Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə27/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   50

 
 

 
161 
 
 
1.5.4. M
üasir  psixoloji  testlə
r  v
ə
  onlar
ı
n  t
əsnifatı
 
 
Psixoloji  testl
ər  öz  məzmununa  görə
 
bir  neçə
 
qrupa  ayrılır:  intellekt 
testl
ə
ri, qabiliyy
ə
t testl
əri, müvə
ff
ə
qiyy
ə
t testl
ə
ri, 
şə
xsiyy
ə
t testl
ə
ri v
ə
 proyektiv 
testl
ə
r. 
 
İntellekt  testlə
ri- 
İnsanların  əqli  inkişafını  və
  intellektual  s
ə
viyy
ə
sini 
öyrə
nm
ə
k m
ə
qs
ə
din
ə
 xidm
ət edir. İntellekt dedikdə
 
heç də
 
insanın fə
rdiyy
ə
tini 
ə
ks etdir
ən ixtiyarı xüsusiyyə
t deyil, h
ər şeydə

ə
vv
ə
l onun idrak prosesl
ə
ri v
ə
 
funksiyaları (mə
s
ə
l
ən, qavrayış, tə
f
əkkür, hafizə
, diqq
ə
t v
ə
 s.) n
ə
z
ə
rd
ə
 tutulur. 
İntelekt insanın malik olduğu ə
qli qabiliyy
ə
tl
ə
rin m
ə
cmuyudur
. İnsanların 
intellekt  s
ə
viyy
əsinin  öyrə
nilm
ə
si  sah
ə
sind
ə
 
aparılan  tə
dqiqatlar  n
ə
tic
ə
sind
ə
 
ilk  intellekt  testl
əri  yaradılmışdır  və
  bu  testl
ə
r  tarix
ə
n  psix
odioqnostikanın  ilk 
metodlarından biri hesab edili
r. F
ə
rdin intellektinin v
ə
 
əqli inkişafının sabit və
 
kifay
ə
t  q
ə
d
ər  etibarlı  göstəricisi  kimi  ―intellektual  inkişaf  əmsalı”
  (IQ) 
anlayışı  müasir psixodioqnostikada özünə
 
ə
b
ədi yer tutmuşdur. İnkişaf etmiş 
bir  sıra  xarici  ölkə
l
ərin,  xüsusən    ABŞ
-
ın  tə
hsil  sistemind
ə
    intellekt  testl
ə
ri 
geniş  yayılmışdır.  Müxtə
lif  tipli  t
əhsil  müə
ssis
ə
l
ə
rin
ə
  q
əbul  zamanı  bu 
testl
ə
rd
ə

praktik psixoloqun ―ölçü alə
tl
əri‖ bankında  mə
cburi bir vasit
ə
 kimi 
istifad
ə
 
olunur.  Praktik  psixologiyada  geniş  istifadə
  olunan  intellekt  testl
ə
ri 
içə
risind
ə
  D.Vekslerin,  P.Amthauerin,  S.Ravenin,  H.Ayzenkin,  Stenford- 
Binenin, Meylinin, Kettelin yaratdıqları intellekt testləri xüsusi yer tutur.
 
 
Rus  psixoloqlarından
  M.K.Akimova,  E.M.Borisova,  K.M.Q
ureviç, 
V.Q.Zarxin, V.T.Kozlova, Q.P.Loqinova, A.M.Rayevski, N.A.Ferensin kollektiv 
ə
m
ə
yi  il
ə
 
yaradılmış  xüsusi  intellekt  testlə
rd
ə
n  biri  abituriyentl
ə
rin 
ə
qli 
inkişafının diaqnostikasını müə
yy
ə
n etm
ək üçün nə
z
ə
rd
ə
 
tutulmuşdur. Hə
min 
test aşağıdakı 8 subtestdə
n ibar
ə
tdir: 
1) ümumi məlumatlılıq;
 
 
 
2) ikili analogiyalar; 
3) labillik;   
 
 
 
 
4) t
ə
snifatlar; 
5) ümumiləşdirmə

 
 
 
6) m
ə
ntiqi sxeml
ə
r; 
7) 
ə
d
ədi sıralar;
   
 
 
 
8) h
ə
nd
ə
si fiqurlar 

 
162 
 
 
 
İntelekt  testlə
ri  f
ərdin  yalnız  ümumi  intelektual    inkişaf  sə
viyy
ə
sini 
müə
yy
ə
n  etm
ə
y
ə
  xidm
ə
t  etmir,  o,  h
ə
m  d
ə
 
sınanılan
 
şə
xsin  f
ə
rdi      profilini, 
verbal  v
ə
 
ya    obrazlı
  t
ə
f
əkkürünü
  ictimai-humanitar,  fizika-riyaziyyat,  t
ə
bi
ə

f
ə
nl
ə
ri 
üzrə
  m
ə
nims
ənilmiş  biliklə
rinin  s
ə
viyy
ə
sini 
müə
yy
ə
nl
əşdirmək  imkanı 
verir.  Bel
ə
likl
ə
,  intellekt  testl
ə
rinin  n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
ə
sas
ən  sınanılan  şə
xsl
ə
rin, 
orta  m
ə
kt
ə
b  m
əzunların  müxtə
lif  profilli  t
əhsil  müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
  t
ə
liminin 
müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  s
ə
viyy
əsi  haqqında  proqnozlar  vermək  mümkündür.  İntellekt 
testl
ə
ri  f
ə
rdin 
əqli  inkişaf  xüsusiyyə
tl
ə
ri  il
ə
 
yanaşı,    fikri  proseslə
rinin  sur
ə
ti 
haqqında da  mə
lumat 
ə
ld
ə
 etm
əyin etibarlı mə
nb
ə
yidir. 
 
Qabiliyy
ə
t  testl
ə
ri- 
ü
mumi  v
ə
 
xüsusi  olmaqla  iki  əsas  qrupa  bölünür. 
Ümumi  qabiliyyə
tl
ə
r  dedikd
ə
,  ilk  n
ö
vb
ə
d
ə
 
insanın
 
bir  neçə
  f
ə
liyy
ə
tin 
t
ə
l
ə
bl
ə
rin
ə
  cavab  ver
ə
n  intellektual  qabiliyy
ə
tl
ə
ri  n
ə
z
ə
rd
ə
 
tutulduğuna  gö
r
ə

onl
arın  diaqnostikasında  adə
t
ə
n  intellekt  testl
ə
rind
ə
n  istifad
ə
 
olunur.  Xüsusi 
qabiliyy
ə
tl
ə
r is
ə
 
insanın konkret bir fə
aliyy
ə
t sah
ə
sind
ə
 
imkanlarını ə
ks etdirir 
v
ə
 
onların ölçülmə
si  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sind
ə
 
xüsusi qabiliyyə
t  testl
ə
ri  t
ə
tbiq 
üçün yararlı hesab
 edilir. 
 
Xüsusi  qabiliyyə
t  testl
ərinin  kömə
yi  il
ə
 
insanların  intellektual  inkişaf 
s
ə
viyy
ə
si  il
ə
 
bağlı  olmayan,  lakin  onları  tamamlayan  xüsusiyyə
t  v
ə
 
keyfiyy
ə
tl
əri  haqqında  mə
lumatlar 
ə
ld
ə
  edilir.  Bu  testl
ər  insanın  konkret  bir 
f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
sind
ə
 v
ə
 onun 
bir neçə
 
növü üzrə
 
işin uğurla yerinə
 yetirilm
ə
sini 
aşkara  çıxarmağa  yönəlmişdir. 
Qabiliyy
ə
t  testl
ə
rinin  konkret  f
ə
aliyy
ə

