Ər psixologiya elminin sürə


appersepsiya  testi,  Minnesottskinin  çoxfaktorlu  şə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   50

appersepsiya  testi,  Minnesottskinin  çoxfaktorlu  şə
xsiyy
ət  sorğusunu
  
v
ə
  b.  aid    etm
ək    olar.  Əsasə
n    tibbi  m
ə
qs
ə
dl
ər    üçün    tə
tbiq    edil
ə
n    bel
ə
  
testl
ə
r   
ə
slind
ə
   
uşaqların    pedaqoji    və
    psixoloji    c
ə
h
ə
td
ə
n    h
ər    hansı  
xüsusiyyə
tl
ərini  öyrə
nm
ə
y
ə
  imkan  verm
ə
diyind
ə
n,  onun  n
ə
tic
ə
l
ə
ri  ancaq  

 
150 
 
 
h
ə
kiml
ər    üçün    maraqlı    idi.    Əslində
    is
ə
   
şə
xsiyy
ətin    bir    çox    mühüm  
xüsusiyyə
tl
ə
ri      diqq
ə
t    m
ə
rk
ə
zind
ə
n    k
ənara    qalırdı.  Ona    görə
    d
ə
,    bel
ə
  
testl
ə
r    vasit
ə
sil
ə
 
uşaqların    bütövlükdə
   
şə
xsiyy
ə
t    keyfiyy
ə
tl
ərinin  inkişafı 
haqqında    hər    hansı    konkret    nə
tic
ə
   
ə
ld
ə
    etm
ək    mümkün    deyildi.    Bu  
c
ə
h
ə
t    bel
ə
    bir    q
ə
na
ə
t
ə
    g
ə
lm
ə
y
ə
    imkan    verir    ki,  t
əcrübə
d
ə
    bu    v
ə
  ya  
dig
ə
r  testd
ə
n  istifad
ə
  etm
ə
zd
ə

ə
vv
ə
l  onun  yaranma  tarixi,  
əsaslandığı  
n
ə
z
ə
riyy
ə
  v
ə
  
ə
n
ə
n
əvi  baxımdan tətbiq  olunduğu sahə
l
ər  haqqında  ətraflı  
m
ə
lumata    malik    olmaq,    daha    konkret    des
ə
k,   
testin    yararlığını    bilmə
k  
lazımdır. Bunları  bilmə
kl
ə
 
uşaqlarla  müayinə
 
keçirə
n    praktik  psixoloq 
ə
ld
ə
 
etdiyi  n
ə
tic
ə
l
ərin  interpretasiyasında çətinlik çə
kmir onun r
ə
y v
ə
  
tövsiyə
l
ə
ri  
daha    etibarlı    olur.  Şə
xsiyy
ə
t    testl
ə
ri    il
ə
   
iş    aparan    praktik    psixoloq  ilk  
növbə
d
ə
  
müvafiq  testin  əsaslandığı  şə
xsiyy
ə
t  n
ə
z
ə
riyy
ə
sin
ə
  b
ə
l
əd  olmalı  
v
ə
  bu  c
ə
h
ə
t
ə
  
xüsusi  diqqə
t  yetirm
əlidir. Əks  halda  tə
tbiq  olunan  testin  
imkanlarını  lazımı    sə
viyy
ə
d
ə
    qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək    mümkün    deyil.  İxtiyarı  
psixoloji  test    ilk    növbə
d
ə
   
onun    müə
llifinin    n
ə
z
əri    dünyagörüşünü    ə
ks  
etdirdiyin
ə
  
görə
,  onun  
şə
xsiyy
ə
ti  anlama  s
ə
viyy
ə
si  il
ə
  
sıx  bağlıdır. Test  
şə
xsiyy
ə
tin 
əsasını  təşkil  edən  bir  çox  baza  ə
lam
ə
tl
ərinin  öyrə
nilm
ə
sin
ə
  
xidm
ə
t    etdikd
ə
    bel
ə,    eyni    hal    baş    verir.  Ona    görə
    d
ə,    şə
xsiyy
ə
t  
keyfiyy
ə
tl
ə
rinin    diaqnosti
kasını    keçirə
rk
ə
n    n
ə
tic
ə
l
ərin    etibarlığını  tə
min  
etm
ə
k  m
ə
qs
ə
dil
ə
   
eyni vaxtda  bir  neçə
  
müxtə
lif  testd
ə
n    istifad
ə
  etm
ə

v
ə
 n
ə
tic
ə
l
əri müqayisə
 etm
ə
k z
ə
rur
əti  meydana  çıxmış olur. 
 
 
Testl
ə
rin  t
ətbiqi  zamanı  diqqə
t  yetirilm
ə
li  olan 
ə
sas  c
ə
h
ə
tl
ə
rd
ə
n  biri  
d
ə
  
onların  yeni şə
rait
ə
  
uyğunlaşdırılmasını tə
min etm
ə
kd
ə
n  ibar
ə
tdir. Xarici  
ölkə
l
ə
rd
ə
   
yaradılmış    hər    bir    test    ilk    növbə
d
ə
    h
əmin    ölkə
nin    real  
gerçə
klikl
ə
rin
ə
  -  m
ə
d
əni  inkişaf  sə
viyy
ə
sin
ə
,  milli,  dini  v
ə
  s.  kimi  
xüsusiyyə
tl
ə
rin
ə
   
əsaslanır.  Bir    ölkə
d
ə
  siyasi,  iqtisadi,  sosial    v
ə
    m
ə
d
ə
ni  
s
ə
viyy
ə
y
ə
     
uyğun  olaraq hazırlanmış  hər  hansı  test,  başqa  bir  ölkə
d
ə
  
olduğu  kimi  tə
tbiq  edilm
ək  imkanına  malik  deyildir. Ona  görə
  d
ə
,  h
ə
r  bir  
test  t
ə
tbiqd
ə
n  
ə
vv
ə
l  m
üvafiq  ölkənin  xüsisiyyə
tl
ə
rin
ə
  
uyğunlaşdırılmalıdır. 

 
151 
 
 
Lakin    b
ə
z
ə
n    el
ə
    olur    ki,  h
ər    hansı    bir    ölkə
d
ə
   
hazırlanmış    testin  
uyğunlaşdırılması    zamanı    dil    amilində
n    ir
ə
li    g
ə
l
ən    çoxsaylı    çə
tinlikl
ə

özünü  göstərir. Orijinal  variantda  göstə
ril
ən söz  və
  ifad
ə
l
ə
rin d
ə
qiq  
ə
d
ə
bi  
t
ərcüməsi  heç  də
  h
əmişə
  h
ə
min  testd
ə
  ifad
ə
  olunan   psixoloji m
ənanı  
d
ə
qiq  v
ə
  kifay
ə
t  q
ə
d
ər  düzgün  ifadə
  etm
ə
y
ə
  imkan  vermir. Testin  daha  
yaxşı    anlaşılması    və
    t
ətbiqi    üçün      hə
min    testd
ə
ki    ifad
ə
l
ə
rin   
ə
d
ə
bi  
m
ənasını    bilmə
kl
ə
   
yanaşı,  onun  müə
llifinin    ifad
ə
    etm
ə
k    ist
ə
diyi    spesifik  
m
ənanı  da  tam  başa  düşmək  lazımdır. 
 
 
H
ər hansı bir  yaş  mə
rh
ə
l
ə
sin
ə
  
aid  olan  insanların  öyrə
nilm
ə
sin
ə
  aid  
testl
ər    bir    qayda    olaraq    başqa    yaş    qrupuna    aid    adamların  tə
dqiq  
olunmasında  istifadə
  oluna  bilm
ə
z  v
ə
  
onların  müvafiq  yaş  qrupu  üçün  
uyğunlaşdırılması    zə
rur
ə
ti    vacibdir.  Bu    c
ə
h
ə
td
ən    yaşlı    adamlar    üçün  
n
ə
z
ə
rd
ə
   
tutulmuş    intellekt    və
   
şə
xsiyy
ə
t    testl
ə
ri    ad
ə
t
ən    uşaqların 
 
müayinəsi  üçün  yararsız  olduğu  kimi,  uşaqlar  üçün yaradılmış  testlə
r  d
ə
  
yaşlılar  üçün  tətbiq  baxımından  ə
h
ə
miyy
ə
tsizdir.  
 
Testl
ə
rin    t
ətbiqinin    mühüm    xüsusiyyə
tl
ə
rind
ən    biri    uyğunlaşmadır.  
Bel
ə
    ki,    eyni    bir    test   
əsasında    uşaqlar    üzə
rind
ə
   
sınaqlar   keçirilə
rk
ə
n  
onlar  t
ə
dric
ə
n    test
ə
    ad
ət    etmiş    olur  və
   
düşünmə
d
ə
n,    mexaniki    olaraq 
cavab  verm
ə
y
ə
    ad
ət    etmiş    olurlar.    Praktik    psixoloqun    iş    fə
aliyy
ə
tind
ə
 
uzun    test-
sorğulardan    istifadə
   
olunması    uşaqların    yorğunluğuna    gə
tirib  
çıxarır.  Ona  görə
  d
ə
 
test  sınaqlarının  keçirilmə
sind
ə
 
mümkün  qə
d
ər  qısa 
testl
ə
rd
ə
n    istifad
ə
    etm
ək    lıazım    gəlir.  Bundan    başqa,    uşaqlarla    ardıcıl  
test  sınaqlarının    keçirilməsi    zamanı    onlar    arasında    kifayə
t    q
ə
d
ə
r    vaxr  
intervalının gözlə
nilm
ə
si  z
ə
ruridir.  
 
T
ə
krar testl
əşdirmə
  
zamanı  ə
ld
ə
  olunan n
ə
tic
ə
l
ərin  sabit  olmaması
  
bir    sıra    digə
r    s
ə
b
ə
bl
ə
rd
ə
n    d
ə
   
asılı    ola    bilər.  Uşağın    psixi    və
ziyy
ə
ti,  
ə
hvali-ruhiyy
ə
si,    fiziki    durumu,    s
ə
hh
ə
ti    kimi    daxili    t
əlimatın    ver
ilm
ə
si  
s
ə
viyy
ə
si,    t
ədqiqatçının    rəftarı    kimi    xarici    şə
rtl
ə
r    testin    n
ə
tic
ə
l
ə
rind
ə
 
d
əyişkə
nlik  yaradan  amill
ə
r  kimi  n
ə
z
ə
r
ə
  
alınmalıdır.
 

 
152 
 
 
 
Yazılı    və
   
şifahi    sorğular
   
uşaqların    psixoloji    diaqnostikasında  
özünə
m
əxsus    xüsusiyyə
tl
ə
r
ə
    malikdir. 
Bu    xüsusiyyə
tl
ə
rin   
ə
n   
mühümü
  
ondan    ibar
ətdir    ki,  bu    sorğular    zamanı    qoyulan    suallara    uşaqların  
cavabları  bir  sıra
  
şə
rtl
ə
rd
ən  asılıdır  və
  d
əyişkəndir.  Uşaqlara  göstə
ril
ə
n  
t
ə
sir    v
ə
    t
ə
zyiq    n
ə
tic
ə
l
ə
rin    qeyri-s
əmimi    olmasına    gə
tirib   
çıxarır. 
T
əcrübə
d
ə
 
yazılı  və
  
şifahi  sorğulardan,  o cümlə
d
ən  anket  sorğularından  
istifad
ə
   
zamanı    çalışmaq    lazımdır    ki,  uşaqlar    qoyulan  sualları  düzgün 
anlasınlar.  Bu  cə
h
ə
t  m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r  v
ə
 
kiçik  mə
kt
əb  yaşlı  uşaqların 
davranışının  öyrə
nilm
ə
sin
ə
 
aid    sorğuların  tə
tbiqind
ə
 
xüsusi  nə
z
ə
r
ə
 
alınmalıdır.  Diaqnostik    müayinəni  keçirən  psixoloq  verilmiş    sorğudakı  
sualların  uşaqlar tə
r
ə
find
ən  düzgün başa  düşüldüyünə
 
əmin olmalı, onların  
cavabından  ə
vv
ə
l  z
ə
ruri izahatlar  verm
ə
lidir.  
 
Uşaqlarda    özünüdə
rketm
ə
nin    z
əif    inkişaf    etdiyi    müə
yy
ə
n    edildiyi 
hallarda    psixodiaqnostik    m
ə
qs
ə
dl
ə
rl
ə
 
sorğulardan  istifadə
    etm
ə
k  
m
ə
qs
ə
d
əuyğun    deyildir.  Kiçik    yaşlı    uşaqlar    öz    hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rinin    motivl
ə
rini  
kifay
ə
t    q
ə
d
ə
r  d
ə
rk    ed
ə
    bilmirl
ə
r.  M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r    v
ə
   
kiçik    mə
kt
əb    yaşlı  
uşaqlar öz xarakterlə
rinin 
ə
lam
ə
tl
ə
rini t
ə
hlil edib qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək  imkanlarına 
malik  deyill
ə
r.  Ona 
görə
  d
ə

kiçik    yaşlı    uşaqlarla    psixodiaqnostika  
t
əcrübə
sind
ə
 sor
ğulardan 
yox, t
ədqiqatın bu yaş dövrü  üçün  mə
qs
ə
d
əuyğun 
olan  dig
ər    metodlarından  –
  testl
ə
rd
ə
n,    eksperimentl
ə
rd
ə
n,  s
ə
n
ə
dl
ə
rin  
t
ə
hlilind
ə
n,    f
ə
aliyy
ə
t    m
əhsullarının    öyrə
nilm
ə
si   
kimi    daha    etibarlı  
metodlardan  istifad
ə
  etm
ək  lazım  gə
lir.  
 
S
ə
n
ə
dl
ə
rin    t
ə
hlili    v
ə
    f
ə
aliyy
ə
t    m
əhsullarının    öyrə
nilm
əsi    metodları  
müə
yy
ən    şə
rtl
ə
r
ə
   
ə
m
ə
l    edildikd
ə
,    kifay
ə
t    q
ə
d
ər    etibarlı    və
    d
ə
qiq  
metodlar  hesab  edil
ə
  bil
ə
r. H
əmin  şə
rtl
ə
rd
ə
n  birincisi  ondan  ibar
ə
tdir  ki,  
öyrə
nil
ə
n    s
ə
n
ə
d    v
ə
  ya  n
ə
tic
ə
   
üçün  tə
hlil    edil
ə
n    f
ə
aliy
ə
t    m
əhsulu    uşaq  
ha
qqında    etibarlı    informasiya    mə
nb
əyi    olmalıdır.  İkincisi,
    f
ə
aliyy
ə
t  
m
əhsullarının  təhlili  etibarlılıq və
  
yararlılıq  baxımından   qiymə
tl
ə
ndirilm
ə


 
153 
 
 
lidir. Uşaqlar haqqında mə
lumat    m
ə
nb
ə
yi    kimi    s
ə
n
ə
dl
ərin  öyrə
nilm
ə
sind
ə
  
kontekt-t
ə
hlil  metodundan    istifad
ə
   
olunması    təcrübə
d
ə
   
yaxşı    nə
tic
ə
l
ə
r  
verir.  S
ə
n
ə
dl
ərin    öyrə
nilm
əsi    qaydası    onun    məzmununun    öyrə
nilm
ə
sin
ə
  
v
ə
 
aid  olduğu  şəxsin  psixolojiyası haqqında  mülahizə
   
yürütmə
y
ə
    imkan 
verir.  Psixodiaqnostik    metodlardan    biri    kimi,   
müşah
id
ə
    metodu    da  
müə
yy
ən    qaydaların  gözlə
nilm
ə
sini    t
ə
l
əb    edir  ki,    onların    da    nə
z
ə
r
ə
  
alınması    ə
ld
ə
  olunan      n
ə
tic
ə
l
ərin    etibarlılığına    tə
minat    verir.    Bu  
qaydalardan birincisi ondan ibar
ətdir ki, müşahidə
 vasit
ə
sil
ə
  
müə
yy
ə
nl
əşdi

rilm
ə
li    olan     
ə
lam
ə
tl
ə
r  v
ə
  onun      qeyd
ə
   
alınması    üsulları    tədqiqatçıya  
ə
vv
ə
lc
ə
d
ən    aydın    olmalıdır.  İkinci    qayda    isə
   
müşahidəçinin    müşahidə
  
obyektind
ə
  
baş  verə
n proses v
ə
 hadis
ə
l
ə
r
ə
  
müdaxilə
  etm
ə
m
ə
sini  n
ə
z
ə
rd
ə
  
tutur.    Müşahidə
nin    tam    obyektivliyini   
bir    neçə
   
müstəqil    müşahidəçinin  
r
ə
yin
ə
  
ə
sas
ə
n  t
ə
min  etm
ə
k  olar.  
 
1.5.3.  Psixodiaqnostikada istifad
ə
 
olunan klinik müayinə
 
metodları 
 
v
ə
 onlara veril
ə
n t
ə
l
ə
bl
ə

 
 
Klinik psixologiya (patopsixologiya) psixologiya elminin sah
ə
l
ə
rind
ə
n biri 
olub,  x
ə
st
ə
likl
ə
rin  psixikaya  t
əsirini  öyrənir.  Psixikanın  dəyişmə
si  v
ə
  enm
ə
si 
qanunauyğunluqlarını öyrə
n
ə
patopsixologiya  bu d
əyişikliklə
ri normal psixi 
f
ə
aliyy
ətin gedişi ilə
 
müqayisə
d
ə
 
öyrə
nir. Patopsixologiya sah
ə
sind
ə
 
aparılan 
t
ədqiqatlar  tibbi  praktika  üçün
 
böyük  ə
h
ə
miyy
ə
t
ə
  malikdir.  Bu  t
ə
dqiqatlardan 
ə
ld
ə
 olunan n
ə
tic
ə
l
ə
rd
ə
n  diferensial diaqnostikada, ekspertiza m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rind
ə

nevrotik v
ə
ziyy
ə
tl
ərin, xüsusilə, uşağın psixikasının  anomal inkişafı hallarında 
korreksiya m
ə
qs
ə
dl
ə
ri il
ə
 istifad
ə
 olunur. 
Psixol
oji  müayinə
 
üsullarının  böyük  ə
h
ə
miyy
ə
t
ə
 
malik  olmasına 
baxmayaraq,  onlar  kliniki  t
əcrübə
y
ə
  son  ill
ə
rd
ə
 
daxil  olmuşdur.  Bunun 
s
ə
b
ə
bl
ə
rind
ə
n birincisi, ondan ibar
ə
tdir ki, 
yüksək ixtisaslı
 tibb 
mütə
x
ə
ssisl
ə
ri 
psixoloqları  ya  tam  ciddi  olmamaqla,  ya  da  az  ə
h
ə
miyy
ə
tli  praqmatizmd
ə
 

 
154 
 
 
günahlandıraraq  kə
skin  t
ə
nqid  at
əşinə
 
tuturdular.  İkincisi  isə
,  80-
cı  illə
rin 
ə
v
ə
ll
ə
rin
ə
d
ə
k  t
ətbiq  olunan  diaqnostika  üsulları  çox  ibtidai  və
 
anlaşılmaz 
olduqları  üçün
,  x
ə
st
əliyin  diaqnostikasında  və
 
müalicə
sind
ə
  d
ə
qiqlik  t
ə
l
ə

ed
ə
n n
ə
tic
ə
l
ə
r vermir v
ə
 
ə
ks
ə
r hallarda f
ərdi xüsusiyyə
tl
ə
ri n
ə
z
ə
r
ə
 
almırdı.
 
 
Son  dövrlər  psixi  pozğunluqların  diaqnostikasına  yeni  yanaşma 
əsasında tə
kc
ə
 psixi v
ə
 somatik x
ə
st
ə
likl
ərin özü deyil, xə
st
ənin şə
xsiyy
ə
tinin 
parametrl
əri,  intellektual  inkişafın  sə
viyy
ə
si,  psixososial  stresl
ərin  ağırlıq 
d
ə
r
ə
c
əsi, funksional uyğunlaşmanın xarakteri və
 s. n
ə
z
ə
r
ə
 
alınmaqla diaqnos 
müə
yy
ə
n  edilm
ə
y
ə
 
başlanılmışdır.  Bu  yanaşmaya  görə
  klinisist  psixi 
pozuntunun t
əzahür də
r
ə
c
ə
sini v
ə
 onun f
ərdi şə
xsiyy
ə
tin
ə
 f
ərdin şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
t
ə
sir s
ə
viyy
ə
sini n
ə
z
ə
r
ə
 al
malıdır. 
 
Differensial    diaqnostikada  istifad
ə
  olunan  klinik 
–psixoloji  müayinə
nin 
bütün üsulları şə
rti olaraq 3 tip
ə
 
bölünür. Sınaqlar
 (testl
ə
r), qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
 
c
ə
v
ə
li v
ə
 
sorğular.
 
Psixoloji  sınaqlar
 

 
etibarlı  və
  d
əqiq  üsullarla  psixikanın  müxtə
lif 
funksiyalarının  standartlaşdırılmış  tədqiqat  metodlarını  özündə
  ifad
ə
  edir. 
Psixoloji  testin  s
ə
ciyy
əvi  nümunəsi  intellekti  yoxlamaq  üçün  nə
z
ə
rd
ə
  tutulan  
Veksler  testidir. 
Uşaq variantı
 6-16 
yaşlı uşaqlar üçün və
 166 sualdan ibar
ə

olan  bu  böyüklər  üçün  nə
z
ə
rd
ə
  tutulan 
bu  sınağın  cavabları  b
alla 
qiym
ə
tl
əndirilir.  Müayinə
  edil
ə
n  t
əqdim  olunan  cavab  variantlarından  birini 
seçmə
lidir.  
M
ə
s
ə
l
ən, ―Düşünmə
k n
ədir?‖ sualına aşağıdakı cavablarından biri verilə
 
bil
ə
r.  
a)  fikirl
əşmə
k -  2 bal; 
b)  maraqlanmaq 

 1 bal; 
c)  narahat olmaq 

 0 bal. 
B
alların  hesablanması  böyük  də
qiqlikl
ə
 
insanın  ə
qli  qabiliyy
ə
tini 
müə
yy
ə
n etm
ə
y
ə
 imkan verir. 

 
155 
 
 
Başqa sınaqlard
an istifad
ə
 etm
ə
kl
ə
 
psixi funksiyaların tə
kc
ə
 birini deyil, 
eyni  vaxtda  bir  neçəsini  yoxlamaq  mümkündür
.  Bel
ə
 
sınaqlardan  biri 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin