Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə38/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   50

insan-
insan”  münasibə
tl
ə
ri   
üzə
rind
ə
   
qurulan   hüquqşünas,  
müə
llim,  h
ə
kim,  dindar,  r
ə
hb
ər  işçi,   hətta  ofisiant  kimi  peşə
  
adamlarına   
müraciə
tl
ə
 
psixoloqa  yardım  üçün  edilən  müraciə
tl
ər  arasında  çox  böyük  
f
ə
rql
ər  vardır.
 
 
Rus  psixoloqu  A.A. Bodalev  
psixoloji yardımın  yönə
ldiyi sah
ə
l
ə
r
ə
  v
ə
  
aparılacaq    içlə
rin    xarakterin
ə
   
insanlara    göstə
ril
ən    yardımın    pedaqoji,  
diaqnostik,  sosial, tibbi olmaqla  bir  neçə
  
modelinin  adlarını  qeyd  edir.  
 
 
Bununla    yanaşı,    müasir    təcrübə
d
ə
   
daha    geniş    yayılan    model  
xüsusi    pedaqoji    modeldir    ki,    bu    da    ə
sas
ə
n    psixoterapevtik    mahiyy
ə
t  
daşıyır. Müasir  psixoloji ə
d
əbiyyatlarda  psixoloji  yardımın  formaları müxtə
lif  
göstə
ricil
ə
r  
əsasında  tə
snif  edilir: 
1. T
əsir  müddə
tin
ə
  
görə
 t
ə
xir
əsalınmaz,
 t
əcili psixoloji yardım
.  Psixoloji  
yardımın  bu  forması  mürə
kk
ə
b  psixoloji  v
ə
ziyy
ə
tl
ə
rd
ə
  z
ə
ruridir. M
ə
s
ə
l
ə
n,  
t
ə
qib, intihar c
əhdi,  zorlama  zamanı  və
 s. Bel
ə
  
yardımlar  
inam  xidm
ə
ti,  
inam    telefonları
    vasit
ə
sil
ə
   
göstə
rilir,    anonimliy
ə
    z
ə
man
ət    verir.  Çə
tin  
h
əyati    situasiyalarda,    psixoloji    böhran,    münaqişə
l
ər    zamanı    psixoloji 
yardım   mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  
şə
klind
ə
  h
əyata  keçirilir. 
 
2. İstiqamə
tin
ə
  
görə
:   
birbaşa 
 
psixoloji yardım. Belə
  
yardım  müştə
rinin  
müraciə
tin
ə
   
ə
sas
ə
n  ona    bilavasit
ə
   
göstə
ril
ən    yardımı    nə
z
ə
rd
ə
  tutur.  
Burada  h
ə
mr
ə
ylik   v
ə
  qabaq
layıcı
  
xarakterli yardım formalarına  da  rast  
g
ə
linir  ki, bu  da  ad
ə
t
ə
n  ail
ə
  xidm
ə
tind
ə
  s
ə
ciyy
əvi  olan  yardım  formaları  
hesab  olunur; 

 
229 
 
 
3.  T
əşkil olunma  yerinə
  
görə
:   kontakt  
(bu  zaman   psixoloq  müştə
ri il
ə
  
üz
-
üzə
  
söhbət  aparır)  və
  distant  
psixoloji yardım.  (bu zaman  müştə
riy
ə
  
yardım  telefonla  və
 
ya  yazılı şə
kild
ə
  
göstə
rilir); 
4.    Psixoloqun    yerin
ə
   
yetirdiyi    funksiyalara    görə
:  diaqnostik  (psixoloji  
diaqnozun    qoyulması,    fə
rdiliyin    psixoloji    portretinin    t
ə
sdiq    edilm
ə
si), 
dispetçer    (lazımi    mütə
x
əssisin    göndə
rilm
əsi),    informativ  (  müştə
ri,    onun  
ail
ə
si,    sosial 
ə
hat
ə
si,    v
ə
ziyy
əti  haqqında    məlumatların    toplanması),  
korreksion,  konsultativ,  terapevtik xarakterli psixoloji yardım:
 
5.  İştirakçiların  sayına  görə
: f
ə
rdi v
ə
  qrup  
formalı  psixoloji  yardım;
 
6.  Psixoloqun  müdaxilə
sin
ə
  
görə
: direktiv (m
ə
sl
ə
h
ə
t verm
ə
nin  icbariliyi)  
v
ə
  qeyri-direktiv 
(müştə
rinin  ist
ə
yin
ə
 
uyğunlaşan).
 
 
İctimai  təcrübənin   müxtə
lif  sah
ə
l
ə
rind
ə
   
geniş  tə
tbiq olunan psixoloji  
xidm
ə
tin    z
ə
ruri  komponentl
ə
rind
ən   biri  olan    psixoloji    yardımın    ən    geniş  
forması 
psixoloji  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
dir
. ―Psixoloji  mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə‖ anlayışına  
birm
ənalı  yanaşmaq  və
 konkret  t
ə
rif  verm
ək  çox çə
tindir.  Bununla  bel
ə
  
psixoloji    xidm
ə
tin    dem
ək  olar  ki,    bütün    sahə
l
ə
rind
ə
,  psixoloji    bilikl
ə
rd
ə
n  
istifad
ə
  olunan    ist
ə
nil
ə
n  f
ə
aliyy
ə
t    sah
ə
sind
ə
  psixoloji    m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
 
iş  
formalarından  biri   kimi geniş  tə
tbiq olunur. M
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ənin   geniş  tə
tbiq  
sah
ə
l
əri   içə
risind
ə
     
peşəseçmə
     
üzrə
    m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
,  pedaqoji,  s
ə
naye,  
r
ə
hb
ər    işçilərin    konsultasiyası    və
   
b.    xüsusi  yer    tutur.    Müasir    dövrdə
   
psixoloji  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  
artıq   psixoterapiyanın  himayəsi  altından  çıxaraq  
psixologiya   elminin   v
ə
  
praktikasının   müstə
qil   sah
ə
sin
ə
   
çevrilmişdir. 
 
 
Psixoloji  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  h
ər  şeydə
n  
ə
vv
əl  qabaqlayıcı,  himayə
edici  
kömək  forması olub,  arzuedilməz  mürə
kk
ə
bl
əşmə
d
ən  xilas  olmaq  üçün  
müştə
riy
ə
  
göstə
ril
ə
n  
ə
m
ə
li  
yardımdır.  Psixoloji yardım  a
lmaq,  bu  xidm
ə
t  
növündə
n    istifad
ə
   etm
ək  hüquqi  baxımından  hə
r    bir    v
ə
t
əndaşın  insan 
haqları ilə
  
müə
yy
ən  edilmiş  bəşəri  hüquqlarından  biridir.  Rus  psixoloqları   
P.P.Qornostay    v
ə
  S.V.Vaskovskaya    psixoloji    m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
əni  ―
ilkin  
psixoterapiya”, V.Y.Menovşikov
 is
ə
 
psixologiyanın başlanğıc  mə
rh
ə
l
ə
si
‖ 

 
230 
 
 
kimi    xarakteriz
ə
   
etmişlə
r.    Onlar    psixoloq-m
ə
sl
ə
h
ətçini    müştə
ri  il
ə
  
psixoterapevt    arasında    vasitəçi   adlandırırlar.    Mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
    prosesind
ə
   
psixoloq  bir  qayda  olaraq  müştə
riy
ə
  
düşdüyü  çə
tin  v
ə
ziyy
ə
td
ən  çıxmaq 
yollarını  göstərir, şə
xsi  h
ə
yat  probleml
ə
rinin  h
ə
llind
ə
  istiqam
ə
t  verir,  onun  
psixi    qüvvə
l
ə
rini      v
ə
    qabiliyy
ə
tl
ərini    aktuallaşdırmaqda,    problemin    hə
lli  
üçün  yeni imkanların  tapılmasında  kömək  göstə
rir. 
 
Konsultativ      t
ə
cr
übə
d
ə
 
daha  çox    söhbə
t    metodundan    istifad
ə
 
olunur.    Müştə
ri  il
ə
   
aparılan    söhbə
tin    diaqnostik    v
ə
    psixoterapevtik  
olmaqla  iki 
əsas növü  fə
rql
əndirilir. Söhbə
tin  diaqnostik  v
ə
zif
əsi   müştə
ri 
haqqında  zəruri  informasiyanın  toplanması,  problemi
  
doğuran situasiyanın 
t
ə
hlilind
ə
n ibar
ə
tdir.  Bu  zaman  m
ə
sl
ə
h
ətçi
-
psixoloq işə
  
problemi  doğuran 
s
ə
b
ə
bl
ə
ri  v
ə
  
onların  mə
nb
ə
l
ərini   araşdırmaqdan  başlayır. 
 
 
Söhbə
tin   terapevtik    v
ə
zif
əsi  psixoloji  yardımın   xüsusi   üsullar  və
  
texnika    vasit
ə
sil
ə
    istifad
ə
sin
ə
   
əsaslanır.    Burada  ə
sas  m
ə
qs
əd  müştə
riy
ə
  
psixoloji  d
ə
st
ək  göstə
rm
ə
k, onun  psixi  v
ə
ziyy
ətini  optimallaşdırmaq,  psixi 
imkanlarını  aktuallaşdırmaqdan  ibarə
tdir. 
 
Psixoloq 

  m
ə
sl
ə
h
ətçinin    fə
aliyy
ət    sxemini    şərti  olaraq    aşağıdakı  
kimi  göstə
rm
ə
k olar:  
Problemin  aşkar  edilmə
si        
diaqnoz       faktların  təhlili        müdaxilə
  
planı       mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  
şə
klind
ə
 
müdaxilə
         
müştə
ri  il
ə
 m
ə
sl
ə
h
ə
t- 
çinin  birgə
  f
ə
aliyy
ə
tinin  n
ə
tic
ə
l
ə
rinin   qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si.  
 
Psixoloji    m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
nin    t
əşkili    və
   
aparılmasına      müxtə
lif  
yanaşmalar    mövcuddur.  Bir    çox    psixoloqlar    psixoloji    mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
nin  
t
əşkilində
   
yaş  amilini    ə
sas    meyar    hesab    edirl
ər.    Yaş    kateqoriyası  
baxımdan      psixoloji    mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
   
15    yaşadək  olan    uşaqlar    üçün  
m
ə
qs
ə
d
əuyğun    hesab    edilmir.    Bu    yaş    dövrünə
d
ək    uşaq    mə
hsuldar  
şə
xsiyy
ə
t  kimi    q
əbul    edilmir,    tam    müstə
qil  v
ə
   
öz    hə
r
ə
k
ə
tl
əri    üçün  
cavabdehlik    hissin
ə
   
tam   şə
kild
ə
 
malik   deyildir.   Ona   görə
  d
ə,     bu  yaşlı 
uşaqlara    göstə
ril
ən    psixoloji  yardımın    ə
sas
ə
n  psixoterapevtik    v
ə
  ya  

 
231 
 
 
korreksion    kömə
kd
ə
n    ibar
ət  olması    məqbul  hesab  edilir.  Yaşlı    hə
yat  
dövründə
  is
ə
  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
 ild
ə
n  il
ə
  
öz  nə
tic
ə
sini itirir.  Bel
ə
 
ki,  bu yaş  
dövründə
  
müvafiq  yaş  dövrü 
 
üçün  sə
ciyy
ə
vi olan  t
ə
l
ə
batlar  v
ə
 
şə
xsiyy
ə
tin  
özü  dəyişir.  Qocalıq  dövründə
 is
ə
   v
ə
ziyy
ə
t  daha  k
əskin  xarakter  alır:  
insanın    xarakteri  dəyişir,  öz    hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
   
cavabdehliyi  azalır,qocalıqönü  
ağıl  kə
mliyi  v
ə
  
ə
m
ə
k  m
əhsuldarlığının  aşağı düşməsi   insanın  başqaların
-
dan  asılılığına  sə
b
ə
b  olur.  
 
Psixoloji  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ənin  keçirilməsi  bir  sıra   prinsiplə
r
ə
,  t
ə
l
ə
bl
ə
r
ə
 
əsaslanır.  Psixoloji    mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
nin    nisb
ə
t
ə
n    bitkin    v
ə
   
mükə
mm
ə
l  
t
əsnifatı  rus   psixoloqları  P.P. Qorn
ostay  v
ə
  S.V.Vaskovskaya   t
ə
r
ə
find
ə
n  
verilmişdir.    Onlar    öyrə
nil
ə
n    konkret    psixoloji  probleml
ə
rin    xarakterind
ə
n  
asılı  olaraq    psixoloqun    fə
aliyy
ə
tini   
“problemli  yanaşma”
   
mövqeyində
n  
öyrənmiş və
 
aşağıdakı prinsipləri müə
yy
ən etmişlə
r:  
1. S
ə
b
ə
biyy
ə
t  prinsipi
. Psixoloq  müştərinin  problemini  doğuran sə
b
ə
b v
ə
 
mexanizml
əri  öyrənir,    onların    xarici    təzahürləri  onun    üçün    o  qə
d
ə
r    d
ə
 
ə
h
ə
miyy
ə
tli  deyildir. 
2.  Konsultativ    alyans  prinsipi   
psixoloqla    müştəri    arasında    yüksə
k  
qarşılıqlı  inam 
 v
ə
  s
ə
mimiyy
ətin,  açıqlığın  olmasına  əsaslanır.
 
3.    Problemli    diaqnostika    prinsipi   
psixoloji    çə
tinlikl
ə
rin    s
ə
b
ə
bi    v
ə
  
xarakterinin    müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sini    n
ə
z
ə
rd
ə
    tutur.  B
ə
z
ən    qoyulmuş  
f
ə
rziyy
ənin  yoxlanılması  üçün  diaqnostik  metodikaların
   t
ətbiqi  lazım  gə
lir. 
4. S
ə
m
ə
r
ə
lilik  prinsipi.  Bu  prinsip  hadis
ə
l
ə
r
ə
  qeyri-
standart  yanaşmanı  
n
ə
z
ə
rd
ə
    tutur.    Psixoloq  -  m
ə
sl
ə
h
ətçi    zəruri  hallarda    müştə
rinin    dili  il
ə
  
danışmalı, müvafiq  situasiyaya  uyğun  olaraq müstəsna tövsiyə
l
ə
r (m
ə
s
ə
l
ə
n, 
uşağın  tə
rbiy
ə
si, konfliktli  v
ə
ziyy
ə
td
ən  çıxmaq  mə
s
ə
l
ə
l
əri  üzrə
)  verm
ə
kl
ə
  
yanaşı,    ə
sas
ən    sınaqdan  çıxarılmış,  yoxlanılmış      mə
qs
ə
d
əuyğun  
metodlardan   istifad
ə
y
ə
  
üstünlük  vermə
lidir.  
5. Psixoloji  vasit
ə
lilik  prinsipi.  Bu  prinsip
ə
  
ə
sas
ə
n  m
ə
sl
ə
h
ətçi
-psixoloq   
münaqişə
  t
ə
r
ə
fl
əri  arasında  üçüncü tə
r
əf  rolunda  çıxış  etmə
kl
ə
  onlar   

 
232 
 
 
arasında   barışığın,  kompromisin  yaradılmasına  nail olmağı  bacarmalıdır.
 
6.  Qeyri-
manipulyativ    yanaşma    prinsipi
   
müştərinin    şə
xs
ə
n      s
ə
rb
ə
st  
q
ə
rar  q
ə
bul etm
ə
sin
ə
 
stimul  yaratmaq imkanının  reallaşdırılmasını  nə
z
ə
rd
ə
  
tutur. 
7. 
Peşəkarıq    prinsipi
  -  psixoloji    v
ə
zif
ə
l
ərin    adekvat    şə
kild
ə
    yerin
ə
  
yetirilm
əsini,  müştə
rid
ə
  
özü  haqqında  ―hər  şeyə
 
qadirlik‖  kimi  illüziyanın  
yaradılması  
fikrind
ən  uzaq  olmağı  nə
z
ə
rd
ə
  tutur. 
8
.  Müştərinin    özünün    özünə
   
yönəlişliyi.   
Bu    prinsip
ə
   
görə
   
müştə
rini  
xarici  deyil,  daxili  al
ə
min
ə
  
yönə
ltm
ək  lazımdır.
 
9. 
Konsultasiyanın  nə
tic
ə
l
ə
rinin  t
ə
hlili  prinsipi
.  Psixoloq  apardığı  
m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
nin n
ə
tic
ə
l
ə
rini  t
ə
hlil  etm
əli,   problemin  ayrı
-
ayrı  cə
h
ə
tl
ə
rin
ə
  
h
əssaslıqla    yanaşmalı,  bu  əsasda  da    peşəkarlıq    baxımından  refleksiyaya 
sahib olmalıdır.
 
Psixoloq - m
ə
sl
ə
h
ətçi  nə
 q
ə
d
ər  peşəkar bir  mütə
x
əssis  olsa  da, o  öz  
 
ə
m
ə
li f
ə
aliyy
ə
tind
ə
 
şəxsi mövqeyi ilə
 elmi-n
ə
z
əri  yanaşmaları uzaqlaşdırmağı
 
bacarmalıdır.
 
1. Konsultant 

m
ə
sl
ə
h
ətçi müştə
riy
ə
  
birbaşa  mə
sl
ə
h
ə
tl
ə
r  verir; 
2.  Konsultant köməkçi –
 
müştə
riy
ə
  
öz  intellektual  potensialını  müə
yy
ə
nl
əş
-
dirm
ə
kd
ə, daxili imkanlarını hə
r
ə
k
ə
t
ə
 g
ə
tirm
ə
kd
ə,  aktuallaşdırmaqda  kömə
k  
edir; 
3.    Konsultant 

 
ekspert  müştə
riy
ə
 
problemli    situasiyanın    hə
llinin    daha  
optimal  variantını  göstə
rir,  onunla  birg
ə
  
daha  müvafiq  variantın  müə
yy
ə
n  
edilm
ə
sind
ə
  
iştirak  edir.
 
 
Yerin
ə
  yetirdiyi    xeyirxah    v
ə
zif
ə
l
ə
r
ə,  daşıdığı    funksiyalara    görə
  
psixoloji  
ə
d
ə
biyyatlarda  psixoloq-m
ə
sl
ə
h
ətçini   “sə
brli  dinl
əyici”,  “ağıllı  
analıtik”,   “psixoloji  qanunauyğunluqların  mahir   bilicisi”,   “mə
n
ə
vi 
r
ə
hb
ər”,  “ruhun  mühəndisi”,  “bacarıqlı fasilitator”
  v
ə
  
s. kimi çoxsaylı
 
 adlarla  s
ə
ciyy
ə
l
ə
ndirirl
ə
r. 
 
Praktik  psixoloq-m
ə
sl
ə
h
ətçinin  istinad  etdiyi  ümumiləşmiş  elmi 
 

 
233 
 
 
bilikl
ə
r tarix
ə
n  t
əşəkkül tapmış müxtə
lif  n
ə
z
ə
riyy
ə
l
ə
rd
ən  qaynaqlanır.  
 
 
Müasir    dövrdə
  psixoloq  -  m
ə
sl
ə
h
ətçinin    praktik    fə
aliyy
ə
td
ə
  istinad    etdiyi  
ə
sas  psixoloji  c
ə
r
əyanların xarakteristikalarını  nə
z
ə
rd
ən keçirə
k. 
1.  Psixoanaliz  v
ə
  ya    Z.Freydin    psixodinamik    n
ə
z
ə
riyy
ə
si.    (Sonralar 
Freydin  ardıcılları  A.Adler, E.Erikson, F.Fromm
,    K.Xorin,  K.Yunq,    V.Rayx  
t
ə
r
ə
find
ə
n  bu  n
ə
z
ə
riyy
ənin çoxsaylı  modifikasiyaları  yaradılmışdır).
 
 
Psixoanalizin    başlıca    və
zif
əsi      insanı  idarə
    ed
ən    şüuraltı    sahə
nin  
öyrə
nilm
ə
sind
ə
n,  m
ə
qs
ə
di  is
ə,    müştə
riy
ə
 
öz    şüuraltı    proseslə
rini    d
ə
rk  
etm
ə
d
ə
, stereotipl
ə
r
ə
 
əsaslanan  davranışın  formalarından  və
  t
ə
f
əkkürdə
n  
uzaqlaşmaqda  kömə
k    etm
ə
kd
ə
n    ibar
ə
tdir.    Psixoanaliz    n
ə
z
ə
riyy
ə
sinin   
m
ə
rk
ə
zi    probleml
ə
rind
ə
n    biri  d
ə
   
şə
xsiyy
ə
t
ə
    t
əsir    göstə
r
ə
n    xarici 
(sosial)qüvvə
l
ə
rl
ə
   
daxili  (psixi)    qüvvə
l
ər    arasında    balansın    saxlanılması  
m
ə
s
ə
l
ə
sidir.    Psixoanaliz
ə
   
görə,  insanı  onun  emosional    davranışın  
mexanizml
ərini  öyrə
nm
ə
kl
ə
    d
ə
rk  etm
ə
k  olar.  Psixodinamik    n
ə
z
ə
riyy
ə
  
əsaında    öz  işini  quran    psixoloq    müsahibə
  prosesind
ə
 
öz    işində
    s
ə
rb
ə
st  
assosiasiya,  gündəlik  simvolların  və
    s
ə
hvl
ə
rin    t
əhlili,  müştərinin şüuraltı  
hissl
ərinin,   yuxugörmə
l
ərinin,     sıxışdırılma    mexanizminə
   
qarşı    göstə
rdiyi  
müqavinə
tin  t
ə
hlili kimi texnikalardan istifad
ə
 edir. 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin