Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   50

2. Biheviorist  istiqam
ə
t 
praktik  psixoloqun  peşə
kar  f
ə
aliyy
ə
tind
ə
  istinad  
etdiyi metodikalardan biridir.Bu  n
ə
z
ə
riyy
ə
  
əsasında psixoloji  mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  
xidm
ə
tini  h
əyata    keçirən    psixoloq    müştə
riy
ə
 
öz    hə
r
ə
k
ə
tl
əri  üzə
rind
ə
 
n
ə
zar
ə
ti  h
əyata  keçirmə
kd
ə
 
kömə
k  etm
ə
k    m
ə
qs
ədini    qarşıya    qoyur.  
Klassik  biheviorizmin  nümayə
nd
ə
l
ə
ri  olan E.Tolmen,  K.Xall,  C.Uotson  v
ə
  
B.Skinner    bel
ə
  hesab    edirl
ə
r  ki,   
ətraf    mühit    insanın    şə
xsiyy
ə
tin
ə
    t
ə
sir  
göstə
rir.    Psixoloq   
ə
m
əkdaşlıq    yolu  ilə
     
müştə
rinin    h
əyat  şə
raitini  
d
əyişdirmə
k  m
ə
qs
ə
dil
ə
    onun    h
əyatına    müdaxilə
    etm
ə
lidir.    Biheviorist   
n
ə
z
ə
riyy
ə
 
iş  metodu kimi  aşağıdakıları tə
klif edir:  
1.  Müştə
rinin f
əallığının rəğbə
tl
ə
ndirlm
əsi (stimullaşdırılması). 
 
2. Davranışın operantlaşdırılması vasitə
sil
ə
 
müştə
rinin  probleml
ə
rinin    

 
234 
 
 
    
müə
yy
ə
nl
əşdirlmə
si.  
3. Funksional t
ə
hlil vasit
ə
sil
ə
  problemin  mahiyy
ətinin  aydınlaşdırılması 
 
    (s
ə
b
ə
b-n
ə
tic
ə
 
ə
laq
ə
l
ərinin  aşkar  edilmə
si).   
4. Müştəri üçün sosial  cə
h
ə
td
ə
n  vacib  m
ə
qs
ə
dl
ə
rin  (konkret  f
ə
aliyy
ə
t   
    
planının) qurulması.
 
 
Biheviorial    n
ə
z
ə
riyy
ə
y
ə
   
əsaslanın    mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
   
metodikası  
zamanı    dözümlülüyün  inkişaf  etdirilməsi  üçün  müxtə
lif    treninql
ə
rd
ə
n, 
m
əşqetdirici  tə
mrinl
ə
rd
ən,  rollu  oyunlardan,  müştə
rid
ə
 
lazımlı  
davranışın 

st
ə
kl
ə
nm
əsi, 
çətin 
situasiyaların 
irə
lic
ə
d
ə
n   
proqnozlaşdırlması
  v
ə
 s. kimi  texnikalardan  istifad
ə
 olunur.  
3.  Psixologiyada      humanist    istiqam
ə
tin  (  K.Rocers,  F.Perlz,  V.Franki,  
C.Moreno)  
əsas  metodoloji  mövqeyi ondan   ibarə
tdir ki,  h
ər  bir  insanın  
s
ə
rb
əst  yaşaması,    fə
aliyy
ət  göstə
rm
ə
si v
ə
 
öz  taleyini  müə
yy
ə
nl
əşdirmə
si  
onun  özünə
m
əxsus  olmalı,  bütün  bunlara  nə
zar
ə
t,    q
ə
rar    q
ə
bulu    onun   
özü  tə
r
ə
find
ə
n  h
əyata  keçirilmə
lidir. 
 
Psixoloq  ona  müraciə
t  ed
ən  şə
xs
ə
  
müştəri kimi baxmalı,  düşdüyü  
çə
tin  v
ə
ziyy
ə
td
ən çıxmaqda  ona  kömə
k  etm
əlidir.  O,  müştə
rini 
mühakimə
  
etm
ə
m
ə
li,   
ə
ksin
ə
,    f
əal,    yaradıcı,  də
qiq    q
ə
rar    q
ə
bul    etm
əli,  müştə
rini  
d
ə
st
ə
kl
ə
m
ə
li    v
ə
    q
ə
bul    etdiyi  q
ərarın    mə
suliyy
ə
tini    d
ə
rk    etm
ə
lidir.    Bu  
n
ə
z
ə
riyy
ə
y
ə
   
ə
saslanan    texnoligiya  il
ə
     
öz    işini  quran    psixoloq    konkret  
müştə
rinin  daxili    al
ə
min
ə
  
nüfuz  etmə
kl
ə
 
onu  duymağa  çalışır.  Psixoloq  
real  v
ə
  
ideal  “Mən”
  
obrazının  əsasında   konqurentlik  yaratmalı  və
  bu 
ziddiyy
ə
tl
ə
rl
ə
  
işlə
m
ə
lidir. 
 
Bu  metodika   
əsasında    iş    aparan    psixoloq 
-  m
ə
sl
ə
h
ətçi    bir    sıra  
texnikalardan 
(“burada    və
   
indi”,    direktivlik,    nitq  dəyişkənliyi,    boş  
kreslo  metodu, “öz  “Mən”inin  hissə
si il
ə
  
söhbət”,  “yuxarıdakı  itlə” –
 
avtoritar,    direktiv    v
ə
   
“aşağıdakı    itlə”
 

 
(passiv,    günah    hissi  keçirə
n,  
bağışlanma  üçün  fürsə
t  axtaran)  dia
loq,  yuxularla  iş
  v
ə
  s.  istifad
ə
 edir. 
 
Müasir  psixoloji  konsultasiya  nə
tic
ə
sind
ə
  
humanistik  psixologiyanın  
 

 
235 
 
 
t
əsirli  iş    metodları  kimi    eklektika,    geştaltterapiya,    davranış    terapiyası
  
daha  geniş  yayılmışdır.
 
Psixoloqun  müştə
rinin  probleml
ərinin  peşə
kar  h
ə
llind
ə
   istinad  etdiyi  
ə
sas    psixoloji    m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
    metodu   
müsahibə
dir. 
Psixoloq  müsahibə
  
zamanı    suallardan  istifadə
    etm
ə
kl
ə
   
müştə
riy
ə
    t
əsir  göstə
rir.    Psixoloji 
ə
d
əbiyyatlarda müsahibənin  beş  mə
rh
ə
l
əli modeli  göstə
rilir.  
H
ə
r  bir  m
ə
rh
ə
l
ənin qısa  mə
zmununa  n
ə
z
ə
r  yetir
ə
k: 
1.  Müştə
ri  il
ə
  psixoloq    aras
ında    qarşılıqlı  münasibə
tl
ərin      qurulması, 
psixoloji  komfort  v
ə
 
inamın  yaradılması;  (adə
t
ən    bu    salamlaşma    ilə
 
başlanır).
 
2. ―Nə
 
kimi probleminiz  var?‖ –
 
sualı ilə
  psixoloq 

 m
ə
sl
ə
h
ətçinin  müştə
riy
ə
 
müraciə
ti  v
ə
 problemin  mahiyy
ətinin  öyrə
nilm
ə
si; 
3. ―Siz  nə
y
ə
 nail  olmaq  ist
əyirsiniz?‖ 

sualı ilə
  
müştə
rinin  ist
ə
kl
ə
rinin, arzu  
edil
ə
n  n
ə
tic
ə
l
ərinin  müə
yy
ə
n  edilm
ə
si; 
4.  ―Biz    sizin    istə
yinizin    h
ə
yat    ke
çirilməsi    üçün    baxaq    görə
k    n
ə
    ed
ə
  
bilirik?‖ 

sualı  ilə
    problemin  h
əlli üçün   alternativ  həll  yollarının  müə
yy
ə
n  
edilm
ə
si; 
5. N
ə
tic
ə
l
ərin  ümumiləşdirilmə
si. ( Siz  bel
ə
  ed
ə
c
əksinizmi?‖).
 
Psixoloji konsultasiya üzrə
 
iş aparan praktik psixo
loqun  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  
v
ə
    psixoterapiya    sah
ə
sind
ə
     
ümumi    qanunauyğunluqlara    əsaslandığı  
sınaqdan    çıxmış    psixoloji  təsir    metodları 
siray
ə
t  (yoluxma),  t
ə
lqin,  
inandırma 
 v
ə
  t
ə
qlidd
ə
 ibar
ə
tdir.  
 
Siray
ə
t  (yoluxma) 
ünsiyyə
t    prosesind
ə
    h
əyata  keçi
ril
ə
n      psixoloji  
t
əsir    metodlarından  biri  olub,    şüursuz,    qeyri
-
ixtiyari  xarakter    daşıyan  
davranış  nümunə
sidir.  
Psixoloji  siray
ət  kütlə
  
psixologiyası  üçün   tipik olan  hadisə
 olsa  da,  
bu  effekt
ə
  
kiçik  qruplarda  da  təsadüf olunur. Dini  eksztaz,  kütlə
vi  psixoz  
hadis
ə
l
ə
ri, 
ə
h
ə
miyy
ətli    idman    yarışları,    ritual    rə
qsl
ər    zamanı    adamların  
r
ə
ftar  v
ə
 
davranışı  asanlıqla  kütlənin (çoxluğun)  təsiri altına  düşür  və
 ona  

 
236 
 
 
uyğunlaşır. Belə
 
hallarda qızışan  ehtirasların  şüurlu idarə
 olu
nması  zə
ifl
ə
yir, 
insanlar kütlə
y
ə
 
qoşulub yersiz  hə
r
ə
k
ə
tl
ər edir, qışqırırlar. (futbol  azarkeşlə
ri, 
ixtişaşlar,  inqilabi  çıxışlar,  mitinq  və
 
küçə
  
yürüşlə
ri  v
ə
 s.). 
Psixoloji    suray
ə
t    h
ə
m    d
ə
 
adamların    psixoloqa    inamına    ə
sas
ə
n  
yaranan hallarda
n  biridir.  İnformasiyanı  xüsusi  emosional   tə
rzd
ə
,  hiss  v
ə
  
h
ə
y
ə
canla,  ritml
ə
  ifad
ə
  ed
ə
n  psixoloq  m
ə
sl
ə
h
ətçi  adamların  böyük  
hiss
ə
sind
ə
 
öz    qüdrə
tin
ə
 
inam    yaratmış  olur.  (sehirbaza,    falçıya    inam  
b
ə
sl
ə
nil
ə
n kimi) 
T
ə
lqin   
bir    adamın    başqalarına
   
yönəlmiş      mə
qs
ə
d
əyönlü,    niyyə
tli, 
xüsusi  növ təsir  formasıdır.  Təlqin  üçün  sə
ciyy
ə
vi  c
ə
h
ə
t ondan ibar
ə
tdir ki,   
bu  zaman    h
ər  hansı    bir    adamın  bir  və
 
ya    bir    neçə
  adama    verdiyi  
informasiya  onlar  t
ə
r
ə
find
ə
n  qeyri-t
ə
nqiqi  sur
ə
td
ə
 
qavranılır. 
T
ə
lqin    verbal 
(sözlü) tə
sir vasit
ə
l
ə
ri il
ə
 h
əyata  keçirilir. 
 
İnandırma 
 m
ə
ntiqi 
əsaslandırma  əsasında  informasiyanı  qə
bul  ed
ə
n  
şəxsi  razılaşdırmaqdan ibarə
t  t
ə
sir  prosesidir.  Bu prosesd
ə
  
informasiyanı 
q
ə
bul  ed
ən şəxs   müstə
qil  q
ə
rara g
ə
lir.  T
ə
lqin  emosional 

 iradi  xarakterli  
t
əsir  forması olduğu  halda,  inandırma  daha  artıq  intellaktual  təsir  forması 
kimi   qiym
ə
tl
ə
ndirilir. 
Psixoloji    t
əsirin    sonuncu    variantı    olan   
t
ə
qlid 
başqa    adamların 
davranışının  xarici təzahürlə
rinin  v
ə
 
ya kütlə
vi  psixoloji v
ə
ziyy
ə
tl
ə
rin  sad
ə
c
ə
 
olaraq    q
ə
bul    edilm
ə
sin
ə
   
deyil,    nümayişkaranə
     
davranış    obrazlarının, 
ə
lam
ə
tl
ərin  qavranılması  və
 
yadda  saxlanılmasına  əsaslanır.  Tə
qlidin  bir  
neçə
 
növü  fə
rql
ə
ndirilir: 
a) m
ə
ntiqi v
ə
  m
ə
ntiqd
ə
nk
ə
nar  t
ə
qlid; 
b)daxili v
ə
  xarici t
ə
qlid; 
c) moda  v
ə
 
ə
n
ə
n
ə
l
ə
rin  t
ə
qlidi; 
ç) bir sosial  sinif  daxilində
  t
ə
qlid  v
ə
  bir  sosial  sinfin  dig
ə
rini  t
ə
qlid etm
ə
si. 
Müasir    dövrdə
 
psixoloqlar    şə
xsiyy
ə
tin    situasiyadan    k
ə
nar    d
ə
rk  
olunmasının  mümükünsüzlüyü   fikrini irəli  sürmə
kl
ə,  insanın  həyat  şə
raiti 

 
237 
 
 
il
ə
 
onun  şə
xsiyy
əti arasında sıx  ə
laq
ənin  mövcud  olması  reallığını  qə
bul 
edirl
ər.    Bu    postulatın    müdafiəçilə
rind
ə
n    biri  olan    v
ə
  psixoloji    stress  
anlayışını  elmə
   
daxil    etmiş    R.Lazurus    qeyd    edir  ki,      insan  özü    üçün  
çə
tinlikl
ə
ri  v
ə
   
stress  faktorlarının    yaradılmasının    ə
sas    subyektidir.    Onun  
toxunduğu  problemlər  insanın  məişə
t  h
əyatı ilə
  
bağlı olan  problemlə
rdir.  
Bu  probleml
ə
ri  
“həyatın  epizodları”
  
adlandıran  R.Lazurus 
 qeyd  edir ki,    
bu probleml
ər  insanın  ruhunda  onun istə
diyind
ə
n  d
ə
  d
ə
rin  izl
ər  buraxır.  
İnsanın  psixoloqa  tez
-
tez  müraciə
ti  b
ə
z
ən  boş  və
  m
ənasız  görünsə
 d
ə
,  
müştə
ri  probleml
ə
rinin h
əll  yolunu  bu  müraciə
td
ə
  
axtarmalı  olur.  Vasvası
  
olan,    öz    sağlamlığına    hə
dsiz    diqq
ə
t    yetir
ə
n,    daxili    probleml
ə
ri  olan 
adamlar  psixoloqa  daha  çox  müraciə
t  edirl
ə
r.  M
ə
s
ə
l
ə
n,  qohum-
əqrabası  
v
ə
  
dostları olmayan  təqaüdçülər   özlə
rin
ə
  
daha  çox  diqqə
t yetirirl
ər.  Özü  
haqqında    biliklə
ri 
olan    adamlar      öz    uğur    və
 
uğursuzluqlarına    haqq  
qazandırmaq    üçün  müxtə
lif  vasit
ə
l
ə
r
ə
 
əl  atırlar.  İntellektual,    emosional    və
  
fiziki    bioritml
əri      düzgün  hesablamaqla    insan    onu    gözlə
y
ə
n    f
əallığın,  
əhvalın enmə
sin
ə
  
sakit  münasibə
t  b
ə
sl
ə
y
ə
 v
ə
  
bunun keçici fizioliji proses  
olduğunu də
rk ed
ə
 bil
ə
r. 
 
1.7.2.  
Psixoloji konsultasiyanın mə
qs
ə
di, v
ə
zif
ə
l
ə
ri 
v
ə
  prinsipl
ə
ri 
 
 
Psixoloji konsultasiya 
psixoloji praktikanın terapiyadan ayrılmış nisbə
t
ə

yeni  v
ə
 
müstə
qil sah
ə
l
ə
rind
ə
n  biridir.  Bu  sah
ə
 kl
inik qüsurları olmayan, lakin 
psixoloji yardıma ehtiyacı olan insanların hə
yati t
əlabatlarından yaranmışdır.
 
 
H
ər  bir  insan  doğrudan  da,  gündə
lik  h
əyatda  çoxsaylı  probemlə
rl
ə
 
qarşılaşır.  Işdəki  çə
tinlikl
ər,  şə
xsi  h
ə
yatda  v
ə
  ail
ə
d
ə
ki  probleml
ə
r,  m
ə
kt
ə
bd
ə
 
t
əlim uğursuzluqları, özünəinamsızlığın və
 
özünəhörmətin aşağı olması, qə
rar 
q
ə
bul  etm
ə
kd
ə
 
üzücü  tə
r
əddüdlər,  ünsiyyə
t  v
ə
 
münasibə
tl
ə
r  yaratmaqda 
qarşıya  çıxan  maneə
  v
ə
 
çə
tinlikl
ə
r  v
ə
  s.  buna  misal  ola  bil
ə
r.  Psixoloji 

 
238 
 
 
konsultasiya  psixoloji  praktikanın  və
  xidm
ə
t  sisteminin  yeni  sah
ə
l
ə
rd
ə
n  biri 
olduğuna görə
, onun d
əqiq müə
yy
ən edilmiş sahə
l
əri mövcud deyildir və
 ona 
görə
 d
ə
, onun predmetin
ə
 
ən müxtə
lif probleml
ə
r daxildir. 
 
Psixoloqlar 
psixoloji  konsultasiyanın  predmetini
 
müxtəlif  nöqteyi
-
n
ə
z
ə
rd
ə
n  izah  edirl
ə
r.  M
ə
s
ə
l
ən,  ABŞ  psixoloqları  H.Burks  və
  B.Steffirin 
fikrinc
ə,  ―konsultasiya  ixtisaslı  konsultantın  müştə
riy
ə
 
―şə
xsiyy
ə
t-
şə
xsiyy
ət‖ 
tipli münasibə
tl
ər çərçivə
sind
ə
 
göstərdiyi peşəkar yardımdır‖.
 
 
ABŞ  psixoloqu  L.Bramer  yazir  ki,  ―konsultasiya  peşə
  karyeras
ı,  nikah, 
ail
ə,  şə
xsiyy
ə
tin  t
ə
kmill
əşdirilmə
si  v
ə
 
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası  münasibə
tl
ə

z
ə
minind
ə
  yaranan  probleml
ə
rin  h
ə
llind
ə
 
insana  yönəldilmiş  proseduraların 
m
əcmuyudur‖.  Psixoloji  konsultasiyanın 
m
ə
qs
ə
di 
müştərinin  gündə
lik 
h
əyatda  qarşılaşdığı  şə
xsiyy
ə
tl
ə
ra
rası  və
 
emosional  xarakterli  çə
tinlikl
ə
ri 
anlamaqda  v
ə
 
onların  hə
ll  edilm
ə
sind
ə
 
kömək  göstə
rm
ə
kd
ə
n  ibar
ə
tdir. 
Konsultasiya  h
ər  bir  insana  öz  şə
xsi  ist
ə
kl
ə
rin
ə
 
uyğun  davranış  proqramı  
seçmə
kd
ə
  v
ə
 
ona  müvafiq  hə
r
ə
k
ə
t  etm
ə
kd
ə,  yeni  şə
rait
ə
 
uyğunlaşmaqda, 
şə
xsiyy
ə
tin  iradi,  intellektual  v
ə
  emosional  sah
ə
d
ə
  yaranan  probleml
ə
rin 
h
ə
llind
ə
 
kömək göstə
rm
ə
k m
ə
qs
ədi daşıyır.
 
 
Psixoloji konsultasiya sah
ə
sind
ə
 
çalışan mütə
x
əssis ona müraciə
t ed
ə

müştərinin  şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmə
tl
ə
 
yanaşmalı,  onun  fə
rdiyy
ətini,  yaşama 
hüququnu  tanımalı,  sə
rb
əst  seçim  hüququna  hörmə
t  b
ə
sl
ə
m
ə
lidir. 
Mütə
x
ə
ssis-  konsultant  bel
ə
  bir  c
ə
h
ə
ti  diqq
ə
t  m
ə
rk
ə
zind
ə
 
saxlamalıdır  ki, 
ist
ə
nil
ə
n  t
ə
lqin  v
ə
  t
əziq  insana  öz  problemlərini  düzgün  hə
ll  etm
ə
kd
ə

h
ə
r
ə
k
ə
tl
əri üçün mə
hsulliyy
əti öz üzə
rin
ə
 
götürmə
kd
ə
  mane  olur.  Psixoloq 

m
ə
sl
ə
h
ətçiyə
 
yardım üçün müxtə
lif adamlar v
ə
 
müxtə
lif m
ə
qs
ə
dl
ə
rl
ə
 
müraciə

ed
ə
 bil
ə
rl
ə
r.  
 
Müasir psixoloji konsultasiya praktikasında aşağıdakı istiqamə
tl
ər geniş 
yayılmışdır:
 

  Psixoanalitik istiqam
ə
t; 

  Adler istiqam
ə
ti; 

 
239 
 
 

 
Davranış terapiyası;
 

  Rasional-emosional terapiya (A.Ellis); 

 
Müştə
riy
ə
 
yönəlmiş terapiya (K.Rocers);
 

  Ekzisteksial terapiya. 
Psixoloji  konsultasiyanın  bir  tə
r
ə
fd
ən  ümumi, 
dig
ə
r  t
ə
r
ə
fd
ə
n  qlobal, 
perspektiv,  spesifik,    konkret  v
ə
 
qısamüddə
tli  m
ə
qs
ə
dl
ə
ri  ola  bil
ə
r.  T
ə
hsil 
m
üə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
  h
əyata  keçirilən  psixoloji  konsultasiya  şagir
din 
davranışının 
d
əyişdirilmə
sin
ə
 
yönə
ldiyind
ə

ə
sas
ə
n  konkret  m
ə
qs
ə
dl
ə
r
ə
  xidm
ə
t  edir. 
Konsultasiya  işi  aparan
  m
ə
kt
ə
b  psixoloqunun 
qarşısına  qoyduğu  mə
qs
ə
dl
ə

ad
ə
t
ən şagirdin

müə
llim v
ə
 valideynl
ə
rin t
ə
l
əbatlarından, rol gözlə
m
ə
l
ə
rind
ə

asılı  olaraq  formalaşır.  Psixoloq  ona  müraciə
t  ed
ən  müə
llim  v
ə
  valideynl
ə
r
ə
 
Siz  bizim  ünsiyyə
timizd
ə
n  n
ə

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin