Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə47/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50

psixoterapiya,  oyun 
terapiyası
  v
ə
 
tanışlıq  situasiyaları
 
metodlarından  istifadə
  etm
ə
k  
m
ə
qs
ə
d
əuyğundur.  Psixoloq çalışmalıdır ki, fə
aliyy
ət zamanı uşağın  ən kiçik 
uğurları belə
, t
ə
qdir edilsin, b
ə
y
ənilsin. Psixoloq uşaqla sakit tonda, yumuşaq 

 
283 
 
 
s
ə
sl
ə
 
danışmalı,  onunla  nə
zak
ə
tli  r
ə
ftar  etm
ə
lidir.  Burada 
əsas  şə
rt  
psixoloqun s
ə
brliliyi v
ə
 taktiki m
ə
har
ə
t
ə
 
malik olmasıdır. 
 
 
 
1.8.4.  Psixoloqun valideynl
ə
rl
ə
 
aparacağı psixokorreksiya
 
işinin mə
zmunu v
ə
 
formaları
 
 
 
Uşağın  şə
xsiyy
ətinin  formalaşmasında  onun  ə
hat
ə
 
olunduğu  ə
traf 
mikrososial  mühitin  xüsusilə
 
kiçik  qrupların  (ailə
,  h
əmyaşıdlar  və
  qeyri-
formal  ünsiyyət  qrupları  və
 
s.)  müstə
sna 
ə
h
ə
miyy
ə
ti  v
ə
 
rolu  danılmazdır. 
Uşağın  ə
traf  sosial 
ə
hat
ə
si  t
ə
rbiy
ə
  m
ə
qs
ə
dl
ə
rinin  h
əyata  keçirilmə
sind
ə
 
h
ə
lledici 
ə
h
ə
miyy
ə
t k
əsb edir. Psixoloq uşağın vaxtının çox hissəsini keçird
iyi 
ail
ə
nin  t
ə
sirin
ə
 
daha  çox  üstünlük  verir,  haqlı  olaraq  davranışda  meydana 
g
ə
l
ən  qüsurların  sə
b
ə
bl
ərini  münasibə
tl
əri  sağlam  olmayan  ailə
 
mühitinin 
t
ə
sirind
ə
 
axtarırlar.
 
 
Bu  sah
ə
d
ə
  uzun  ill
ə
r  boyu  t
ədqiqat  aparmış  rus  psixoloq  və
 
pedaqoqlarından  Q.P.Boçkareva,  E.A.Liçko,  B.N.Almazov,  T.M.Mişina,  V.M. 
Qarbuzov, A.İ.Zaxarov, D.N.İsayev və
 
b.qüsurlu davranışın simptomlarını və
 
onların  yaranma  sə
b
ə
bl
ə
rini  t
ə
hlil  ed
ə
rk
ən  qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
ri  v
ə
  daxili 
mühiti  sağlam  olmayan  ailə
  tipl
ə
rinin  t
əhlilini  vermiş
,  ail
ə
daxili  qeyri-
sağlam  iqlimin  təzahürlərini  göstərmişlər.  Q.P.Boçkareva  əlverişsiz  tə
rbiy
ə
 
amilini 
əsas  göstə
r
ə
r
ək  çətin  uşaqların  çıxdığı  ailə
l
ə
ri  2 
ə
sas  qrupa 
ayırmışdır:
 
1. 
uşaqlara  qarşı  münasibə
td
ə
  laqeyd  v
ə
 
kobud  olmaqla  yanaşı,  hörmə

b
ə
sl
ə
y
ə
n, emo
sional mühiti əlverişsiz olan ailə

2. 
üzvləri arasında emosional ə
laq
ə
l
əri olmayan uşağın tə
l
əbatlarına qarşı 
etinasızlıq  göstə
r
ə
n  ail
ə
.  Bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşaq  onun  üçün  ə
h
ə
miyy
ə
tli 
olan  m
ə
n
ə
vi-emosional  t
ə
l
əbatları  ailə
d
ə
n  k
ənarda  tapmağa  cə
hd 
göstə
rir. 

 
284 
 
 
E.A.Li
çko  əlverişsiz  situasiyaların  mövcudluğunu  əsas  götürə
r
ək  çə
tin 
uşaqların yetişdiyi ailə
l
ə
rin  4 
əsas xarakterik xüsusiyyə
tl
ərini qeyd etmişdir:
 
1. 
uşaqların daxili həyatının hər cür təzahürlərinin yaranmasının iştirakçısı 
olmaq  ist
ə
yind
ən  tutmuş,  qəddarlığa 
q
ə
d
ər  müxtə
lif  s
ə
viyy
ə
li 
himay
ədarlıq;
 
2.  h
ə
rd
ən baxımsızlıq hə
ddin
ə
 q
ə
d
ər çatan hə
dsiz himay
ədarlıq;
 
3.  ail
ə
d
ə
 
―sitayiş‖  yaradan  situasiyalar.  Belə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşaqların  istə
nil
ə

h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 
göz  yumulur,  onun  bütün  ciddi  uğurlarının  hə
dsiz 
t
ə
rifl
ə
nm
ə
si xarakterikdir; 
4. 
―zoluşka‖  (valideynlərin  gözündən  düşmüş  qız)  effektinin  yaranmasına 
s
ə
b
ə
b olan ail
ə. Müəllif qeyd edir ki, ötə

ə
srin 80-
cı illə
rind
ə
 el
ə
 ail
ə
l
ə

yaranmağa başladı ki, onlar ə
sas diqq
əti özlə
rin
ə
 
yönə
ld
ə
r
ək uşaqlarını 
gözdən salmağa

etinasızlıq göstə
rm
ə
y
ə
 
başladılar. 
Bunun n
ə
tic
ə
sind
ə
 
q
ə
ddar v
ə
 
daşürə
kli yeniyetm
ə
l
ərin sayı artmağa başlamışdır.
 
Çətin uşaqların çıxdığı əlverişsiz mühiti olan ailə
l
ə
ri B.N.Almazov 4 tip
ə
 
ayırmışdır:
 
1.  t
ə
rbiy
ə
 
resuslarının çatışmadığı
  ail
ə
l
ə
r. Bel
ə
 ail
ə
l
ə
r
ə
 
a) dağılmış
 v
ə
 
ya  natamam  ail
ə
l
ə
r;   
b) ümumi inkişaf sə
viyy
ə
si  z
ə
if  olan  ail
ə
l
ə
r.  (Bel
ə
 
ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşağa tə
limd
ə
 
qarşılaşdığı çə
tinlikl
ərin aradan qaldırılmasında 
kömək göstə
r
ə
n olmur)
; ç) maddi tə
minat s
ə
viyy
əsi aşağı olan ailə
l
ə
r.  
Qeyd  olunan  bel
ə
  ail
ə
l
ər  öz
-
özünə
 
çətin  uşaqlar  yetişdirmir,  ə
ksin
ə
 
çox  vaxt  mə
n
ə
vi  c
ə
h
ə
td
ən  sağlam  uşaqların  ə
ks
ə
riyy
ə
ti  m
ə
hz  bel
ə
 
ə
m
ə
ll
ə
rd
ən  çıxır.  Lakin  qeyd  olunan  çatışmazlıqlar  uşağın  normal 
t
ə
rbiy
əsi üçün əlverişsiz fon yaradır.
 
2.  konfliktli  ail
ə
l
ə
r.  Bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
vülideynlər  öz  xara
kterl
ə
rind
ə
ki 
qüsurları  aradan  qaldırmağa  cəhd  göstə
rmir,  bir-birin
ə
 
qarşı 
dözümsüzlük  nümayiş  etdirirlə
r.  Odur  ki,  bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşaqlar 
münaqişə
l
ərin  yaranmasına  bais  olan  valideynlə
rin
ə
  sevgi  b
ə
sl
ə
mir, 
ə
ksin
ə,  müxtəlif  mövqe  tuturlar.  Ailənin  böyük  yaşlı  uşaqları  çox  vaxt 

 
285 
 
 
baş  verə
n  konflikt
ə
 
qarşı  qiyam  qaldırır  və
  valideynl
ə
rind
ə
n  birinin 
t
ə
r
ə
fini tuturlar. 
3.  m
ə
n
ə
vi c
ə
h
ə
td
ə

əlverişsiz mühitli ailə
. Bel
ə
 ail
ə
l
ə
rd
ə
 ail
ə
 
üzvləri öz 
dünyagörüşünə
  v
ə
  ail
ənin  qurulması  prinsiplə
rin
ə
 
münasibə
td
ə
  f
ə
rqli 
möv
qey
ə
  malikdirl
ə
r.  Ail
ə
 
üzvlə
rind
ə

ən  azı  biri  öz  mə
qs
ə
din
ə
 
başqalarının  marağına  zə
rb
ə
  vurmaqla,  onun 
ə
m
ə
yind
ə
n  istifad
ə
 
etm
ə
kl
ə
,  dig
ə
rl
ə
rini 
öz  iradə
sin
ə
  tabe  etdirm
ə
k  yolu  il
ə
 
nail  olmağa 
çalışır.
 
4.  p
edaqoji baxımdan səriştə
siz ail
ə. Onlarda uşağın inkişaf mə
nz
ə
r
ə
si 
haqqında  real  deyil,  köhnə,  dumanlı  və
  ziddiyy
ə
tli  t
ə
s
əvvürlə
r  hakim 
olur.  Bel
ə
  valideynl
ə
rin  fikrinc
ə

uşağa  tam  sə
rb
ə
stlik  verm
ə
k  olmaz,  
n
ə
zar
ə
tsizlik b
ə
lalara s
ə
b
ə
b ola bil
ə
r. 
T.M.Mişina ailə
d
ə
 
ə
r-
arvad münasibə
tl
ə
rind
ə
ki  diskomfortun   
üç ə
sas 
tipini qeyd edir. 
1. 
aildaxili  münasibə
tl
ə
rd
ə
  dostluq-
düşmənçilik  xarakterli, 
q
ə
riblik 
mühiti.
  Bel
ə
  tip  ail
ə
l
ə
rd
ə
  h
ər  iki  cütlük  özlə
rinin  qeyri-yetkinliyi,  ail
ə
 
rollarının  formalaşma
ma
sı  ilə
 
seçilir  və
 
onların  hə
r  biri  ail
ə
nin 
bütövlüyündə
 m
ə
suliyy
əti öz üzə
rin
ə
 
götürmək iqtidarında deyildir.
 
2.  y
alançı ə
m
əkdaşlıq.
 Bel
ə
 ail
ə
l
ə
rd
ə
 zahir
ə
n ail
ə
 
cütlüyü bir
-birin
ə
 
qarşı 
qayğıkeş  görünsə
l
ə
r  d
ə
,  ail
ə
daxili  konfliktl
ə
r
ə
 
heç  də
  az  t
əsadüf 
olunmur.  Bu  halda  konfliktl
ərin  yaranması  ailə
d
ə
nk
ə
nar  sferada 
ə
r-
arvadın  fə
rdi  u
ğursuzluqları,  işdəki  yorğunluq  və
 
çə
tinlikl
ə
rl
ə
  v
ə
  ya 
ünsiyyət çə
tinlikl
ə
ri il
ə
 
bağlı olur.
 
3.  t
ə
crid  olunma
.  Ər  və
 
arvad  arasında  emosional  ə
laq
ə
l
ə
r  z
ə
ifl
ə
diyin
ə
 
görə
  onlar 
ə
r-arvad  kimi  bir-birinin  probleml
ə
ri  il
ə
 
maraqlanmırlar. Belə
 
ail
ə
l
ə
rd
ə
  t
ə
crid  olun
manın 
s
ə
rh
ə
dl
ə
ri  d
əyişdikdə
,  y
əni  yaxınlaşma 
artdıqda konfliktlə
r meydana g
ə
lir. 
 
Ail
ənin uşağın tə
rbiy
ə
sind
ə
 
ə
sas sosial istitutlardan biridir. Bu c
ə
h
ə
td
ə

onun f
ə
rql
ə
ndirici c
ə
h
ə
tl
ərini aşağıdakılardır;
 

 
286 
 
 

  ail
ə
 
öz  psixoloji  strukturu  ilə
   
mürə
kk
ə
b  daxili  qu
ruluşa  malik  bir 
sistemdir; 

  ail
ə
  onu  t
əşkil  edən  ayrı
-
ayrı  fə
rdl
ərin  bir  sıra  xassə
  v
ə
 
xüsusiyyə
tl
ərini özündə
 
ə
ks etdirir; 

  ail
ə
 
ona daxil olan ayrı
-
ayrı fə
rdl
ə
rin  sad
ə
c
ə
 mexaniki m
ə
cmuyu 
deyildir; 

  ail
ə
 sistemin
ə
 daxil olan h
ə
r bir f
ərd başqalarına tə
sir 
göstə
rm
ə
kl
ə
 
yanaşı, özü də
 
başqalarının tə
sirin
ə
 m
əruz qalır;
 

  ail
ə
 
sistemi özünütə
nzimetm
ə
 qabiliyy
ə
tin
ə
 malikdir. 
Ail
ə
nin  bir  sistem  kimi  q
ə
bul  edilm
əsi  öz  növbə
sind
ə
 
uşaq  və
 
yeniyetm
ə
l
ə
rin t
ə
rbiy
əsi işində
 
müşahidə
 
olunan qüsurların pedaqoji
-psixoloji 
ko
rreksiyasının  təşkilinə
 
sistemli  yanaşmanın
  z
ə
ruriliyini  ir
əli  sürür.  Yalnız 
ail
ənin bütün üzvlə
ri  il
ə
 
aparılan birgə
 
iş arzu edilən müsbə
t  n
ə
tic
ə
l
ə
rin 
ə
ld
ə
 
edilm
ə
sin
ə
  t
ə
minat  yarada  bil
ə
r.  Psixoloji 
ə
d
əbiyyatlarda  davranışında 
qüsurlar  olan  uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə
rin  t
ə
rbiy
ə
si  sah
ə
sind
ə
 
aparılan 
korreksiyaedici r
ə
ngar
əng formaların adları qeyd olunur. Bunların sırasında 3 
ə
sas  forma  -  qrup  ail
ə
 
psixoterapiyası
 
(bir  neçə
  ail
ə
 
cütü  qrupları  ilə
 
iş), 
ayrıca bir ailə
 v
ə
 
ya onun üzvlə
ri il
ə
 
aparılan 
f
ə
rdi psixotera
pevtik iş, uşaq 
v
ə
 valideynl
ə
rl
ə
 birg
ə
 
aparılan  qrup psixoterapiyası
 daxildir. 
Ail
ə
d
ə
  f
ə
rdi  v
ə
 
qrup  halında  aparılan  psixokorreksiya  işi
  eyni  bir 
psixoterapevtik prosesin m
ə
rh
ə
l
ə
l
ə
rin
ə
 
əsaslanır. Onun ə
sas m
ə
qs
ə
di ail
ə
d
ə
 
münasibə
tl
ərin  normallaşdırılması 
vasit
ə
sil
ə
 
şə
xsiyy
ətin  psixoloji  tamlığının 
b
ərpasına və
 
möhkə
ml
ə
ndirilm
ə
sin
ə
 
yönə
ldilir. 
Psixoloji  korreksiya  uşağın  psixoloji  ―
risk  faktoru

nun 
azadılması, 
yenid
ən  qurulması  və
  ail
ə
d
ə
  ah
əngdar  qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
rin  b
ərpasına 
yönəlmiş    fə
aliyy
ə
tdir.  Bu  istiqam
ə
td
ə
  h
əyata  keçirilən  işlə
rin  sistemind
ə
 
ail
ə
d
ə
 
psixoloji iqlimin normallaşdırılması, ə
r-
arvad cütlüyü arasında qarşılıqlı
 
ünsiyyətin,  uşaqlara  qarşı  valideynlik  hisslərinin  yaxşılaşdırılması  və
 

 
287 
 
 
valideynl
ə
rd
ə
  ai
ə
  t
ə
rbiy
ə
sinin  m
ə
qs
ə
di  v
ə
  v
ə
zif
ə
l
ə
ri 
haqqında  tə
s
əvvürlə
rin 
genişlə
ndirilm
əsi mühüm yer tutur.
 
Valideynl
ə
rl
ə
 
psixokorreksiya  üzrə
 
işi  təşkil  edə
rk
ə
n  m
ə
kt
ə
b  psixoloqu 
onlara uşağın ailə
d
ə
 t
ə
rbiy
ə
si 
üçün
 psixoloji t
ə
sir vasit
ə
l
əri haqqında mə
lumat 
verir, t
ə
rbiy
ə
edici v
ərdişləri inkişaf etdirmə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
 treninql
ə
r t
əşkil edir və
 
uşaqlarla  qarşılıqlı  münasibə
tl
ərin  yeni  formaları  haqqında  tə
s
əvvürlə
ri 
genişlə
ndirir. 
Valideynl
ə
rl
ə
 
aparılan  psixokorreksiya  işlərinin  kompleksi  qarşılıqlı 
ə
laq
ə
d
ə
 
olan  bir  neçə
  blokdan    ibar
ə
t  sistemdir.  H
ə
r  bir  blo
k  müxtə
lif 
v
ə
zif
ə
l
ə
rin  yerin
ə
  yetirilm
ə
sin
ə
 
yönə
lm
ə
kl
ə
,  spesifik  metod  v
ə
  priyomlara 
əsaslanır.
 
I.İstiqamə
tl
ə
ndirici blok. 
M
ə
qs
ə
dl
ə
r: 

 
k
ə
skin ail
ədaxili böhran nə
tic
ə
sind
ə
 
yaranmış gə
rginliyin aradan  
          
qaldırılması;
 

 
uşağın  davranışında  və
  ail
ə
d
ə
ki 
münasibə
tl
ərin  yaxşılaşdırılma
-
sın
a
,  müsbə
t  d
əyişikliyin  yaranması  mümkünlüyünə
 
inamın 
yaradılması.
 
Metodlar: 

 
―Valideyn yığıcağı‖ metodu;
 

 
Şagird gündə
liyind
ə
ki qeydl
ə
rin psixoloji t
ə
hlili; 
II. Korreksiyaedici blok 
    M
ə
qs
ə
dl
ə
r: 

  ail
ədaxili böhranın aradan qaldırılması;
 

  t
ə
rbiy
ə
 
metodlarının  genişliyi  haqqında  fikirlə
rin  d
ə
rk 
olunması;
 

 
münaqişə
  ed
ə
n  t
ə
r
ə
fl
ər  arasındakı  ziddiyyə
tl
ə
rin  aradan 
qaldırılması;
 

 
288 
 
 

 
uşağa 
qarşı 
münasibə
td
ə
 
valideynlik 
mövqelə
rinin 
d
əyişdirilmə
si,  valideynl
ə
r
ə,  uşaqlar
l
a  ünsiyyə
tin  yeni 
fo
rmalarının  öyrə
dilm
ə
si,  ail
ə
  t
ə
rbiy
əsi  haqqında  psixoloji 
bilikl
ərin genişlə
ndirilm
ə
si. 
Metodlar: 

 
―qrup valideyn korreksiyası‖
 
metodikası;
 

 
―valideyn seminarı‖ metodikası;
 

  valideynl
ərin uşaqlarla birgə
 m
əşğə
l
əsi metodikası.
 
III. S
ə
m
ə
r
ə
liliyin qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si bloku 
     M
ə
qs
ə
dl
ə
r: 

 
korreksiya işinin cə
m
ə
r
ə
liliyinin qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si; 
Metodlar: 

  valideynl
ərin hesabatları.
 
 
M
ə
kt
ə
b  psixoloqunun valideynl
ə
rl
ə
  
aparacağı  işin sistemində
  psixoloji  
maarifl
ə
ndirm
ə
,  psixoprofilaktika,  psixoloji  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  il
ə
 
yanaşı    psixo
-
korreksiya  işlə
ri  d
ə
 
mühüm  yer  tutur.  Psixoloqun    ailə
    il
ə
   
işi  ilk  növbə
d
ə
 
uşaqların    mənafeyinin  qorunmasına,  ailə
  t
ə
rbiy
ə
sind
ə
  yol  veril
ən  qüsurların  
vaxtında qarşısını ailamğa və
 n
ə
hay
ə
t problemli  ail
ə
l
ə
rd
ə
  
uşaq  üçün normal  
inkişafetdirici  mühitin yaradılamsına  xidmə
t  edir. 
Uşaqların  ailə
l
ə
ri  v
ə
 
onların  valideynlə
ri  il
ə
 
ünsiyyə
t
ə
  daxil  olan  
psixoloq  ilk növbə
d
ə
 
hamı üçün mə
cburi olan t
ə
l
ə
b v
ə
  
normaların  daşıyıcısı, 
uşaq  hüquqlarının   müdafiəçisi rolunda  çıxış  edir. Tə
limd
ə
  gerid
ə
  qalan, 
tez-tez d
ə
rs  buraxan v
ə
 
ya mürə
kk
əb  davranışlı (―çətin‖)  uşaqların  mə
kt
ə
bi 
narahat    ed
ə
n    probleml
ə
rinin  h
ə
llind
ə
    m
ə
kt
əb    psixoloqu  formal    mövqe  
nümayiş  etdirmə
kl
ə
,  h
ə
min  probleml
ə
rin  h
ə
llind
ə
  
maraqlı  olan  qarşı  tə
r
ə
f  
rolu
nda    çıxış    edir.    O,  yaranmış    və
ziyy
ə
td
ən    asılı  olaraq,    valideynlə
rl
ə
 
işgüzar  dialoji ünsiyyə
t
ə
  
daxil olur, problemi doğuran  sə
b
ə
bl
ə
ri  t
ə
hlil  edir 
v
ə
 
optimal  çıxış    yolu    göstə
rir.  Valideynl
ə
rl
ə
   
psixoloq    arasında    etibarlı 
ünsiyyət  şə
raiti o  zaman  yarana  bil
ə
r  ki,  sonuncu  s
ə
br  v
ə
 s
əbrli müsahib 

 
289 
 
 

  t
ə
r
əfdaş    mövqeyi  nümayiş  etdirə
    bilsin.  S
əbrli  müsahib  kimi    mə
kt
ə
b  
psixoloqu    daim    başqalarını  dinlə
m
əyi    bacarmalıdır.    Təsadüfi    deyildir  ki,  
pedaqoq  v
ə
  psixoloqun  z
əruri peşə
 keyfiyy
ə
tl
əri  sırasında  bu ən  mühüm 
keyfiyy
ə
tl
ə
rd
ə
n  biri kimi d
ə
y
ə
rl
ə
ndirilir.  
Valideynl
ə
rl
ə
 
söhbə
t    ed
ə
rk
ən    psixoloq  öz    baxışlarını  onların    üzünə
  
yönə
ltm
ə
m
ə
lidir,  k
ənara  yönəlmiş  baxışlar  gə
rginliyi  v
ə
  h
ə
y
əcanı  aradan  
qaldırır,  etibarlı  ünsiyyətin  baş  tutmasına  yol  açmış  olur.  Psixoloqla  
valideynl
ər  arasındakı söhbət  yalnız psixoloqun onları dinlə
diyi halda  deyil, 
h
ə
m    d
ə
  onun    dinl
ə
nildiyi    halda  dialoq    xarakterli  ola    bil
ər.    Əlbə
tt
ə
,  
dinl
ə
nilm
ək    üçün    hə
m    d
ə
 
yaxşı    dinlə
m
əyi    bacaran  müsahib  o
lmaq  
lazımdır.  Psixoloqun    sözü    valideynlə
r
ə
  o  vaxt  t
əsir  göstə
r
ə
  bil
ə
r  ki,  onun  
sözü    inandırıcı,    doğru  və
  q
ə
r
əzkarlıqdan  uzaq  olsun.  Əgər    psixoloq    öz  
fikirl
ə
rini  laqeyd  v
ə
 
inamsızlıqla  bildirirsə
,  onda  valideyl
ə
rl
ə
 
söhbə
tin  
mövzusunun  ə
h
ə
miyy
ə
ts
izliyi  haqqında təəssürat meydana gə
l
ə
c
ə
kdir. 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin