Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə31/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   50

müşahidə
   
protokolları  və
  diaqnostik    x
ə
rit
ə
l
ə
r 
aiddir.  
Müşahidə
  
protokollarında  uşğın   davranış  reyaksiyaları,  özünü  necə
  
aparması, qarşılıqlı  münasibət  formaları,
  f
ə
aliyy
ət  növü və
 
psixi hadısə
nin  
k
ə
miyy
ə
t  v
ə
  keyfiyy
ət  göstə
ricil
ərinin  dinamikası  qeyd  olunur. 
Diaqnostik  
x
ə
rit
ə
d
ə
 is
ə
 qeyd
ə
 
alınmış  diaqnosti

göstə
ricil
ə

ə
ks olunur. Qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
  
vasit
əsi  kimi  müxtəlif    psixi    hadısə
l
ərin    yaş    normasına
   
uyğun   
etalonlarından  və
 diaqnostik-
normativ göstə
ricil
ə
rind
ə
n istifad
ə
  olunur. 
 
Anketl
əşdirmə
 - 
verbal  kommunikasiya (yazılı  nitq)  əsasında  sosial
-
psixoloji  v
ə
    psixoloji-pedaqoji    m
ə
limat   
ə
ld
ə
    etm
ə
y
ə
    imkan    ver
ə
n  
diaqnostik  metodlardan  biridir.  

 
185 
 
 
 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
 
anket  sorğusu  yalnız  müə
ssis
ənin  yaşlı 
kontingenti, y
ə
ni valideynl
ə
r, t
ə
rbiy
əçilə
r v
ə
 
pedaqoqlarla keçirilir. Bu metodun 
ə
sas  diaqnostik  v
ə
zif
əsi  qeyd  olunan  qrupa  aid  yaşlılardan  bioqrafik 
m
əlumatların,  ailə
 
üzvlə
rinin  s
ə
rv
ə
t  meyll
əri,  sosial  yönəlişlikləri,  şə
xsiyy
ə

keyfiyy
ə
tl
ə
ri 
haqqında  məlumatları

toplanılmasıdan,  həmçinin  onların 
valideynlik v
ə
 
pedaqoji mövqelərinin müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sind
ə
n ibar
ə
tdir.  
T
ə
rbiy
əçilə
r  v
ə
  valideynl
ər  üçün  anketlər  ―hə‖  və
 
ya  ―yox‖  tipli
 
cavablandırılan,  bə
z
ə
n  is
ə
 
bir  neçə
 
cavab  variantı  tə
qdim  olunan  suallardan 
ibar
ə
t  olur.  B
ə
zi  hallarda  t
ə
rbiy
əçi,  pedaqoq  və
  valideynl
ə
rd
ə

daha  geniş 
m
ə
lumat  toplamaq  z
ə
rur
əti  yarandıqda  şifahi  ankertləşdirmə
 
(müsahibə

keçirmək tövsiyə
 olunu
r. Nümunə
 olaraq h
ə
m t
ə
rbiy
əçilə
r, h
ə
m d
ə
 valideynl
ə

üçün 
 
nümunə
vi 
anket suallarının mə
zmunu il
ə
 
tanış olaq:
 
I. T
ə
rbiy
əçilər üçün anket sualları:
 

 
uşağın adı və
 
soyadı;
 

 
doğulduğu il, ay və
 
gün;
 

  ail
ə
 t
ə
rkibi; 

  ail
ə
d
ə
 
uşaqların sayı;
 

  valideynl
ə
rin t
ə
hsili; 

  ail
ə
nin maddi v
ə
ziyy
ə
ti; 

  ail
ə
nin m
ənzil şə
raiti; 

 
uşaq hansı yaşdan bağçaya gedir;
 

 
uşağı adə
t
ən bağçaya kim aparır;
 

 
uşaq daha çox hansı fə
aliyy
əti uğurla yerinə
 yetirir; 

 
uşağın davranışında sizi ən çox nə
 narahat edir; 

 
uşağın qrupdakı mövqeyi necə
dir? 
Qeydl
ə
r: 
II. Valideynl
ər üçün anket sualları: 
 

 
uşağın cinsi; 
 

 
uşağın tə
v
əllüdü;
 

 
186 
 
 

 
doğulduğu yer;
 

 
sizin t
ə
hsiliniz; 

 
dini etiqadınız;
 

 
sizin valideynl
ə
rinizin ail
ə
 t
ə
rkibi; 

 
sizin ail
ə
 t
ə
rkibiniz; 

 
ə
sas m
əşğuliyyə
tininz v
ə
  
iş yeriniz;
 

 
v
ə
zif
ə
niz; 

 
uşağın saxlanılmasına ayda nə
 q
ə
d
ə
r pul x
ə
rcl
ə
yirsiniz?; 

 
sizin fikrinizc
ə

ə
slind
ə
 n
ə
 q
ə
d
ə
r x
ə
rcl
ə
m
ə
k t
ə
l
ə
b olunur?; 

 
m
ə
nzilinizd
ə
 
ayrıca uşaq otağı varmı?;
 

 
uşağa ayrıca otaq lazımdırmı?;
 

 
Bakıda neçə
 
il yaşamısınız?;
 

 
sizin xroniki x
ə
st
əliyiniz varmı?;
 

 
hansı dispanser qeydiyyatındasınız;
 

 
siz bel
ə
 hesab edirsinizmi ki, 
ərinizin (arvadınızın) xroniki xə
st
ə
liyi  
          var; 

 
dövlə
td
ən müavinət alırsınızmı?;
 

 
h
ər hansı ictimai təşkilatın işində
 
iştirak edirsinizmi?;
 

 
uşaq cəlb olunduğu bağçaya necə
 
münasibə
t b
ə
sl
ə
yir?; 

 
uşağınız hansı oyuncaqlarla
 
daha çox maraqlanır?;
 

 
evinizd
ə
 
oyuncaqlar üçün xüsusi guşə
 
varmı?;
 

 
uşaq ailə
d
ə
 
daha çox kiminlə
 
ünsiyyə
td
ə
 olur?; 

 
uşağa kim daha çox oyuncaq alır?;
 

 
siz uşağa kitablar oxuyursunuzmu?;
 

 
ail
ə
d
ə
 
uşaqla bağlı problemlə
rin h
ə
llind
ə
 ziddiyy
ə
tl
ər varmı?;
 

 
uşağa daha çox nə
 il
ə
 t
ə
sir edirsiniz?; 

 
uşağa adə
t
ə
n ail
ə
 
üzvlə
rind
ə
n kim t
əsir göstə
rir?; 

 
uşaq daha çox kimə
 
üz tutub şikayə
tl
ə
nir?; 

 
187 
 
 

 
uşaq öz təəssüratlarını daha çox kiminlə
 
bölüşür
?; 

 
uşaq ailə
d
ə
 
hansı iş
l
ə
ri yerin
ə
 yetirir?; 

 
uşağın özünə
xidm
ə
t v
ərdişləri hansılardır
?; 

 
uşaq hansı məşğə
l
ə
l
ə
r
ə
 
üstünlük verir
?; 

 
bağçada uşağın dostları varmı
?; 

 
ail
ə
d
ə
 
uşağın dostu kimdir
?;  

 
uşağın maktə
b
ə
 
hazırlığı harada həyata keçirilir?;
 

 
uşağınızın hansı tipli və
 ya t
əmayüllü mə
kt
ə
bd
ə
 
oxumasını 
 
         ist
ə
rdiniz?; 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər uşa
q  t
ə
rbiy
ə
 
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
işlə
y
ə
n  praktik  psixoloqun 
iş  metodlarından  biri  də
 
söhbə
t  metodudur. 
Söhbət  verbal  (sözlü)  ünsiyyə

əsasında mə
lumat 
ə
ld
ə
 edilm
ə
sini t
ə
min ed
ə
n diaqnostik metodlardan biridir. 
O,  anket  metodundan  f
ərqli  olaraq  şifahi  və
  s
ə
rb
ə
st  formada  t
ə
tbiq  edil
ə
n, 
ciddi  reqlament  qaydalarının  olması  ilə
  f
ə
rql
ə
n
ən  bir  müayinə
 
üsuludur.  
Söhbə
t  metodunun  t
ə
tbiqind
ə
 
başlıca  mə
qs
əd  diaqnostik  müayinə
  obyekti 
olan  uşaq  haqqında  psixoloji
-pedaqoji  anamnez  (ilkin  m
ə
lumatlar) 
toplamaqdan ibar
ətdir. Söh
b
ətin keçirilməsi zamanı uşaqla ə
laq
ə
 
yaradılması, 
onun 
ə
m
əkdaşlığa cəlb olunması təmin edilmiş olur. Uşaq bağçası psixoloqu 
öz fə
aliyy
ə
tind
ə
 
söhbə
t metodunun iki 
əsas növündə
n istifad
ə
 edir: 
S
ə
rb
əst  söhbə
t 
(mövzu  və
 
forma  baxımından  reqlamentləşməmiş); 
di
rektiv  söhbə
t  (strategiya  v
ə
 
mövzu  baxımından  reqlamentləşmiş). 
Söhbətin  keçirilmə
 
taktikası  (qaydaları  və
  metodik  vasit
ə
l
ə
ri),  h
əmçinin 
sualların  qoyuluşu  söhbətin  növündən  asılı  olmayaraq  çevik  olmalıdır.  Bu

kiçik  yaşlı  uşaqların  yaş  xüsusiyyə
tl
ə
ri  il
ə
 
bağlı  olub,  təşkilati  xarakterli 
çə
tinlikl
ərin aradan qaldırılması zə
rur
ə
ti il
ə
 
bağlıdır. Psixoloq mə
qs
ə
dd
ən asılı 
olaraq    uşaqla  müxtəlif  mövzularda  söhbə
tl
ə
r  apara  bil
ər.  Nümunə
  olaraq 
bağça  yaşlı  uşaq  haqqında  ümumi  mə
lumat 
ə
ld
ə
  etm
ə
k,  onun  ail
ə
  t
ə
rbiy
ə
si 
v
ə
ziyy
ə
ti il
ə
 
bağlı keçirilən söhbə
tl
ə
rin birind
ə
 qoyulan suallara diqq
ə
t yetir
ə
k.  
 

 
188 
 
 
 
Uşağa verilə
n suallar: 

 s
ənin adın nə
dir?  

 s
ənin bacın və
 
qardaşın varmı? 
 Onlar s
ə
nd
ən böyükdür, yoxsa 
 
           
kiçik?
 

 n
ə
n
ən, baban varmı?
 

 evd
ə
 s
ənin hansı oyuncaqların var?
 

 s
ə
n kiminl
ə
 g
ə
zintiy
ə
 getm
əyi xoşlayırsan?
 

 s
ə
n
ə
 
oyuncaqları kim alır?
 

 evd
ə
 olark
ə
n ata-
ananı incidirsə
nmi? 

 s
ə
n evd
ə
 
özünü necə
 
aparırsan?
 

 
pis iş görə
nd
ə
 ata-anan s
ə
ni nec
ə
 c
əzalandırır? 
 

 ail
ə
d
ə
 s
ə

ən çox kimin sözünə
 
baxırsan?
 

 siz evinizd
ə
 
gül saxlayırsınızmı? Onları kim suvarır?
 

 s
ə
ni incid
ə
nd
ə
 
ən çox kimə
 
şikayə
t edirs
ə
n? 

 
ev heyvanı saxlayırsınızmı? Onlara kim qulluq edir?
 

 evinizd
ə
 
televizor, kompyuter varmı?
 

 
ən çox hansı televiziya verlişlə
rin
ə
 
baxmağı sevirsə
n? 

 
ən sevimli oyuncaqların hansılardır?
 

 
qonşuluqda sə
nin 
ən yaxın dostların kimdir? və
 c.  
Uşaq yaradıcılıq məhsullarının tə
hlili diaqnostik metodlardan biri kimi 
uşaq  fə
aliyy
ə
tinin  m
əhsuldar  növlə
rinin  n
ə
tic
ə
l
ə
rini  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək  imkanı 
verir.  Bu  metodun  t
ə
tbiqind
ə
n  m
ə
qs
əd  uşağın  müvafiq  yaş  dövrünə
 
uyğunluğunu  və
 
onun  inkişaf  sə
viyy
əsini    müə
yy
ə
n  etm
ə
kd
ə
n  ibar
ə
tdir.  
Psixoloq,  bağça  yaşlı  uşaqların  fə
aliyy
ə
t  m
əhsulları  olan  rə
sml
əri,  naxışları, 
fiqurları,  kompozisiyaları,  öyrə
ndikl
əri  şer  və
 
nağılları,  mahnıları  və
  s.  t
ə
hlil 
etm
ə
kl
ə
,  onla
rın  proqram  tə
l
ə
bl
ə
rin
ə
  v
ə
 
yaş  normalarına  uyğunluğunu 
müə
yy
ə
nl
əşdirir.  Bu  metodu  tə
tbiq  etm
ə
kl
ə
 
psixoloq  uşağın  müstəqil şə
kild
ə
 
yaratdığı  fə
aliyy
ə
t  m
əhsullarını  tə
hlil  edib  qiym
ə
tl
ə
ndirm
əlidir.    Uşaq 

 
189 
 
 
yaradıcılıq    məhsullarının  tə
hlili  metodu  b
ə
z
ə
n  s
ə
rb
ə
st  metod  kimi  t
ə
tbiq 
edils
ə
d
ə
, o, 
ə
sas
ən yardımçı diaqnostik metod kimi nə
z
ə
rd
ən keçirilir. 
 
Uşağın  kompleks  diaqnostikası
 
peşəkar  psixoloji  müayinə
y
ə
 
əsaslanır. Bu müayinə
 
aşağıdakı beş ə
sas m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
n ibar
ə
tdir: 
1. 
Hazırlıq mə
rh
ə
l
ə
si: 

 
uşağa  aid  xüsusi  sə
n
ə
dl
ə
rin  t
ə
hlili  v
ə
 
tibb  işçilə
ri  il
ə
 
söhbə

əsasında tibbi anamnezin tə
rtib edilm
ə
si; 

  valideynl
ər arasında anket sorğusu keçirmə
kl
ə
 
uşağın həyatına 
aid sosial-m
əişə
t m
əzmunlu xarakteristikaların tə
rtib edilm
ə
si; 

  t
ə
rbiy
əçilə
r,  pedaqoqlar  v
ə
  valideynl
ər arasında anket sorğuları 
v
ə
 
söhbə
tl
ər  keçirmə
kl
ə
,  pedaqoji  anamnezin  (xarakteristika-
ların) tə
rtib edilm
ə
si; 

  valideynl
ə
r  v
ə
 
uşağın  tə
rbiy
ə
sind
ə
  t
ə
sirli  rol  oynayan  dig
ə

yaşlılarla  söhbət  keçirmə
kl
ə
 
ail
ə
 
haqqında  anamnezin 
toplanması;
 
2. 
Uyğunlaşdırıcı mə
rh
ə
l
ə


 
müş
ahid
ə
,  s
ö
hb
ət,  yaradıcı  fə
aliyy
ə
t  m
əhsullarının  öyrə
nilm
ə
si 
vasit
ə
sil
ə
 
uşaqla ilkin tanışlıq;
 
3. 
Ə
sas m
ə
rh
ə
l
ə


  testl
əşdirmə

4. 
İnterpretasiya: (fə
rziyy
ə
nin n
ə
tic
ə
 il
ə
 
tutuşdurulması):
 

  diaqnostik  n
ə
tic
ə
l
ə
ri  t
ə
hlil  etm
ə
k  v
ə
  yenid
ən  işlə
m
ə
k  yolu  il
ə
 
uşaq haqqında p
sixoloji r
ə
yin t
ə
rtib edilm
ə
si; 
5. 
Yekunlaşdırıcı mə
rh
ə
l
ə


 
müayinə
nin  n
ə
tic
ə
l
ə
rinin  t
ə
rbiy
əçilə
r  v
ə
  valideynl
ə
rl
ə
 
söhbə

əsasında də
qiql
əşdirilmə
si; 

 
valideynl
ə
r  (t
ə
rbiy
əçilər)  üçün  şifahi  və
 
yazılı  tövsiyə
l
ə
rin 
hazırlanması; 
 

 
190 
 
 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaqların  psixoloji  müayinəsi  zamanı  valideynlə
rin 
bu müayinənin hazırlıq mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
 psixoloqla birg
ə
 
iştirak etmə
si z
ə
ruridir. 
Bu  bir  yandan  uşaq  üzə
rind
ə
 
aparılan  müayinə
y
ə
  valideynin  r
əsmi  razılığını 
t
ə
min  edir,  dig
ə
r  t
ə
r
ə
fd
ən  müayinə
nin  n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
  onlarda  yarana  bil
ə
c
ə

şübhəni aradan qaldırmış olur. Müayinə
nin sonunda 
ə
ld
ə
 
edilmiş nə
tic
ə
l
ə
rd
ə

aslı  olaraq  psixoloq  valıdeynlə
rl
ə
  yekun  s
ə
hb
əti  aparır,  müvafiq  tövsiyə
l
ə

verir.  Yekun  söhbətin  keçirilməsi  zamanı  uşağın 
i
ştirakı  mə
sl
ə
h
ət  görülmür.  
Psixoloq  keçirilmiş  testləşdirmə
nin  n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
  istinad  ed
ə
r
ək  çox  ehtiyatla 
uşağın psixoloji portreti haqqında valideynə
 
ümidverici mə
lumatlar v
ə
 
faydalı 
tövsiyə
l
ər  verir.  Uşağın  psixi  inkişafında  geridə
qalma,  l
ə
ngim
ə
  v
ə
  psixi 
pozğunluqların  simptomları  müşahidə
  olunsa  bel
ə
,  o,  bel
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirici 
mühakimə
l
ə
r
ə
 
çox  ehtiyatla  yanaşmalıdır.  Psixoloqun  valideynlə
r
ə
  verdiyi 
korreksiyaedici,  inkişafetdirici
  v
ə
  profilaktik 
xarakterli  tövsiyə
l
ə
r  psixoloji 
c
ə
h
ə
td
ə

əsaslandırılmış olmalıdır. Ailə
 
üzvlərinin uşağa qarşı mə
hsuliyy
ə
tsiz 
v
ə
 ya cinay
ət xarakterli münasibəti müşahidə
 olunduqda, 
bunun uşağın psixi 
sağlamlığına  vurduğu  zə
rb
ə
 
haqqında  psixoloq  öz  ciddi  rə
yini  h
ə
min 
valideynl
ə
r
ə
  bildirm
əli,  lazım  gə
ldikd
ə
  s
ə
lahiyy
ə
tli  orqanlara  da  bu  bar
ə
d
ə
 
m
ə
lumat verm
əli, uşağın  hüquq və
 m
ə
nafel
ərinin müdafiəçisi olduğunu sübut 
etm
ə
lidir. 
Üç  yaşadək  uşaqlarda  ə
yani-
ə
m
ə
li  t
ə
f
əkkür  forması  üstünlük  təşkil 
etdiyin
ə
 
görə

onların  müayinəsi  zamanı  ―
sisteml
əşdirmə”
  xarakterli 
diaqnostik  metodikalardan  istifad
ə
  etm
ə
k  m
ə
qs
ə
d
əuyğun  deyildir.  4
-5  ya
şlı 
uşaqlarda verbal ünsiyyət növü müə
yy
ə
n s
ə
viyy
ə
d
ə
 
formalaşdığından onlarla 
keçirilən  diaqnostika  işində
 
anlayışlara  aid  diferensial  sorğulardan  istifadə
 
etm
ək mümkündür.
 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaqların  psixoloji  müayinə
si  m
ə
qs
ə
dil
ə
 
keçirilə

testl
əşdirmə
d
ə
 
aşağıdakı qaydalara ə
m
ə
l etm
ə
k z
ə
ruridir: 

 
müayinə
 
zamanı  psixoloqun  uşaqla  üz
-
üzə
 
ünsiyyə
tinin  t
ə
min 
olunması;
 

 
191 
 
 

  testl
əşdirmənin keçirilməsi üçün uşaq fə
aliyy
ətinin müxtəlif növlə
rinin 
(―oyun‖, ―rə
smetm
ə‖, ―ünsiyyət‖ və
 s) s
ə
rb
əst seçilmə
si; 

 
vaxt  normasına  ə
m
ə
l  edilm
ə
si  (testl
əşdirmə
 
uşağın  yaşından  asılı 
olaraq 30 d
ə
qiq
ə
d
ə
n 1 saata q
ə
d
ə
r davam ed
ə
 bil
ə
r); 

 
intelektual  yükün  normalaşdırılması.  Bu  tə
l
əb  diaqnostik  müayinə
 
kompleksind
ə
 intelektual testl
ərin normalaşdırılmasını nə
z
ə
rd
ə
 tutur. 
Bir  diaqnostik  müay
in
ə
 
zamanı  3  testdən  artıq  verilə
  bilm
ə
z. 
Onlardan biri verbal testdirs
ə
, dig
ə
ri qeyri-
verbal test olmalıdır. 
 

 
şə
xsi-
emosional  yükün  normalaşdırılması.  Bu  tə
l
ə
b  diaqnostik 
müayinə
 
kompleksind
ə
 
proyektiv 
testl
ərin  sayının  normaya 
uyğunluğunu nə
z
ə
rd
ə
 tutur. 

  eyni  m
ə
qs
ə
dl
ə
 
keçirilən  diaqnostik  müayinə
 
zamanı  müxtə
lif 
metodikalardan  istifad
ə
 
mümkündür.  Mə
s
ə
l
ə
n,  testl
əşdirmə
,  anket 
sorğusu, müşahidə
 v
ə
 
söhbə
t. 
 
1.5.7
.  Psixi  inkişafda  geridəqalmanın  diaqnostikası
 
 

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin