Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50

f
ə
aliyy
ə
t  tempinin    l
ə
ngliyinin    d
ə
   
özünə
m
ə
xsus    t
əsiri    vardır.    Belə
  

 
270 
 
 
hallarda uşaq  nə
  q
ə
d
ə
r   vicdanla,  m
ə
qs
ədyönlü  olaraq  çalışsa da,  onun  
iş  tempi  ləng  olduğundan,  ətrafdakılara   elə
 g
ə
lir  ki,  o, t
ə
nb
əldir,  işi başa  
çatdıra  bilmə
y
ə
r
ək  yarımçıq  qoyacaq.  Əslində,   bu amil  uşağın  tə
nb
ə
lliyi 
il
ə
  deyil,  sinir  prosesl
ə
rinin    c
ə
r
ə
yanetm
ə
   
sürə
ti    il
ə
   
bağlıdır    və
    fizioloji  
t
ə
bi
ə
t
ə
  
malik  bir  haldır.
 
 
Uşaq    orqanizminin    energetik    imkanlarının
      z
əif    olması    onun 
t
ə
limd
ə
  geriliyini    yaradan  s
ə
b
ə
bl
ə
rd
ə
n    biridir.  Bel
ə
 
uşaqlar    uzun    müddə
t  
çarpayıda  uzanmağı, saatlarla bir yerdə
 
oturmağı,  barmaqları  ilə
  
oynamağı  
xoşlayırlar  və
  el
ə
  
buna  görə
  d
ə
   
yorulmuş  olurlar.  Yaşlılara  isə
  el
ə
  g
ə
lir  
ki,    bel
ə
  
boş  şeylə
r
ə
  
görə
  
uşaq  yorula  bilməz.  Uşağın  özünə
inam
sızlığı  
v
ə
   h
ə
y
əcanlı  olması   onun  ətrafdakı  adamların  nə
z
ə
rind
ə
   t
ə
nb
əl  olması  
haqqında   rəyin  formalaşmasına  sə
b
ə
b  ola  bil
ə
r.  
 
Müə
lliml
ə
rl
ə
 
münasibə
tl
ərin  pozulması
  
uşağın  mə
kt
ə
b  h
əyatından  
uzaqlaşamasına      sə
b
ə
b    olan    amill
ə
rd
ə
n    biridir.    Bel
ə
   
hallarda    uşaq  
m
ə
kt
ə
b
ə
  getm
ək,  ev  tapşırıqlarını  yerinə
  yetirm
ə
k  ist
ə
mir,  m
ə
kt
ə
b  h
əyatı  
il
ə
  
bağlı  olan   bütün  işlə
rd
ən  uzaqlaşmış  olur. Ailə
  
münaqişə
l
əri,  yaxın 
ə
hat
ə
d
əki    adamların    qarşılıqlı    ə
dav
əti    uşaqlarda      qorxu    duyğusu,   
müdafiəsizlik  hissi  yaradır. Yaşlıların   korlanmış  əhvalı  nəvaziş  və
  s
ə
brin  
çatışmazlığı  uşağa  qarşı  münasibə
tin  d
əyişmə
sin
ə
  g
ətirib  çıxarır.   
 
 
Uşağın    dalğınlığı,    diqqə
tsizliyi    v
ə
    diqq
ə
tin    dig
ər    funksiyalarının   
formalaşmaması  onlarda  bə
z
ən  beyinin  üzvü  zə
d
ə
l
ə
nm
ə
si il
ə
  d
ə
 
bağlı ola 
bil
ə
r.  Hiperaktivlik,  impulsivlik,   
yüksə
k  h
ə
r
ə
ki  f
əallıq
  kimi  hallar  da   
diqq
ətin    funksiyalarına    pozucu    təsir  göstə
r
ə
n    amill
ə
rd
əndir.    Uşaqlar  
arasında  az
-
az    hallarda      müşa
hid
ə
    olunan    fenomenal    hallardan  biri    d
ə
  
intellektualizm   
adlanır.  Belə
 
uşaqlar    məişə
t    h
əyatı    ilə
 
bağlı    hadisə
l
ə
r
ə
,  
qaydalara  riay
ə
t  ed
ə
  bilmir, h
əmişə
  
dalğın  və
  
qayğılı  görünür:  çantasını 
unudaraq    m
ə
kt
ə
bd
ə
    qoyur,  yolda    m
ənzilin    açarlarını    itirir,    və
  s.  Bu  hal  
heç  də
 
uşaqlarda  diqqətin  pozulması  ilə
  deyil,  hafiz
ənin  yüksək  seçiciliyi 
il
ə
  
bağlıdır.
 

 
271 
 
 
 
İntellektualizm  uşağın   ümumi əqli  inkişafında  harmoniya  və
 
balansın  
pozulmasının    nə
tic
ə
sidir.  Bel
ə
 
uşaqlarda    mə
ntiqi    t
ə
f
əkkür    orta    yaş  
normasından    da    xeyli        yüksə
k    s
ə
viyy
ə
d
ə
 
inkişaf    etmiş    olduğu    halda,  
ə
yani-
obrazlı  tə
f
əkkür,  qavrayış  kimi  idrak prosesləri,  motorika  inkişafdan  
qalmış  olur.   Belə
  
halın  yaranma  sə
b
ə
bl
ə
rind
ə
n  biri  valideynl
ə
rin lap  
kiçik  
yaşlarından    uşağa    mə
kt
əb    proqramlarına    uyğun    mürə
kk
ə
b    m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
ri  
öyrə
tm
əsi,  onu  uşaqlıq  dövrü  üçün  sə
ciyy
ə
vi  olan   f
ə
aliyy
ət  növlə
rind
ə
n  
t
ə
crid etm
ə
si  il
ə
  
bağlıdır.  
 
 
Korreksiya

bu  v
ə
  ya    dig
ər    qüsurun,  çatışmazlığın    və
   
ə
yintinin  
düzə
ldilm
ə
sidir. Korreksion  t
ə
sir  t
ə
dbirl
əri  psixi  funksiyaların  aktual  inkişaf  
s
ə
viyy
ə
sin
ə
   
yönə
l
ə
r
ək,    müvafiq    yaş    normalarından  kənara    çıxma  
hallarının  aradan  qaldırılamsına  istiqamə
tl
ə
nm
ə
lidir. 
 
Korreksiyaedici    t
ə
dbirl
ə
rin    h
ə
yata   
keçirilmə
sin
ə
    z
ə
rur
ə
t    o  halda  
yaranır    ki,      subyekt    inkişafdakı    ə
yintil
ə
ri    d
ə
rk    etmir    v
ə
 
onların    ə
m
ə
l
ə
  
g
ə
lm
ə
si  daxili,  psixi  amill
ə
rin  t
əsiri  altında  baş  verir.  Yaranan qüsurlar, 
ə
yintil
ə
r    v
ə
     
çatışmazlıqların      qarşısı    vaxtında    alınmadıqda    daha    da  
ir
ə
lil
əyir,  xüsusilə
   t
ə
limd
ə
    v
ə
 
davranışda   ağır  nə
tic
ə
l
ə
r
ə
    g
ətirib  çıxarır. 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, tə
limd
ə
 gerid
əqalmanı şə
rtl
ə
ndir
ə
n s
ə
b
ə
bl
ərin  geniş 
v
ə
 
çoxcə
h
ətliliyi  müə
lliml
ərin  işini  çə
tinl
əşdirir,  bə
z
ən  onları  aciz  və
ziyy
ə
td
ə
 
qoyur. Yaranmış və
ziyy
ə
td
ən çıxış yollarını müə
lliml
ə
r ad
ə
t
ə
n bel
ə
 
şagirdlə
rl
ə
 
ə
n
ə
n
əvi  iş  üsullarını  seçmə
kd
ə
 
(şagirdlə
rl
ə
 
ə
lav
ə
  m
əşğə
l
ə
l
ər,  keçilmiş 
materialların  də
f
ə
l
ə
rl
ə
  t
əkrarı  və
 
s.)    görürlə
r.  T
əcrübə
 
göstə
rir  ki,  bel
ə
 
iş 
üsulları böyük vaxt və
 
qüvvə
 s
ə
rfi t
ə
l
ə
b edir v
ə
 
çox vaxt arzu olunan nə
tic
ə
ni 
vermir.  M
ə
s
ə
l
ə
n,  b
əzi  şagirdlə
rd
ə
  h
ər  hansı  fikri    ə
m
ə
liyyatlar  (analiz,  
ümumiləşdirmə
    v
ə
   
s.) formalaşmadıqda,   təlimin  müə
yy
ə
n    m
ə
rh
ə
l
ə
sind
ə
  
bilikl
ə
rin  tam  h
ə
cmd
ə
,  kifay
ə
t  q
ə
d
ə
r  d
ə
rind
ə
n  m
ə
nims
ə
nilm
ə
sind
ə
  
mane
ə
l
ə
rin 
yaranması  baş  verir. Belə
  
halda korreksiyaedici  proqramların  
z
ə
ruriliyi    meydana    g
ə
lir.    Ad
ə
t
ə
n    t
ə
limd
ə
   
müşahidə
   
olunan    qüsurlar 
öyrə
n
ən    subyekt    kimi    şagirdin    özü    tə
r
ə
find
ə
n    d
ərk    olunmadığı  kimi,  

 
272 
 
 
öyrə
d
ə
n  v
ə
  t
ə
rbiy
ə
  ed
ən    subyekt  kimi  müə
llim  v
ə
  t
ə
rbiy
əçi  tə
r
ə
find
ə
n  
d
ə
  
aydın  də
rk  olunmur.  Bel
ə
  
hallarda  müə
llim  f
ə
nnin  m
ə
nims
ə
nilm
ə
sind
ə
  
ə
ng
əl    yaradan    çə
tinlikl
ə
ri,    mane
ə
l
ə
rin    h
ə
qiqi    s
ə
b
ə
bl
ərini    müə
yy
ə
n    ed
ə
  
bilmir.    Ona    görə
     
onun  şagirdə
   
yönəlmiş  ümumi    tə
l
ə
bl
əri  (―daha    çox  
m
əşğul  ol‖,―çalış‖,―səy  göstər‖,  ―tə
nb
ə
llik  etm
ə‖)  şagirdə
  az  fayda  verir. 
Şagird    təlim    uğursuzluqlarını    aradan    qaldırmaq    üçün      ―necə
    s
ə
y  
göstə
rm
ək‖,  ―necə
  
çalışmaq‖  lazım  gəldiyini  anlamaqda  çə
t
inlik çə
kir.   
 
Çox    vaxt    şagidin    intellekt    testlə
rinin    t
ətbiqi  zamanı  ə
ld
ə
  etdiyi  
n
ə
tic
ə
l
ə
rl
ə
    onun  t
əlim    göstə
ricil
əri  arasında    uyğunluqlar    özünü    göstə
rir.  
Bu    sübut    edir    ki,      şagirdin    testdə
   
qazandığı    nə
tic
ə
    bu    v
ə
  ya    dig
ə
r  
d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
  onun  t
ə
lim  f
ə
aliyy
ə
tind
əki   uğurlarını  əks  etdirir.  Lakin  şagirdin   
test  vasit
ə
sil
ə
  
aşkar  edilmiş  hansı  fərdi  xüsusiyyə
tinin  t
ə
lim  f
ə
aliyy
ə
tind
ə
  
uğur  və
 
ya  uğursuzluqlarını  praktik  olaraq  yüksəltdiyi  aydın  olmur. Odur  
ki, bel
ə
  testl
ə
r  vasit
ə
sil
ə
  proqnoz  
ə
h
ə
miyy
ətli  korreksiya  planlarının   tə
rtib  
edilm
əsi  mümükün  deyildir.  
 
 
Rus    psixoloqu    K.M.  Qureviç      yazır    ki,    əqli  inkişafın  mə
kt
ə
b  
testl
ə
rind
ə
   
buraxılan    xarakterik    sə
hvl
ə
ri    t
ə
hlil    etm
ə
kl
ə
,    bu    sah
ə
d
ə
  
korreksiya-
inkişafetdirici  proqramlar  işlə
yib   h
əyata  keçirmək mümükündür. 
Şagird    hə
m    riyazi,    h
ə
m    humanitar,    h
ə
m    d
ə
    t
ə
bii-elmi    f
ə
nl
ər    üzrə
  
tapşırıqları    yerinə
    yetir
ə
rk
ə
n    eyni    xarakterli    s
ə
hvl
əri    buraxdıqda  
(m
ə
s
ə
l
ə
n,  analogiya  
əsasında ə
qli  n
ə
tic
ə
  
çıxarma  ə
m
əliyyatını  icra  edə
  
bilm
ə
dikd
ə
)    bu 
ə
qli   
ə
m
əliyyatın    formalaşdırılmasına    yönəlmiş  
korreksiyaedici    proqramlar    t
ə
tbiq    edil
ə
    bil
ə
r.  H
əmin    proqramların  
hazırlanması  zamanı aşağıdakı  prinsiplə
r
ə
  
ə
m
ə
l edilm
ə
lidir. 
 
1. Fikri  
ə
m
əliyyatların  şüurluluğu  prinsipi.
 
 
M
ə
lumdur    ki,    fikri    f
ə
aliyy
ət    bir    sıra    ə
m
ə
liyyatlara 
əsaslanır    və
 
onların      sırasında    mücə
rr
ə
dl
əşdirmə,  ümumiləşdirmə
,    analiz,    sintez, 
müqayisə
    v
ə
    t
əsnifat  mühüm yer  tutur.  Fikri  fə
aliyy
ə
tin    s
ə
hvsiz    yerin
ə
  
yetirilm
əsi  üçün      fə
rd    bu    prosesi    d
ə
rk    etm
ə
li,    onu    bir   
ə
m
ə
liyyat    kimi  

 
273 
 
 
qavramalıdır. Öz tə
f
əkkür  fə
aliyy
ətinin  xüsusiyyə
tl
ə
rini  d
ə
rk  ed
ə
n f
ə
rd  
ə
qli  
inkişafın   süksə
k  s
ə
viyy
ə
sin
ə
  
yüksə
l
ə
  bil
ər.  Öz  fikri  fə
aliyy
ə
tini d
ə
rk  ed
ə
n  
h
ər  bir  adam  fikrinin  gedişinə
  n
ə
zar
ə
t  ed
ə
  bilir, onu  idar
ə
  
edir,  buraxdığı  
s
ə
hvl
ə
ri  v
ə
  
qüsurları  tə
hlil  ed
ə
r
ək  aradan  qaldıra  bilir.
 
 
2
.  Tapşırıqlarda  müxtə
lif    m
ə
kt
ə
b    f
ə
nl
ə
rin
ə
    v
ə
    bilik    sah
ə
l
ə
rin
ə
  
aid  r
ə
ngar
ə
ng  materiallardan  istifad
ə
  
olunması prinsipi.
 
 
3.  Şagirdlə
rd
ə
   
ə
sas  (baza)  fikri   
ə
m
əliyyatlarının    və
   
mühüm  
intellektual  bacarıqların inkişaf etdirilmə
sinin z
ə
ruriliyi  v
ə
  bu  
ə
sasda 
inkişafetdirici–korreksiya  proqramlarının  hazırlanması  prinsipi.
  Bu  
bacarıqlar      insanın
    ist
ə
nil
ə
n    f
ə
aliyy
ə
t  sah
ə
sind
ə
      idrak    f
ə
aliyy
ə
tinin    v
ə
 
f
əallığının    əsasını    təşkil    edir.    Nümunə
   
üçün    bir    neçə
    korreksiyaedici  
proqramın  mə
zmununa  diqq
ə
t  yetir
ə
k: 
 
İnkişafetdirici  korreksiya  proqramı  1. 
 