növlə
rind
ən asılı olaraq 
riyazi, texniki, musiqi, 
ə
d
ə
bi, b
ə
dii v
ə
 c. k
imi növlə
ri 
vardır.  Xarici  ölkə
l
ə
rin  test
ologiyasında  bu  tipli 
testl
ə
rin  iki 
ə
sas  c
ə
h
ə
t
ə
 
görə
 
t
əsnifatı qəbul edilmişdir:
 
a) 
psixi funksiyaların növlə
rin
ə
 
görə
 -sensor v
ə
 motor testl
ə
r; 
b)  f
ə
aliyy
ətin  növlə
rin
ə
 
görə
  -texniki  v
ə
 
peşə
  f
ə
aliyy
ə
ti  testl
ə
ri,  y
ə
ni,  bu 
v
ə
 ya dig
ər peşə
y
ə
 
uyğun olan testlə
r. 
Sensor 
testl
ə
r 
vasit
ə
sil
ə
 
insanların 
qabiliyyətinin 
müxtə
lif 
xüsusiyyə
tl
ə
ri,  m
ə
s
ə
l
ən,  görmə
  v
ə
 
eşitmə
nin  itiliyi,  f
ə
rql
ə
ndirm
ə
  h
əssaslığı, 

 
163 
 
 
r
ə
ng duyumu, s
ə
sl
ərin gurluğunun, tembrinin, ucalığının fə
rql
ə
ndirilm
ə
si v
ə
 s. 
t
ədqiq edilir. Bu zaman görmənin xüsusiyyə
tl
ərini öyrə
nm
ə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
 
xüsusi 
c
ə
dv
ə
l  v
ə
  aparatlardan  istifad
ə
 
olunur.  Eşitmə
  h
əssaslığının  öyrə
nilm
ə
sind
ə
 
bir  sıra  sınaqlarla  yanaşı,  hal
-
hazırda   
Simorun  musiqi  qabiliyy
ə
ti  testi 
özünün məşhurluğuna görə
 
böyük nüfuza malikdir.
 
Texniki  qabiliyy
ə
tl
ə
r
ə
 
malik  olan  insan  müx
t
əlif  cihaz,  qurğu  və
 
avadanlıqlarla  müvə
ff
ə
qiyy
ə
tl
ə
 
işlə
m
ə
k  sah
ə
sind
ə
 
başqa  adamlardan 
f
ə
rql
ənir. Müə
yy
ə
n edilmi
şdir ki, insanlarda bəzi ümumi texniki qabiliyyə
tl
ə
rl
ə
 
yanaşı,  bu  qabiliyyə
ti  s
ə
ciyy
ə
l
ə
ndir
ən  bir  sıra  konkret,  xüsusi  cə
h
ə
tl
ə
r  d
ə
 
vardır.  Mə
s
ə
l
ə
n,  m
ə
kan  t
ə
s
əvvürlə
ri  v
ə
  texniki  anlama
nı  götürə
k.  F
ə
za 
t
ə
s
əvvürləri  görmə
 
obrazlarını,  mə
s
ə
l
ə
n,  h
ə
nd
əsi  fiqurların  qavranılmasını
 
t
ə
min  etdiyi  halda,  texniki  anlama  qabiliyy
ə
ti  f
ə
za  modell
ərinin  düzgün 
qavranılmasını

onların  müqayisə
  edilm
ə
sini  t
ə
min  edir.  Bu  tipli  testl
ə

vasit
ə
sil
ə
 
sınanılan  şə
xsl
ərin  texniki  quraşdırma  qabiliyyə
tl
ərinin  inkişaf 
s
ə
viyy
əsi müə
yy
ə
nl
əşdirilir.
 
Müasir psixoloji testlə
r h
ər şeydə

ə
vv
əl blank metodikaları formasında 
yaradılır.  Mə
s
ə
sl
ə
n,m
əşhur  testlə
rd
ə
n  biri  olan  Bennet  testi  sad
ə
  texniki 
hiss
ə
 v
ə
 
qurğuların təsviri olan şə
kill
ər seriyasından ibarə
tdir v
ə
 h
ər bir şə
kl
ə
 
aid  sualla  müşayət  olunur.  Bu  testi  düzgün  cavablandırmaq  üçün  ümumi 
texniki prinsipl
ə
ri v
ə
 f
əza münasibə
tl
ə
rini anlamaq z
ə
ruri t
ə
l
ə
b hesab edilir. 
Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki,    bu  qrupdan  olan  testlə

ə
sas
ən  sınanılan 
şə
xsin texnika il
ə
 
işlə
m
ə
k t
əcrübə
si v
ə
 
meylinin, biliyinin aşkara çıxarılmasına 
yönəlmişdır.  Bu  cür  testlər  batareyasından  ə
sas
ə
n  abituriyentl
ə
rin  texniki 
t
əmayüllü təhsil müə
ssis
ə
l
ə
rin
ə
 
seçilmə
sind
ə
 istifad
ə
 olunur.  
Peşə
  f
ə
aliyy
ə
tli  qabiliyy
ə
tl
ə
rinin 
diaqnostikası  mə
qs
ə
di  il
ə
 
ayrı
-
ayrı 
peşə
l
ərin  spesifik  xüsusiyyə
tl
ə
rin
ə
 
uyğun  olan  xüsusi  testlər  yaradılır. 
Bununla  bel
ə
,  qabiliyy
ə
tl
ərin  öyrə
nilm
əsinin  bir  sıra  daha  ümumi  metodları
-
xüsusi test batareyaları da mövcuddur ki, onların vasıtə
sil
ə
 
insanların müxtə
lif 
f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
l
ə
rin
ə
 aid qabiliyy
ə
tl
əri sınaqdan keçirilir. 
 

 
164 
 
 
Müvə
ff
ə
qiyy
ə
t testl
ə
ri 

 
adı altında qruplaşdırılan testlə
ri ad
ə
t
ə
n  t
ə
lim 
v
ə
 
peşə
 
müvə
ff
ə
qiyy
ə
ti  testl
ə
ri  v
ə
  ya  didaktik  testl
ə
r  d
ə
 
adlandırırlar. 
T
əlim  müvə
ff
ə
qiyy
ə
ti  testl
əri  ayrı
-
ayrı  fə
nl
ər  üzrə
  m
ə
nims
ənilmiş  konkret 
bilikl
ə
rin  s
ə
viyy
ə
sinin  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sin
ə
  xidm
ə
t  edir.  Bu  testl
ər  öz 
n
ə
tic
ə
l
ə
rinin  d
ə
qiqliliyi  v
ə
 
etibarlılığı  baxımından  ba
l  sistemi  il
ə
  bilikl
ə
rin 
qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sind
ə
n  daha  d
ə
qiq  v
ə
 
obyektivdir.    Müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
ri 
t
əhsil  müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
şagirdlə
r  v
ə
  t
ə
l
ə
b
ə
l
ə
r  t
ə
r
ə
find
ə
n  m
ə
nims
ənilmiş 
bilikl
ə
rin  s
ə
viyy
ə
sini,  t
ədris  planı,  proqramları  və
  d
ə
rslikl
ə
ri,  habel
ə
  t
ə
lim 
metodlarını,  ayrı
-
ayrı  fə
nl
ə
ri  t
ə
dris  ed
ən  müə
lliml
əri,  bütövlükdə
  pedaqoji 
kollektivl
ə
rin f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
ə
liliyini v
ə
 n
ə
tic
ə
l
ə
rini qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
 imkan 
yaradır. 
 
Müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
ri  intelekt  testl
ə
rind
ə
n  f
ə
rql
ənir.  Müvə
ff
ə
qiyy
ə

testl
ə
ri  m
ə
nims
ənilmiş  konkret  bilik,  bacarıq  və
  v
ərdişlə
rin  d
iaqnostikasını 
n
ə
z
ə
rd
ə
 
tutduğu halda, intelekt testlə
ri  analogiya, t
əsnifat, ümumiləşdirmə
 v
ə
 
s.  kimi 
ə
qli 
ə
m
əliyyatların  inkişaf  sə
viyy
əsini  aşkara  çıxarmağa  yönəlmişdir. 
Müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testin
ə
 
daxil  edilmiş  suallara  cavab  vermək  üçün  sınanılan 
şə
xsin  kon
kret  faktları,  tarixlə
ri  v
ə
  s.  bilm
ə
si  z
əruridir.  Yaxşı  hafizə
y
ə
  malik 
olan  hazırlıqlı  və
 
çalışqan  şagird  çətinlik  çə
km
ə
d
ən  qoyulan  sualın  düzgün 
h
əll  variantını  müə
yy
ə
nl
əşdirə
  bil
ər.  Əgər  şag
irdd
ə
  m
ə
ntiqi 
mühakimə
 
qabiliyy
ə
ti,  t
ə
f
əkkür  ə
m
əliyyatları  formalaşmamışdırsa,  onun  intel
lekt  testl
ə
ri 
üzə
rind
ə
 
iş zamanı bir sıra
 
çə
tinlikl
ə
rl
ə
 
qarşılaşacağı təbiidir. Şagir
dl
ərin ayrı
-
ayrı  fə
nl
ər  üzrə
  t
əlim  müvə
ff
ə
qiyy
ətinin  diaqnostikasının  keçirilmə
sind
ə
 
istifad
ə
 
olunan  müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
rin
ə
  daxil  edil
ə
n  sual  v
ə
 
tapşırıqlar  ilbə
il 
yenil
əşdirilir  və
 
onları  ə
sas
ə
n  t
əcrübəli  müə
lliml
ə
r  t
ə
rtib  edirl
ə
r.  Psixoloq  is
ə
 
bir  mütə
x
ə
ssis  kimi  bu  testl
ə
rin  t
ə
rtibind
ə
  m
ə
sl
ə
h
ətçi
-
mütə
x
əssis  kimi  iştirak 
etm
ə
li,  t
ə
l
ə
b  olunan    formal  qaydalara  tam 
ə
m
ə
l  edilm
ə
sin
ə
  v
ə
  testl
ə
rin 
yar
arlılığının  və
 
etibarlılığının  təlim  olunmasına  zə
man
ə
t  verilm
ə
lidir.  Ad
ə
t
ə

ayrı
-
ayrı  fə
nl
ə
r
ə
 
aid  müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
əri  vahid  test  batareyalarında 
birl
əşdirilir və
 t
əlim müvə
ff
ə
qiyy
ə
tinin h
əm ümumi nə
tic
ə
l
ə
ri, h
ə
m d
ə
 t
əmayülü 

 
165 
 
 
haqqında  mə
lumat 
ə
ld
ə
  etm
ə
y
ə
  imkan  verir.  Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki, 
müvə
ff
ə
qiyy
ə
t testl
ə
rinin t
ə
rtib edilm
ə
si dig
ə
r testl
ə
r
ə
 n
ə
z
ə
r
ə
n xeyli asan olsa 
da, 
onların  tə
rtibind
ə
  d
ə
 
bir  sıra  zə
ruri  norma  v
ə
 
qaydaların  gözlə
nilm
ə
si 
vacibdir. Bel
ə
 ki, testd
ə
 
qoyulan suallar aydın və
 d
ə
qiq olmal
ı, proqram üzrə
 
keçilmiş bütün təlim  materiallarını ə
hat
ə
 etm
ə
li, 
əsas anlayışların, qaydaların, 
qanun  v
ə
 
qanunauyğunluqların  mə
nims
ə
nilm
ə
si  v
ə
  s.  s
ə
viyy
əsi  haqqında 
etibarlı  məlumatların  ə
ld
ə
  edilm
ə
sin
ə
  t
əminat  yaratmalıdır.  Müvə
ff
ə
qiyy
ə

testl
ə
rinin t
ə
rtibind
ə
 
bir sıra qaydalar ciddi surə
td
ə
 n
ə
z
ə
r
ə
 
alınmalıdır:
 
-  test  ikinci  d
ə
r
ə
c
ə
li  terminl
ə
rl
ə
,  mexaniki  hafiz
ə
y
ə
 
ə
saslanan  detallarla 
yüklə
nilm
ə
m
ə
lidir;  
-  sual d
əqiq, qısa və
 birm
ənalı olmalıdır;
 
-  elmd
ə
 
mübahisə
 
doğuran mə
s
ə
l
ə
l
ə
r test
ə
 daxil edilm
ə
m
ə
lidir; 
-  su
alın birinin cavabı digərinin cavabının tapılmasına sə
b
əb olmamalıdır;
 
-  h
ər  bir  tapşırığa  aid  cavab  variantları  düşündürücü
,  tapmaca 
xarakterind
ə
n uzaq  
olmalıdır;
 
Test tapşırıqları öz məntiqi strukturuna görə
 
müxtə
lif ola bil
ə
r: 

―nə‖, ―harada‖, ―kim‖, ―nə
 
vaxt‖? modeli üzrə
 faktoloji suallar;  

―nə
d
ən ötrü‖


niy
ə‖


n
ə
 
üçün‖? tipli funksional xarakterli suallar;
 

―nə
d
ə
n


―hansı hissə
l
ə
rd
ə
n ibar
ə
tdir

?  tipli struktur xarakterli suallar; 

―anlayışı müə
yy
ən edin...‖ tipli, konsentual xarakterli suallar;
 

―buraxılmışları  yerinə
 
qoyun‖  tipli  konsentual
-assosiativ  xarakterli 
suallar; 

―analogiyanı müə
yy
ən edin‖ tipli konsentual
-analitik xarakterli suallar; 

―sıranı davam etdirin‖ tipli tapşırıqlar;
 
-  m
əna  yaxınlığını  müə
yy
ə
n  etm
ək  üçün  cavab  variantında  ―hansı 
m
ə
naca y
axındır?‖ tipli konsentual
-
semantik xarakterli tapşırıqlar;
 

problemli tapşırıqlar;
 
Müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
ri 
yazılı  və
 
şifahi
  formada  t
ə
tbiq  olunur. 
Yazılı 
müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
rind
ə
n 
xüsusi  tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
ə
si  vasit
ə
sil
ə
 

 
166 
 
 
ümumi  məlumatlılığın  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si  m
ə
qs
ə
dil
ə
  istifad
ə
  olunur.    Bel
ə
 
testl
ər  bir  qayda  olaraq  sifariş  əsasında  tərtib  edilir,  xüsusi  blanklarda 
yerl
əşdirilən  suallar  seriyasından  ibarə
t  olur  v
ə
 
dar  peşə
 
ixtisaslaşmasını 
ə
hat
ə
  edir.  Hal-
hazırda 
 
Respublikamızın 
ali  v
ə
  orta  ixtisas  m
ə
kt
ə
bl
ə
rin
ə
 
q
əbul  zamanı  istifadə
 
olunan  müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
ri  buna  misal  ola  bil
ə
r.  
Yazılı  müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
rinin 
əsas  üstünlüyü  ondan  ibarə
tdir  ki,  onlar  eyni 
vaxtda yüzlə
rl
ə
 
şəxsi test sınağından keçirmə
y
ə
 imkan verir.  
 
Yazılı müvə
ff
ə
qiyy
ə
t  testl
ə
rind
ə
n    f
ə
rqli  olaraq, 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin