Əmək mühafizəsi və təhlükəsizliyi fənni, onun məqsədi və toxunduğu əsas məsələlər

Binaların ventilyasiya sistemləri. 
İstehsalat binalarının havası zərərli qaz, buxar və tozlarla çirklənə bilər. Bəzi 
hallarda otaqlarda izafi istilik də çox ola bilir.
Otaqlarda havanın metreoloji şəraitini və təmizliyini təmin etmək üçün 
ventilyasiya sistemi tətbiq olunur. Ventilyasiya sistemi otaqlardan izafi istiliyi, 
nəmliyi, tozları, zərərli qaz və buxarları kənar etməklə sanitariya normalarınnın və 
dövlət standartlarının tələblərinə uyğun mikroiqlim yaratmaq üçün işlədilən 
qurğular sistemindən ibarətdir.
Vəzifəsinə görə ventilyasiya sistemləri üfürücüsü, sorucu və üfürücü-sorucu 
kimi tiplərə ayrılır.
Üfürücü ventilyasiya sistemində otağa xaricdən təmiz havanın üfürülməsi ilə 
hava mübadiləsi yaradılır.
Sorucu ventilyasiya sistemində otaqlardan çirklənmiş havanın sorulması ilə 
hava mübadiləsi təşkil edilir. 
Üfürücü-sorucu ventilyasiya sistemində otağa eyni zamanda təmiz havanın 
üfürülməsi və oradan çirklənmiş havanın kənar edilməsi ilə hava mübadiləsi təşkil 
olunur.
Ventilyasiya sistemləri hava mübadiləsinin dövrüyyə dərəcəsi ilə xarakterizə 
olunur. Otaqdan bir saat ərzində kənar edilən və ya otağa verilən hava miqdarının 
onun həcminə olan nisbəti hava mübadiləsinin dövrüyyə dərəcəsi adlanır.
0
V
V
n

Burada, V-otağa verilən (və ya otaqdan xaric edilən) hava şərfi, m
3
/saat 
V
0
- otağın həcmidir, m
3
Hər bir istehsalat otağı üçün ventilyasiyanı layihələndirərkən ilk növbədə 
tələb olunan hava mübadiləsi təyin edilir. 
Bu zaman otaqda ayrılan zərərliyin (istilik, nəmlik, qaz, toz və s) miqdarı, 
iqlim zonası, ilin vaxtı və s. nəzərə alınmalıdır. 
Prosesdən eyni zamanda bir neçə eyni istiqamətli zərərli maddə ayrılıb 
otağın havasına qarışarsa, bu halda onların hər birinin qatılığını sanitariya 
normalarında göstərilmiş qatılığa qədər aşağı salmaq üçün tələb olunan havanın 
miqdarı ayrı-ayrılıqda hesablanır; sonra isə nəticələr cəmlənərək ventilyasiya 
vasitəsilə tələb olunan ümumi hava mübadiləsi təyin edilir. Eyni zamanda müxtəlif 
istiqamətlərdə təsir edən zərərli maddələr ayrılıqda isə onların hər birinin 
zərərsizləşdirilməsi üçün tələb olunan hava mübadiləsi üçün ayrı-ayrılıqda 
hesablanır; sonra nəticələrdən ən böyüyünün qiyməti ventilyasiya vasitəsilə tələb 
olunan hava mübadiləsi kimi qəbul edilir. 
Normal şəraitli və zərərli maddələr ayrılmayan otaqlarda tələb olunan hava 
mübadiləsi işləyənlərin sayına görə hesablanır.
V=n
i
.
V
1 
Burada n
i
-işləyənlərin sayı
V
1
-otaqda hər bir işləyənə düşən hava sərfi norması, m
3
/saat
Otaqda hər bir işləyənə düşən otaq həcmi 20m
3
-–dən azdırsa, V
1
=30m
3
/ saat, 
20m
3
-dən çoxdursa, V
1
=20m
3
/saat qəbul edilir. 
Otaqda əmələ gələn qazı, tozu və ya izafi nəmliyi zərərsizləşdirmək üçün 

---

tələb olunan hava mübadiləsi
V=
1
2
K
K
Q

Burada , Q-otaqda əmələ gələn zərərli maddənin miqdarı mq/saat
K
2
- otağın havasında zərərli maddələrin buraxıla bilən qatılıq həddi, 
mq/m
3
K
1
-otağa verilən havada zərərli maddələrin miqdarıdır, mq/m
3
Otaqda əmələ gələn izafi istiliyi kənar etmək üçün tələb olunan hava 
mübadiləsi belə hesablanır.
V=
)
(
6
,
3
x
d
i
t
t
C
Q


burada, Q
i
otaqda bütün mənbələrdən ayrılan izafi istiliyin miqdarı, kC/saat 
(kilocoul/saat) 
C-quru havanın istilik tutumu, kC/kq, C=1 götürülür. 

-verilən havanın xüsusi çəkisi, kq/m
3
t
d
– otağın daxilində sanitariya normasına görə tələb olunan temperatur, 
0
S ilə
t
x
otağın xaricində havanın temperaturudur, 
0
S ilə 
Sanitariya normalarına əsasən vurulan hava ilə otaq havasının temperaturu 
arasındakı fərqi 5-8
0
S-dən çox olmamalıdır.
Hava mübadiləsinin təşkili üsuluna görə ventilyasiya təbii və süni 
(mexaniki) sistemlərə bölünür.
Təbii ventilyasiyada hava mübadiləsi otağın daxilində və xaricindəki 
havanın temperaturlar fərqi və külək təzyiqi nəticəsində gedir. Otağın daxilində və 
xaricindəki havanın temperaturlar fərqi onların xüsusi çəkilərində də fərq əmələ 
gətirir ki, nəticədə otağa xaricdən soyuq hava gəlir və otaqdakı isti havanı 
sıxışdırıb çıxarır. Sanitariya normalarına görə bütün istehsalat otaqlarında təbii 
ventilyasiya tələb olunur.
Təbii ventiyasiyada hava mübadiləsi binanın hava sorucu kanalları, şaxtaları, 
nəfəslikləri, həmçinin qapı, pəncərə və başqa örtüklərin kip olmaması nəticəsində 
gedir. Təbii ventilyasiya sistemi ucuz başa gəlir. Bu ventilyasiyanın 
çatışmamazlığı onun səmərəsinin xarici havanın temperaturundan, küləyin 
gücündən və istiqamətindən asılı olmasıdır. 
Təbii ventilyasiyanı gücləndirmək məqsədilə deflektorlar tətbiq edilir. 
Quruluşuna görə deflektorlar küləyin istiqamətindən asılı olmayaraq, bina 
daxilindən havanın sorulmasını təmin edir.
Təbii ventilyasiya kifayət etmədikdə süni ventilyasiya nəzərdə tutulur. Bu 
halda istinilən miqdarda havanın vurulması ilə metroloji şərait təmin edilə bilər.
Mexaniki (süni) ventilyasida hava mübadiləsi elektrik enerjisi ilə işləyən 
ventilyator və ya ejektorlarla aparılır. Bu ventilyasiyanın üstünlüyü ondadır ki, 
temperatur və küləklənmədən asılı olmayaraq, təmiz havanı otağın istənilən 
hissəsinə vermək, zərərli maddələri bilavasitə əmələ gəldiyi yerdən sorub kənar 
etmək, verilən havanı təmizləmək, nəmləşdirmək, qızdırmaq və ya soyutmaq, eləcə 
də çirklənmiş havanı mühitə buraxmazdan əvvəl təmizləmək olur və s. Lakin, süni 

---

ventilyasiya nisbətən mürəkkəb olur, sox yer tutur və baha başa gəlir. 
Ventilyasiya qurğularında mərkəzdənqaçma və ox tipli ventilyatorlar, açıq 
və qapalı hava soruçu bacalar tətbiq edilir. 
Sanitariya – texniki normalarına əsasən vurulan təmiz hava sexin hakim 
küləklər tutan tərəfindən qəbul edilir, külək tutmayan tərəfdən xaric edilir. Bu 
nöqtələr arasındakı məsafə və hündürlüklər fərqi uyğun olaraq 15 və 5 metrdən az 
olmamalıdır.
Mexaniki ventilyasiya sisteminin səmərəliliyi onun təşkilində müəyyən 
texniki və sanitariya-gigiyena qaydalarına əməl edilməsindən asılıdır. Bu qaydalar 
aşağıdakılardır:
1. Otağa verilən havanın miqdarı kənar edilən havanın miqdarına uyğun 
gəlməlidir.
2. Havaüfürücü və havasorucu xətlər otaqda düzgün yerləşdirilməlidir. Belə 
ki, təmiz hava otaqda zərərli maddələrin az ayrıldığı hissəyə yönəldilməli, kənar 
edilən hava isə həmin maddələrin ən çox ayrıldığı hissədən götürülməlidir. Adətən, 
hava axını işçi zonaya yönəldilir, kənar edilən hava isə otağın yuxarı hissəsindən 
sorulur. Otaqda ayrılan zərərli maddələr havadan ağır olduqda kənar edilən hava 
otağın aşağı hissəsindən sorula bilər.
3. Ventilyasi sistemi işləyənlərin orqanizminin həddən artıq soyumasına və ya 
qızmasına səbəb olmamalıdır.
4. Ventilyasiya sistemi iş yerlərində buraxılabilən səviyyədən artıq səs-küy 
yaratmamalıdır.
5. Ventilyasiya sistemi elektrik təhlükəsizliyi və yanığın partlayış 
təhlükəsizliyi tələblərini ödəməlidir.
Adi ventilyasiya sistemləri istehsalat otaqlarında mikroiqlimin bütün 
parametrlərini nizamlaya bilmədiyinə görə komfort şərait yaratmaq üçün hava 
kondisiyalaşdırılır. Bu məqsədlə istənilən kondisionerlər havanın temperaturunu, 
nəmliyini, hərəkətini və təmizliyini avtomatik tənzimləməklə bərabər həmdə onu 
ozonlaşdıra və ionlaşdıra da bilər. Havanın tam kondisiyalaşdırılmasında həmin 
əməliyyatların hamısı, natamam kondisiyalaşdırmada isə bir hissəsi həyata 
keçirilir. 
Havanın kondisiyalaşdırma sistemi mərkəzi və yerli sistemlərə ayrılır. 
Bundan başqa kondisiyalaşdırma bütün il boyu və movsümü işləyən ola bilər. 
Mövsümü işləyən kondisionerlər yayda havanı təmizləyir və sərinlədir; qışda isə 
təmizləyir və qızdırır. İnzibati binalarda otaqların mikroiqlimini tənzimləmək üçün 
BK-1500 və BK-2500 tipli kondisionerlərdən istifadə edilir. BK-1500 sahəsi, 
25m
2
; BK-2500 isə sahəsi 35 m
2
olan otaqlara hesablanmışdır.