 “Banklarda olan xüsusi hesablar” sintetik hesabın “Akkreditivlər” 
adlı 2-ci subhesabında əks etdirilir. Bu alanın satış haqda razılığa gəlməsidir. 
Həmin razılıq hər iki tərəfdən müvafiq imzalar vasitəsilə təsdiq olunmuş 
müqavilənamələrlə bildirilir. 
Hesablamaların digər formaları ilə yanaşı hesablaşmaların çox mühüm 
hissəsini təşkil edən aksept formasının çox böyük əhəmiyyəti var. Hesablaşmaların 
aksept forması xüsusən digər şəhərlərlə təchizat üzrə daha çox yayılmışdır. 
Səttarxan adına Bakı maşınqayırma zavoduna tədiyyə dövriyyəsinin ümumi 
məbləğində aksept formasında aparılan hesablaşmalar 2002-ci ildə 73 % təşkil 
edir. Aksept formasında aparılan hesablaşma malsatan təşkilat tərəfindən
müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsi üzərində mal alan təşkilatın nəzarətini təmin 
edir. 
Bu forma təsərrüfat fəaliyyəti prosesində təsərrüfat hesablı müqavilələrin 
ciddi olaraq yerinə yetirilməsinə və sairəyə əsaslanaraq, başqa müəssisələrlə 
müvafiq hesablaşma münasibətləri yaradır.
Aksept hesablaşma formasında mal göndərildikdən və ya buraxıldıqdan 
sonra mal göndərən təyin edilmiş vaxtda ödəniş tələbnaməsini, ona xidmət edən 
bank bölməsinə, inkassoya verir. 
Sonra ödəniş üçün mal göndərən tərəfindən təqdim edilmiş sənədlər alıcı 
yerləşən məntəqədəki bölməsinə təqdim edilir və ödəniş həmin bank bölməsi 
tərəfindən həyata keçirilir. Mal göndərən hesablaşmaya təqdim edilən ödəniş 
tələbnaməsində başqa zəruri məlumatlarla yanaşı müvafiq sənədlərinin nömrəsi və 
tarixi göstərilir. Bu ona imkan verir ki, yolda olan hesablaşma sənədləri üçün 
bankdan ssuda alınsın. Bağlanmış müqavilənamələr, onların şərtlərinə əməl 
olunmasına nəzarəti bilavasitə həmin şöbələr yerinə yetirir. Ancaq müqavilənamə 
və hesablaşma qaydalarına uçot vasitəsilə də mütləq nəzarət lazımdır.