 
II-
IV    sinif    şagirdlə
rind
ə
    anal
iz,    oxşar    ə
lam
ə
tl
ə
r
ə
   
görə
   
müqayisə
,  
sintez,  ümumi
-l
əşdirmə
   
ə
m
əliyyatları ilə
 
bağlı  müxtə
lif    m
ə
ntiqi   
ə
laq
ə
l
ə
rin 
qurulması  bacarıqlarının  formalaşdırılması.  Sadalanan  ə
m
ə
liyyatlar    fikri  
f
ə
aliyy
ə
tin  
əsas  üsulları  olmaqla,  mühakimə
  v
ə
 
ə
qli  n
ə
tic
ə
  
üçün  əsasdır  
v
ə
  t
ə
f
əkkürün    mürə
kk
ə
b   m
ə
qs
ə
d
əyönəlmiş  aktıdır.
 
 
İnkişafetdirici  korreksiya  proqramı  2. 
 
 
Pedaqoqların    sə
yl
ərinin    arzu    edilın    nə
tic
ə
ni    verm
ə
si,    m
ə
kt
ə
bin  
şagirdlə
r
ə
  elmi  bilikl
əri  öyrə
tm
əsi  üçün  anlama  kimi  mühüm
  intellektual  
bacarıqların    inkişaf    etdirlmə
si    v
ə
   
korreksiyası    zə
ruridir.    Bu    m
ə
qs
ə
din  
reallaşması  üçün proqrama  daxil  edilən  tapşırıqlar  III
-
V  sinif  şagirdlə
rind
ə
   
semantik  t
ə
hlil  aparmaq  v
ə
  
sözün, ifadə
  v
ə
  m
ə
tnl
ərin  ümumi  və
  
xüsu
si  
m
ənalarını  anlamaq,    mə
tnd
ə
   
ə
sas    fikirl
əri    ayırmaq    bacarıqlarının  
formalaşdırılmasını  nə
s
ə
rd
ə
  tutur. 
İnkişafetdirici
-
korreksiya  proqramı 3.
 
Bu proqram  tam  şə
kild
ə
  aktiv  
nitqin inkişafına  yönəlmişdir. Bu proqram  əsasında uşaqlarda  nitqin 
  
inkişaf  
etdirilm
əsi  üçün    sözlərin    yadda    saxlanılmasını    sürə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
    imkan  

 
274 
 
 
ver
ə
n  s
ə
rb
əst  söz  assosiasi
-
yaları  metodu  tə
tbiq  edilir. (M
ə
s
ə
l
ən:  şə
h
ə
r-
Bakı,    də
niz-X
ə
z
ə
r,    parta-m
ə
kt
ə
b    v
ə
   
s.)  Uşaqlarda  idrak  fə
aliyy
ə
tinin  v
ə
 
idrak  prosesl
ə
rinin  z
ə
ifliyi,  motivl
əşmənin  olmaması  tə
limd
ə
  gerid
əqalmanın 
ə
sas s
ə
b
ə
bl
ə
rind
ən biri olduğuna görə
, idrak prosesl
ərinin inkişafına yönəlmiş 
bir  sıra  korreksiya  proqramlarından  istifadə
  etm
ə
k  m
ə
qs
ə
d
əuyğundur.  Bu 
m
ə
qs
ə
dl
ə
 
bir neçə
 
korreksiya proqramına nə
z
ə
r salaq. 
 
 
 
 
Kim daha tez? 
 
Şagirdlə
r
ə
  h
ər  hansı  bir  mətn  parçası  tə
klif  olunur.  Bu  m
ə
tnd
ə
  tez-tez 
rast  g
ə
lin
ə
n,  m
ə
s
ə
l
ən,  ―o‖  və
 
―e‖  hə
rfl
ərinin  altından  xətt  çə
km
ək  tapşırığı 
verilir. Tapşırığın uğurla yerinə
 yetirilm
əsi buraxılmış sə
hvl
ərin sayına və
 s
ə
rf 
edilmiş  vaxta  görə
 
müə
yy
ən  edilir.  Bu  göstə
ricil
ə
r  n
ə
  q
ə
d
ər  aşağıdırsa, 
müvə
ff
ə
qiyy
ət daha yüksə
kdir. 
 
 
 
 
Müşahidəçilik
 
 
Uşaqlara  tə
klif  olunur  ki,  evd
ə
n-m
ə
kt
ə
b
ə
  g
ə
l
ə
rk
ən  yüzlə
rl
ə
  d
ə
f
ə
 
gördüklə
ri  h
ər    şeyi  yolda  və
  m
ə
kt
ə
b  h
ə
y
ə
tind
ə
 
rastlaşdıqları  bütün 
obyektl
ərin adlarını müfə
ss
əl şə
kild
ə
 t
ə
svir etsinl
ə
r. 
 
 
 
 
Çə
tindir, yadda saxla! 
Müəllim  şagirdlə
r
ə
  25-30  saniy
ə
 
ə
rzind
ə
 
yazılışı  çətin  olan  on  sözün 
yazıldığı  şə
kill
ər  göstərir.  Vaxt  başa  çatdıqdan  sonra    şə
kill
əri  götürür. 
Bundan  sonra  şagirdlər  müə
llimin  dikt
ə
si  il
ə
 
bu  sözləri  yazırlar.  Görmə
 
hafiz
əsi  bu  halda  eşitmə
  hafiz
ə
si  il
ə
 
ə
laq
ə
l
ənmiş  olsa  da,  burada  birincinin 
üstünlüyü  daha  ə
h
ə
miyy
ətlidir.  Bütün  sözləri  düzgün  yazmış  şagird  qalib 
hesab olunur. 
 
 
              
Ümumiləşdirici anlayışı müə
yy
ə
n et. 
 
Şagirdlə
r
ə
 
blankda  20  ümumiləşdirici  söz  və
 
onların  hə
r  biri  il
ə
 
ə
laq
ə
li 
olan  beş  söz  təklif  olunur.  Bu  sözlə
rd
ən  ikisi  ümumiləşdirici  sözlə
 
daha  sıx 
bağlıdır. Həmin sözləri tapıb altından xətt çə
km
ək lazımdır.
 
M
ə
s
ə
l
ə
n:  
1) Bağ  (bitki,  bağban, it,  hasa
r, torpaq).  ( bitki,  torpaq) ;  
       
2) Kitab (şə
kill
ər, müharibə, kağız, mə
h
ə
bb
ə
t, m
ətn).  (kağız, 
m
ə
tn)  v
ə
 s.     

 
275 
 
 
 
İnkişafetdirici
-
korreksiya    proqramlarının    qurulmasının    IV    prinsipi 
t
ə
dricilik   
adlanır.   Bu    prinsip    həmin    proqramlarla    iş    qaydalarını,    sadə
  
bilikl
ə
rd
ə
n    t
ə
dric
ən    daha    mürə
kk
ə
b   
ə
m
ə
liyyat    v
ə
 
bacarıqlara    keçidi  
n
ə
z
ə
rd
ə
  tutur. Bel
ə
  proqramlar  t
ə
rtib  edil
ə
rk
ə
n h
ər bir  tapşırıq  və
 
çalışma  
daha  mürə
kk
əb  tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
ə
sin
ə
  
hazırlıq  mə
qs
ədi  daşıyır.
 
 
Beşinci prinsip adlanan 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin