Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anketl əşdirmə
- II. Valideynl ər üçün anket sualları
- Uşağa verilə n suallar
- Uşaq yaradıcılıq məhsullarının tə hlili
- 1.5.7 . Psixi inkişafda geridəqalmanın diaqnostikası
|
müşahidə protokolları və diaqnostik x ə rit ə l ə r aiddir. Müşahidə protokollarında uşğın davranış reyaksiyaları, özünü necə aparması, qarşılıqlı münasibət formaları, f ə aliyy ət növü və psixi hadısə nin k ə miyy ə t v ə keyfiyy ət göstə ricil ərinin dinamikası qeyd olunur. Diaqnostik x ə rit ə d ə is ə qeyd ə alınmış diaqnosti k göstə ricil ə r ə ks olunur. Qiym ə tl ə ndirm ə vasit əsi kimi müxtəlif psixi hadısə l ərin yaş normasına uyğun etalonlarından və diaqnostik- normativ göstə ricil ə rind ə n istifad ə olunur. Anketl əşdirmə - verbal kommunikasiya (yazılı nitq) əsasında sosial - psixoloji v ə psixoloji-pedaqoji m ə limat ə ld ə etm ə y ə imkan ver ə n diaqnostik metodlardan biridir. 185 M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə anket sorğusu yalnız müə ssis ənin yaşlı kontingenti, y ə ni valideynl ə r, t ə rbiy əçilə r v ə pedaqoqlarla keçirilir. Bu metodun ə sas diaqnostik v ə zif əsi qeyd olunan qrupa aid yaşlılardan bioqrafik m əlumatların, ailə üzvlə rinin s ə rv ə t meyll əri, sosial yönəlişlikləri, şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə ri haqqında məlumatları n toplanılmasıdan, həmçinin onların valideynlik v ə pedaqoji mövqelərinin müə yy ə nl əşdirilmə sind ə n ibar ə tdir. T ə rbiy əçilə r v ə valideynl ər üçün anketlər ―hə‖ və ya ―yox‖ tipli cavablandırılan, bə z ə n is ə bir neçə cavab variantı tə qdim olunan suallardan ibar ə t olur. B ə zi hallarda t ə rbiy əçi, pedaqoq və valideynl ə rd ə n daha geniş m ə lumat toplamaq z ə rur əti yarandıqda şifahi ankertləşdirmə (müsahibə ) keçirmək tövsiyə olunu r. Nümunə olaraq h ə m t ə rbiy əçilə r, h ə m d ə valideynl ə r üçün nümunə vi anket suallarının mə zmunu il ə tanış olaq: I. T ə rbiy əçilər üçün anket sualları: uşağın adı və soyadı; doğulduğu il, ay və gün; ail ə t ə rkibi; ail ə d ə uşaqların sayı; valideynl ə rin t ə hsili; ail ə nin maddi v ə ziyy ə ti; ail ə nin m ənzil şə raiti; uşaq hansı yaşdan bağçaya gedir; uşağı adə t ən bağçaya kim aparır; uşaq daha çox hansı fə aliyy əti uğurla yerinə yetirir; uşağın davranışında sizi ən çox nə narahat edir; uşağın qrupdakı mövqeyi necə dir? Qeydl ə r: II. Valideynl ər üçün anket sualları: uşağın cinsi; uşağın tə v əllüdü; 186 doğulduğu yer; sizin t ə hsiliniz; dini etiqadınız; sizin valideynl ə rinizin ail ə t ə rkibi; sizin ail ə t ə rkibiniz; ə sas m əşğuliyyə tininz v ə iş yeriniz; v ə zif ə niz; uşağın saxlanılmasına ayda nə q ə d ə r pul x ə rcl ə yirsiniz?; sizin fikrinizc ə , ə slind ə n ə q ə d ə r x ə rcl ə m ə k t ə l ə b olunur?; m ə nzilinizd ə ayrıca uşaq otağı varmı?; uşağa ayrıca otaq lazımdırmı?; Bakıda neçə il yaşamısınız?; sizin xroniki x ə st əliyiniz varmı?; hansı dispanser qeydiyyatındasınız; siz bel ə hesab edirsinizmi ki, ərinizin (arvadınızın) xroniki xə st ə liyi var; dövlə td ən müavinət alırsınızmı?; h ər hansı ictimai təşkilatın işində iştirak edirsinizmi?; uşaq cəlb olunduğu bağçaya necə münasibə t b ə sl ə yir?; uşağınız hansı oyuncaqlarla daha çox maraqlanır?; evinizd ə oyuncaqlar üçün xüsusi guşə varmı?; uşaq ailə d ə daha çox kiminlə ünsiyyə td ə olur?; uşağa kim daha çox oyuncaq alır?; siz uşağa kitablar oxuyursunuzmu?; ail ə d ə uşaqla bağlı problemlə rin h ə llind ə ziddiyy ə tl ər varmı?; uşağa daha çox nə il ə t ə sir edirsiniz?; uşağa adə t ə n ail ə üzvlə rind ə n kim t əsir göstə rir?; uşaq daha çox kimə üz tutub şikayə tl ə nir?; 187 uşaq öz təəssüratlarını daha çox kiminlə bölüşür ?; uşaq ailə d ə hansı iş l ə ri yerin ə yetirir?; uşağın özünə xidm ə t v ərdişləri hansılardır ?; uşaq hansı məşğə l ə l ə r ə üstünlük verir ?; bağçada uşağın dostları varmı ?; ail ə d ə uşağın dostu kimdir ?; uşağın maktə b ə hazırlığı harada həyata keçirilir?; uşağınızın hansı tipli və ya t əmayüllü mə kt ə bd ə oxumasını ist ə rdiniz?; M ə kt ə b ə q ə d ər uşa q t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə işlə y ə n praktik psixoloqun iş metodlarından biri də söhbə t metodudur. Söhbət verbal (sözlü) ünsiyyə t əsasında mə lumat ə ld ə edilm ə sini t ə min ed ə n diaqnostik metodlardan biridir. O, anket metodundan f ərqli olaraq şifahi və s ə rb ə st formada t ə tbiq edil ə n, ciddi reqlament qaydalarının olması ilə f ə rql ə n ən bir müayinə üsuludur. Söhbə t metodunun t ə tbiqind ə başlıca mə qs əd diaqnostik müayinə obyekti olan uşaq haqqında psixoloji -pedaqoji anamnez (ilkin m ə lumatlar) toplamaqdan ibar ətdir. Söh b ətin keçirilməsi zamanı uşaqla ə laq ə yaradılması, onun ə m əkdaşlığa cəlb olunması təmin edilmiş olur. Uşaq bağçası psixoloqu öz fə aliyy ə tind ə söhbə t metodunun iki əsas növündə n istifad ə edir: S ə rb əst söhbə t (mövzu və forma baxımından reqlamentləşməmiş); di rektiv söhbə t (strategiya v ə mövzu baxımından reqlamentləşmiş). Söhbətin keçirilmə taktikası (qaydaları və metodik vasit ə l ə ri), h əmçinin sualların qoyuluşu söhbətin növündən asılı olmayaraq çevik olmalıdır. Bu , kiçik yaşlı uşaqların yaş xüsusiyyə tl ə ri il ə bağlı olub, təşkilati xarakterli çə tinlikl ərin aradan qaldırılması zə rur ə ti il ə bağlıdır. Psixoloq mə qs ə dd ən asılı olaraq uşaqla müxtəlif mövzularda söhbə tl ə r apara bil ər. Nümunə olaraq bağça yaşlı uşaq haqqında ümumi mə lumat ə ld ə etm ə k, onun ail ə t ə rbiy ə si v ə ziyy ə ti il ə bağlı keçirilən söhbə tl ə rin birind ə qoyulan suallara diqq ə t yetir ə k. 188 Uşağa verilə n suallar: s ənin adın nə dir? s ənin bacın və qardaşın varmı? Onlar s ə nd ən böyükdür, yoxsa kiçik? n ə n ən, baban varmı? evd ə s ənin hansı oyuncaqların var? s ə n kiminl ə g ə zintiy ə getm əyi xoşlayırsan? s ə n ə oyuncaqları kim alır? evd ə olark ə n ata- ananı incidirsə nmi? s ə n evd ə özünü necə aparırsan? pis iş görə nd ə ata-anan s ə ni nec ə c əzalandırır? ail ə d ə s ə n ən çox kimin sözünə baxırsan? siz evinizd ə gül saxlayırsınızmı? Onları kim suvarır? s ə ni incid ə nd ə ən çox kimə şikayə t edirs ə n? ev heyvanı saxlayırsınızmı? Onlara kim qulluq edir? evinizd ə televizor, kompyuter varmı? ən çox hansı televiziya verlişlə rin ə baxmağı sevirsə n? ən sevimli oyuncaqların hansılardır? qonşuluqda sə nin ən yaxın dostların kimdir? və c. Uşaq yaradıcılıq məhsullarının tə hlili diaqnostik metodlardan biri kimi uşaq fə aliyy ə tinin m əhsuldar növlə rinin n ə tic ə l ə rini qiym ə tl ə ndirm ək imkanı verir. Bu metodun t ə tbiqind ə n m ə qs əd uşağın müvafiq yaş dövrünə uyğunluğunu və onun inkişaf sə viyy əsini müə yy ə n etm ə kd ə n ibar ə tdir. Psixoloq, bağça yaşlı uşaqların fə aliyy ə t m əhsulları olan rə sml əri, naxışları, fiqurları, kompozisiyaları, öyrə ndikl əri şer və nağılları, mahnıları və s. t ə hlil etm ə kl ə , onla rın proqram tə l ə bl ə rin ə v ə yaş normalarına uyğunluğunu müə yy ə nl əşdirir. Bu metodu tə tbiq etm ə kl ə psixoloq uşağın müstəqil şə kild ə yaratdığı fə aliyy ə t m əhsullarını tə hlil edib qiym ə tl ə ndirm əlidir. Uşaq 189 yaradıcılıq məhsullarının tə hlili metodu b ə z ə n s ə rb ə st metod kimi t ə tbiq edils ə d ə , o, ə sas ən yardımçı diaqnostik metod kimi nə z ə rd ən keçirilir. Uşağın kompleks diaqnostikası peşəkar psixoloji müayinə y ə əsaslanır. Bu müayinə aşağıdakı beş ə sas m ə rh ə l ə d ə n ibar ə tdir: 1. Hazırlıq mə rh ə l ə si: uşağa aid xüsusi sə n ə dl ə rin t ə hlili v ə tibb işçilə ri il ə söhbə t əsasında tibbi anamnezin tə rtib edilm ə si; valideynl ər arasında anket sorğusu keçirmə kl ə uşağın həyatına aid sosial-m əişə t m əzmunlu xarakteristikaların tə rtib edilm ə si; t ə rbiy əçilə r, pedaqoqlar v ə valideynl ər arasında anket sorğuları v ə söhbə tl ər keçirmə kl ə , pedaqoji anamnezin (xarakteristika- ların) tə rtib edilm ə si; valideynl ə r v ə uşağın tə rbiy ə sind ə t ə sirli rol oynayan dig ə r yaşlılarla söhbət keçirmə kl ə ail ə haqqında anamnezin toplanması; 2. Uyğunlaşdırıcı mə rh ə l ə : müş ahid ə , s ö hb ət, yaradıcı fə aliyy ə t m əhsullarının öyrə nilm ə si vasit ə sil ə uşaqla ilkin tanışlıq; 3. Ə sas m ə rh ə l ə : testl əşdirmə ; 4. İnterpretasiya: (fə rziyy ə nin n ə tic ə il ə tutuşdurulması): diaqnostik n ə tic ə l ə ri t ə hlil etm ə k v ə yenid ən işlə m ə k yolu il ə uşaq haqqında p sixoloji r ə yin t ə rtib edilm ə si; 5. Yekunlaşdırıcı mə rh ə l ə : müayinə nin n ə tic ə l ə rinin t ə rbiy əçilə r v ə valideynl ə rl ə söhbə t əsasında də qiql əşdirilmə si; valideynl ə r (t ə rbiy əçilər) üçün şifahi və yazılı tövsiyə l ə rin hazırlanması; 190 M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji müayinəsi zamanı valideynlə rin bu müayinənin hazırlıq mə rh ə l ə sind ə psixoloqla birg ə iştirak etmə si z ə ruridir. Bu bir yandan uşaq üzə rind ə aparılan müayinə y ə valideynin r əsmi razılığını t ə min edir, dig ə r t ə r ə fd ən müayinə nin n ə tic ə l ə rin ə onlarda yarana bil ə c ə k şübhəni aradan qaldırmış olur. Müayinə nin sonunda ə ld ə edilmiş nə tic ə l ə rd ə n aslı olaraq psixoloq valıdeynlə rl ə yekun s ə hb əti aparır, müvafiq tövsiyə l ə r verir. Yekun söhbətin keçirilməsi zamanı uşağın i ştirakı mə sl ə h ət görülmür. Psixoloq keçirilmiş testləşdirmə nin n ə tic ə l ə rin ə istinad ed ə r ək çox ehtiyatla uşağın psixoloji portreti haqqında valideynə ümidverici mə lumatlar v ə faydalı tövsiyə l ər verir. Uşağın psixi inkişafında geridə qalma, l ə ngim ə v ə psixi pozğunluqların simptomları müşahidə olunsa bel ə , o, bel ə qiym ə tl ə ndirici mühakimə l ə r ə çox ehtiyatla yanaşmalıdır. Psixoloqun valideynlə r ə verdiyi korreksiyaedici, inkişafetdirici v ə profilaktik xarakterli tövsiyə l ə r psixoloji c ə h ə td ə n əsaslandırılmış olmalıdır. Ailə üzvlərinin uşağa qarşı mə hsuliyy ə tsiz v ə ya cinay ət xarakterli münasibəti müşahidə olunduqda, bunun uşağın psixi sağlamlığına vurduğu zə rb ə haqqında psixoloq öz ciddi rə yini h ə min valideynl ə r ə bildirm əli, lazım gə ldikd ə s ə lahiyy ə tli orqanlara da bu bar ə d ə m ə lumat verm əli, uşağın hüquq və m ə nafel ərinin müdafiəçisi olduğunu sübut etm ə lidir. Üç yaşadək uşaqlarda ə yani- ə m ə li t ə f əkkür forması üstünlük təşkil etdiyin ə görə , onların müayinəsi zamanı ― sisteml əşdirmə” xarakterli diaqnostik metodikalardan istifad ə etm ə k m ə qs ə d əuyğun deyildir. 4 -5 ya şlı uşaqlarda verbal ünsiyyət növü müə yy ə n s ə viyy ə d ə formalaşdığından onlarla keçirilən diaqnostika işində anlayışlara aid diferensial sorğulardan istifadə etm ək mümkündür. M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji müayinə si m ə qs ə dil ə keçirilə n testl əşdirmə d ə aşağıdakı qaydalara ə m ə l etm ə k z ə ruridir: müayinə zamanı psixoloqun uşaqla üz - üzə ünsiyyə tinin t ə min olunması; 191 testl əşdirmənin keçirilməsi üçün uşaq fə aliyy ətinin müxtəlif növlə rinin (―oyun‖, ―rə smetm ə‖, ―ünsiyyət‖ və s) s ə rb əst seçilmə si; vaxt normasına ə m ə l edilm ə si (testl əşdirmə uşağın yaşından asılı olaraq 30 d ə qiq ə d ə n 1 saata q ə d ə r davam ed ə bil ə r); intelektual yükün normalaşdırılması. Bu tə l əb diaqnostik müayinə kompleksind ə intelektual testl ərin normalaşdırılmasını nə z ə rd ə tutur. Bir diaqnostik müay in ə zamanı 3 testdən artıq verilə bilm ə z. Onlardan biri verbal testdirs ə , dig ə ri qeyri- verbal test olmalıdır. şə xsi- emosional yükün normalaşdırılması. Bu tə l ə b diaqnostik müayinə kompleksind ə proyektiv testl ərin sayının normaya uyğunluğunu nə z ə rd ə tutur. eyni m ə qs ə dl ə keçirilən diaqnostik müayinə zamanı müxtə lif metodikalardan istifad ə mümkündür. Mə s ə l ə n, testl əşdirmə , anket sorğusu, müşahidə v ə söhbə t. 1.5.7 . Psixi inkişafda geridəqalmanın diaqnostikası Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|