Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- R.Kettelin şə xsiyy ət sorğusunun, patopsixoloji diaqnostik sorğunun, şə xsi v ə situativ h ə
- Proyektiv testl ə r
- Rorşahın məşhur “mürə kk ə b l ə k ə l əri”
- Tematik Appersepsiya Testi
- Rozentsbeyqin Furustrasiya testi
- 5. Kriteriyalara ə saslanan testl ə r
- 6. Kreativ testl ə r
|
şifahi testlə rd ə suallar seriyası şifahi, müsahibə formasında qoyulur. Onlar tətbiq baxımından xeylı asandır, nə tic ə l əri qısa müddə td ə müə yy ə nl əşdirmək imkanı verir. Müasir psixodiaqnostika t əcrübə sind ə g ə ncl ərin peşə l ər üzrə m üxtə lif t ə hsil müə ssis ə sl ə rind ə yerl əşdirilmə si m ə qs ə dil ə geniş istifadə olunur. Hal- hazırda inkişaf etmiş xarici ölkə l ə rd ə 250-d ən çox peşə üzrə bel ə testl ər işlə nilib hazırlanmış və t ətbiq olunmaqdadır. Peşə müvə ff ə qiyy ə ti testl ə ri n ə tic ə l ə rinin obyektivliyi, t ə tbiqinin sad ə liliyi baxımından ə h ə miyy ə tlidir v ə müxtəlif peşə sah ə l ə rind ə çalışan işçilərin attestasiyasının , vakant yerl ə rin tutulması üçün müsabiqə l ərin keçirilmə sind ə v ə ixtisas d ə r ə c ə l ə rinin verilm ə sind ə artıq xeylı müddətdir ki, uğurla tə tbiq olunur. Şə xsiyy ə t testl ə ri- şə xsiyy əti müxtə lif c ə h ə tl ə rd ə n – motivl ə r, maraqlar, şə xsi y önəlişlik, emosional bazanın və c. ö yr ə nilm əsi baxımından ə h ə miyy ə tli metodikalardan biridir. Praktik psixoloji xidm ətin ayrı - ayrı sahə l ə rind ə şə xsiyy ə t testl ə rini n müxtəlif növlə rind ən geniş istifadə olunur. Onların sırasında müxtə lif test- sorğular, xüsusilə, Ç.Oshudun semantik differensial, Q.Kellinin ― repertuar q ə f əs texnikası”nın, S.Y.Rubinşteynin “vaxtın bölünməsi metodikası”nın adlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Qeyd olunan metodikalardan biri olan ―vaxtın bölünməsi metodikası‖nın mahiyy ə tin ə diqq ə t yetir ə k. Sınanılan şə xs ə müxtəlif işlərin adı yazılmış siyahı verilir və xahiş olunur ki, o, 20 gün (480 saat) ə rzind ə qeyd olunan işlə ri yerin ə yetirm ə y ə 167 neçə saat vaxt s ə rf etm əli olduğunu qeyd etsin. Sonra tə klif olunur ki, ə g ə r o, s ə rb əst vaxt bölgüsü ayırmaq imkanında olarsa , h əmin işlərin icrasına nə q ə d ər vaxt ayırardı. Sınanılan şə xs ə t əqdim olunan siyahıda yuxu, nahar, n əqliyyat, iş, təhsil, ev işlə ri v ə qayğıları, mütaliə , g ə zinti, oyun, istirah ə t v ə s. olmaqla 17 müxtə lif sah ə y ə aid işlərin adı qeyd olunmuşdur. Sorğu keçirildikdən sonra vaxtın faktiki və arzu olunan bölgüləri qarşılaşdırılaraq müqaisə olunur, uyğun və f ərqli bölgülə r əsasında şə xsiyy ə tin maraq v ə ustanovkaları, də rk olunan v ə d ə rk olunmayan t ə hrikl əri haqqında nə tic ə çıxarılır. Psixodiaqnostik xarakterli şə xsiyy ət metodikalarında adə t ə n suallar şə klind ə qoyulmuş sorğulardan geniş istifadə olunur. Bel ə sorğular şifahi və yazılı formada olur. Onlara veril ən cavablar açıq və ya qapalı ola bilə r. Cavabları açıq verilməli olan sorğulara sınanılan şə xsl ə r s ə rb ə st cavablar verm əli olduqları halda, qapalı cavablandırılan sorğulara ―hə‖, ―yox‖, ―deyə bilm ə r əm‖ və s. tipli hazır cavab variantlarından biri ni qeyd edirl ə r. Bel ə sorğular vasitə si il ə şə xsiyy ə tin xarakter ə lam ə tl ə ri, onun maraqları, iddia sə viyy ə si, ətrafdakılara və özünə münasibə ti, özünüqiymə tl ə ndirm ə si, motivl əşmə si v ə s. t ə dqiq edili r. Sorğu xarakterli metodikalar proyektiv texnikalara n ə z ə r ə n asan v ə sad ədir. Sorğular və anketl ər şə xsiyy ə tin t ərcümeyi halını n, h ə yat v ə peşə yolunun öyrə nilm ə sind ə , onun aktual h ə yati probleml ə r ə , t ə lim prosesin ə v ə ayrı - ayrı f ə nl ə r ə münasibətinin öyrə nilm ə si v ə s. m ə qs ə dil ə d ə t ə tbiq oluna bil ə r. Psixodiaqnostika t əcrübə sind ə daha geniş yayılmış və m əşhur olan sorğular sırasında R.Kettelin şə xsiyy ət sorğusunun, patopsixoloji diaqnostik sorğunun, şə xsi v ə situativ h ə y əcanlılıq sorğusunun, E.Stronqun maraqlar sorğusunun v ə s. adlarını qeyd etmə k olar. Şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin öyrə nilm ə sin ə aid ist ə nil ən sorğunun s ə ciyy ə vi c ə h ə ti ondan ibar ətdir ki, onlar yalnız yarandıqları müvafiq ölkə nin m ə d ə niyy ə tini əks etdirir. Ona görə d ə , onların başqa ölkə l ə rd ə t ətbiqi xüsusi 168 ehtiyatlı yanaşma tə l ə b edir. Bel ə sorğular də qiq t ərcümə edilm əli, onların hə r bir sualı müvafiq ölkə nin m ə d ə niyy ə tin ə uyğunlaşdırılmalı və aprobasiya edilm əlidir. Şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin öyrə nilm əsi zamanı tədqiqatın mə qs ə di v ə v ə zif ə l ə ri d əqiq müə yy ə nl əşdirilmə li, daha adekvat diaqnostik metodikaların seçilmə sin ə xüsusi diqqə t yetirilm ə lidir. Proyektiv testl ə r- şə xsiyy ə tin eksperimental yolla t ə dqiq edilm ə sinin sınanılmış və etibarlı vasitə l ə rind ən biridir. Onların vasitə sil ə şə xsiyy ə tin maraqları və ustanovkaları, motivlə ri, s ə rv ə t meyll ə ri, qorxu v ə h ə y əcanları, d ə rk edilm ə y ə n t ə l əbatları və t ə hrikl əri müayinə edilir. Proyektiv metodikalar vahid psixoloji mexanizm ə - ―proyeksiyaya” əsaslanır. Bu anlayışın mahiyy ə tini t ə hlil ed ə n m əşhur psixoanalitiklə r Z.Freyd v ə K.Yunq qeyd edirdil ə r ki, proyeks iya zamanı insan özündə olan, xoşlamadığı xüsusiyyə tl ə ri qeyri- ixtiyari olaraq başqa adamlar üzə rin ə köçürmə y ə çalışır. Şüursuz t əəssüratlar, insanın anadangə lm ə d ə rk edilm ə y ə n h ə v ə sl ə ri obyektiv diaqnostika üçün asandır. Bel ə ki, onlar insanın sürətli sözlü assosiasiyalarının xarakterində , qeyri- ixtiyari olaraq işlətdiyi söz və ifad ə l ə rd ə , gördüyü yuxuların məzmununda, fantaziyalarında, psixikanın müə yy ə n s ə hvl ə rind ə, çəkdiyi şə kill ə rin m ə zmununda v ə ya qeyri- müə yy ə n r ə sml ə rin qavranılmasında ə ks olunur. Rorşahın məşhur “mürə kk ə b l ə k ə l əri” testi bu xüsusiyyə tl ərin öyrə nilm ə si sah ə sind ə özünü doğrultmuş uğurlu sınaq hesab edilir. 1921-ci ild ə Q.Rorşah tə r ə find ən yaradılmış bu test öz məşhurluğuna görə xarici psixodiaqnostik metodikalar i çə risind ə aparıcı yerlə rd ə n birini tutur. Bu test 5 ağ -qara, 5 r ə ngli simmetrik amorf t ə svirl ə rd ə n, y əni Rorşah ― l ə k ə l ə ri ‖ nd ə n ibar ə tdir. Sınanılan şə xs ə bu l ə k ə l ə r olan v ə r ə ql ər göstə rilir v ə onlardan bu l ə k ə l ə rin n ə y ə b ə nz ə diyi, ona n əyi xatırlatdığı soruşulur. N ə tic ə d ə , daxili al ə min m ə cmuyunun xaric ə al ə m ə köçürülməsi baş verir. Uşaq rə sml ə rinin, onların plastilindən düzə ltdikl ə ri əl işlə rinin, oyunlarını n onların daxili alə mini ə ks etdirm ə si 169 fikri psixoanalitikl ərin çoxdan sübuta yetirdiklə ri arqumentl ə r kimi qiym ə tl ə ndirilir. Proyektiv testl ə r içə risind ə Morqan v ə Myureyin 1935-ci ild ə yaratdıqları Tematik Appersepsiya Testi öz m əşhurluğuna görə xüsusi seçilir. Bu testin t ətbiqi zamanı s ınanılan şə xsl ə r ə o q ə d ə r d ə aydın olmayan, insan fiqurunu xatırladan və Şə kil müxtə lif situasiyalar t əsvir olunmuş şə kill ə r Rorşah testindən nümumə l ə r verilir. Sınanılan şəxs bu situasiyalara müvafiq hekayə t ə rtib etm ə lidir. Bu zaman sınanılan şə xs qeyri-ixtiyari olaraq diqq ə tini ayrı - ayrı detallara yönəldir, özünün qayğıları və yaşantılarını özündən asılı olmayaraq quraşdırdığı hekayə nin q ə hr əmanı üzə rin ə köçürür. Tematik Appersepsiya testinin yalnız yüksək ixtisas hazırlığına malik , bu metodikanı mə nims əmiş psixoloq t ə tbiq ed ə bil ə r. Proyektiv testl ər içə risind ə Rozentsbeyqin Furustrasiya testi d ə olduqca m əşhurdur . Bu testd ə müxtə lif konfliktli situasiyalar t ə svir olunmuşdur. Günahkar olan şəxsin söylə diyi fikr ə qarşı sınanılan şəxs öz münasibə tini bildirm ə lidir. Veril ə n cavab lardan asılı olaraq sınanılan şə xsin frustrasiyaya, aqressivliy ə meyllilik s ə viyy ə si, onun reaksiya tipi (aqressiv, özünü günahlandırma və ya m ə ntiq ə ə saslanan) müə yy ə nl əşdirilir. Uşaqların psixoloji diaqnostikası vasitə sil ə onların psixoloji xüsusiyyə tl ərinin öyrə nilm ə sind ə sözə əsaslanan metodlardan daha çox qrafik proyektiv metodikaların tə tbiqi s ə m ə r ə li n ə tic ə l ə r verir. Bu zaman uşağa ağac, ev, adam, ailə, heyvan şə kill ə rind ən ixtiyari birini çə km ə k tapşırığı verilir. Qrafik metodikalar zahirə n asan v ə sad ə görünsə d ə , aldadıcı xüsusiyyə tl ə r ə malikdir. T əcrübəli psixoloq uşaqların bu metodika üzrə çakdiklə ri r ə sml ərin ayrı - ayrı hissə l ə rin ə diqq ə t yetirm ə d ən, onları uşaqların h əyatına aid və ziyy ə tl ərin ümumi planında kompleks şə kild ə t ə hlil ed ə r ə k müvaf iq n ə tic ə çıxarır. 170 5. Kriteriyalara ə saslanan testl ə r: Kriteriyalara ə saslanan testl ər (latınca ―kriterion‖ – mülahizə üçün vasitə dem əkdir) psixoloji diaqnostikanın metodlarından biridir. Onların vasitə sil ə h ə r hansı fə aiyy ə tl ə (t əlim, peşə v ə s.) m əşğul olan şəxsin müə yy ə n qrup tapşırıqları yerinə yetirm ə s ə viyy əsi öyrə nilir. Bu testin ə sas m ə qs ə di sınanılan şə xs t ə r ə find ə n m ə s ə l ə l ərin hansı qrupunun asan, hansının çə tin h ə ll edildiyini v ə yaxud h ə ll edil ə bilm ədiyini aşkara çıxarmaqdır. Buna uyğun ol araq, testl ərin hazırlanması zamanı mə ntiqi-psixoloji t ə hlil əsasında konkret peşə v ə ya t əlim qrupları üçün testlər seçə rk ən onların peşə t əyinatlarının xüsusiyyə tl ə ri n ə z ə r ə alınır və difere nsiallıq tə min olunur. 6. Kreativ testl ə r: (―latınca‖ ―creatio‖ - yaradıcılıq) şə xsiyy ətin yaradıcılıq qabiliyy ətinin öyrə nilm ə si v ə qiym ə tl ə ndirilm əsi üçün metodikalar sistemidir. Qabiliyy ə t dedikd ə qeyri-adi, yeni ideyalar yaratmaq, t ə f əkkürün ə n ə n ə vi sxeml ə rind ən uzaqlaşmaq, problem situasiyanı orijinal yolla hə ll etm ə k bacarığı nə z ə rd ə tutulur. Qabiliyy ə tl ərin xüsusi tipi kreativlik adlanır. Bu testlə r vasit ə si il ə şə xsiyy ə tin qabiliyy ə tl ərinin, yaradıcı fə aliyy ə t amill ə rinin öyrə nilm ə si iki ə sas istiqam ət üzrə gedir: 1.Yaradıcı şə xsiyy ə tin f ərdi xüsusiyyə tl ə ri v ə h ə yat t əcrübə sinin t ə hlili; 2.Yaradıcı tə f əkkürün və onun f ə aliyy ə t m əhsullarının tə hlili(kreativlik amill ə ri- t ə f əkkürün itiliyi, aydınlığı, çevikliyi, problemlə r ə h əssaslıq, orıjınallıq, onların hə llind ə ixtiraçılıq ünsürlə ri v ə s.) Kreativlik qabiliyy ə tinin intellektd ən birbaşa asılılığı mə s ə l ə si h ə l ə lik psixologiya elmind ə öz həllini tapmamışdır. Kreativliyin ölçülməsi üçün etibarlı üsullar da hə l əlik mövcud deyildir. Belə ki, ə g ər kreativ testin(müvafiq tapşırığın) həlli insanda yaradıcı qabiliyyə tl ə ri n mövcudluğu üçün bir sübut kimi q ə bul edilirs ə , onun h ə ll edilm ə m ə si bel ə bir qabiliyy ətin olmadığına sübut kimi qə bul edilm ə lidir. B ə z ə n el ə olur ki, böyük kəşflər etmiş adamlar o q ə d ə r d ə d ə rin olmayan bir problemin ətrafında çaşıb qalırlar. 171 Yaş dəyişkə nliyi, xarici t ə sir amill əri uğurlu yaradıcı fə aliyy ət haqqında nikbin proqnozlar ə ld ə etm ə y ə imkan yaratmır. İnsan maraqlarının bütün sahə l ə rin ə aid yaradıcı nailiyyə tl ə r, h ə r bir konkret sah ə d ə şə xsiyy ə tin xass ə v ə qabiliyy ə tl ərinin mürə kk ə b ə laq ə l ə rini n ə z ə r ə almağı tə l ə b edir. Müasir dövrdə psixoloji bilikl ə r ə, onların praktik tə tbiqin ə geniş imkanlar açılmışdır. Ayrı - ayrı peşə v ə f ə aliyy ə t sah ə l ə rind ə adamlara psixoloji bilikl ə rin v ə m ə sl ə h ə tl ə rin verilm ə si il ə ə laq ədar psixologiyanın praktik istiqamə tinin güclə nm ə si meyll əri artmaqdadır. Bu istiqamə td ə psixoloqlar apardıqları praktik işlə rd ə psixodiaqnostik metodlardan biri kimi testl ə r ə xüsusilə böyük ə h ə miyy ə t verirl ər. Ümumiyyə tl ə, müasir praktik psixologiyada testlə rin t ə tbiqi 3 ə sas sah ə ni ə hat ə edir: 1.T ə hsil sah ə si - t əhsil müddətinin genişlə nm ə si v ə t ədris proqramlarının mürə kk ə bl əşmə si il ə ə laq ədar şagirdlə rin m ə nims ə m ə s ə viyy əsini aşkara çıxarmaq mə qs ə dil ə ; 2. Peşə hazırlığı və peşə yönümü sahə sind ə yeniyetm ə v ə g ə ncl ə rin maraq v ə meyll ə rini aşkara çıxarmaq, onlara peşə m ə sl ə h ə tl ə ri verm ə k m ə qs ə dil ə ; 3. Sosiodinamik prosesl ə rin, h əyat tempinin sürə tl ə nm ə si il ə ə laq ə dar insanların psixoloji yardıma tə l əbatlarını tə min etm ə k m ə qs ə dil ə . Yeri g əlmişkən, praktik psixologiyada geniş yayılmış xüsusi testl ə r haqqında mə lumat verm ək lazımdır (Sonrakı bölmə l ə rd ə biz bu testl ə r ə geniş istinad ed ə c ə yik). 1. Ayzenk testi - geniş yayılmış intellektual testlə rd ən biridir. İnsanın ümumi intellektual inkişaf sə viyy əsini, o cümlə d ə n riyaziyyat v ə dilçilik sah ə sind ə xüsusi qabiliyyə tl ərinin inkişaf sə viyy əsini aşkara çıxarmaq m ə qs ə dil ə t ə tbiq olunur. 2. Amthauer testi- üntellektual testlə rd ən biri olub, insanın ə qli f ə aliyy ətinin müxtə lif aspektl ərini, o cümlə d ə n t ə f əkkür mə ntiqini, fikr ə n 172 hesablamaq bacarığını, obrazlı -m ə ntiqi t ə f əkkürü, xüsusə n diqq ə t v ə hafiz ənin xüsusiyyə tl ərini öyrə nm ə k m ə qs ə dil ə t ə tbiq olunur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|