Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   50

3.Bennet  testi  - 
xüsusi    psixodiaqnostik  testlə
rd
ən  biridir.  Şə
xsiyy
ə
tin 
fiziki-texniki 
t
ə
f
əkkürünün  inkşaf  sə
viyy
əsini  aşkara  çıxarmaq  və
 
qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
 t
ə
tbiq olunur.  
4.  Burdon  testi- 
(Burdonun  korrektura  sınağı)  insanın  diqqətinin  inkişaf 
s
ə
viyy
əsini,  xüsusilə
  onun  m
əhsuldarlığı,  paylanması,  keçirilmə
si  kimi 
xüsusiyyə
tl
ə
rinin s
ə
viyy
əsini müə
yy
ə
n etm
ək üçün nə
z
ə
rd
ə
 
tutulmuşdur.
 
5.  Veksler  testi-  (Veksler
ə
 
görə
 
intellektin  ölçülməsi  şkalası)  ümumi 
intellektual testl
ə
rd
ə
n biridir. Onun 5-
15 yaşı ə
hat
ə
 ed
ən uşaqlar üçün və
 16-
64  yaşı  ə
hat
ə
  ed
ən  böyüklər  üçün  variantları  vardır.  İntellektin  inkişaf 
s
ə
viyy
əsini  ölçmə
k  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək  üçün
  t
ə
tbiq  olunur.  Bu  test 
ə
qlin 
ümumi  məlumatlılıq,  də
rketm
ə
,  riyazi  qabiliyy
ə
tl
ə
r,  m
əntiqi  düşünmə

bacarığı,  anlayışları  müə
yy
ə
n  etm
ə
,  t
ə
snif  etm
ə,  müqayisə, sözün  mənasını 
izah  etm
ə,  şə
kil,  sxem  v
ə
 
çertyoju  anlama  kimi  intellektual  keyfiyyə
tl
ə
rin 
aşkara  çıxarıması  mə
qs
ə
dil
ə
  t
ə
tbiq  olunur.  Bu  test  12  subtestd
ə
n  ibar
ə
tdir. 
Onlardan  6-
sı  Verbal  (sözlü
-
)  ―Xə
b
ərdar  olma‖―,  ―Fə
ras
ət―,  ―Hesab―, 
―Analogiya―, ―Lüğət―, ―Rə
q
ə
ml
ə
rin t
əkrarı―), 6
-
sı isə
 qeyri-
Verbal (―Çatışmayan 
detallar―,  ―Ardıcıl  şə
kill
ər―,  ―Koos  kub
ikl
əri―,  ―Fiqurların  toplanması―, 
―Kodlaşdırma―‖, ―Labirint ―) tapşırıqlar sistemində
n ibar
ə
tdir. 
6.  Kettel  testi
Şə
xsiyy
ətin  öyrə
nilm
ə
sinin 
ən  geniş  yayılmış  və
  m
əşhur 
testl
ə
rind
ə
n  biridir.  Bu  testin  d
ə
 
uşaqlar  və
 
böyüklər  üçün  olmaqla  2  ə
sas 
variantı  mövcuddur.  Onun  kömə
yi  il
ə
 
şə
xsiyy
ə
tin  xarakterinin  16 
ə
sas 
ə
lam
ətini öyrə
nm
ək mümküdür.
 
7.Raven  testi  
(Ravenin  mütə
r
ə
qqi  matrisl
əri)  obrazlı
-m
ə
ntiqi  t
ə
f
əkkürün 
inkişaf  sə
viyy
əsini  müə
yy
ə
n  etm
ək  üçün  tətbiq  olunan  xüsusi  intellektual 
testl
ə
rd
ə
n biridir.  
8.  Rozentsbeyq  testi  - 
(Rozentsbeyqin  frustrasiya  testi)  şə
xsiyy
ə
ti 
öyrə
nm
ə
 testl
ə
rind
ən biri olub, şə
xsiyy
ə
tin xarakter 
ə
lam
ə
tl
ə
rind
ə
n biri kimi 

 
173 
 
 
 aqressivliyin s
ə
viyy
əsini aşkara çıxarıb qiymə
tl
ə
ndirm
ə
k m
ə
qs
ədi daşıyır. 
 
9.  M
ə
kt
ə
b  yetkiniyi  testi  -  (Kern-Yirosek  testi)  3 
əsas  tapşırıqdan  –
 
subtestd
ə
n ibar
ə
tdir: 
1.  Əlin  hə
ssas  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərinin  inkişaf  sə
viyy
əsinin  müə
yy
ə
nl
əş
dirilm
ə
si. 
uşağa ağ və
r
ə
qd
ə
 sxematik t
ə
svir yolu il
ə
 
kişi fiquru çə
km
ək tapşırığı verilir. 
 
2.  Görmə
-h
ə
r
əki    koordinasiyanın  inkişaf  sə
viyy
əsinin  müə
yy
ə
n  edilm
ə
si 
(―O sup yedi.― cümləsini verilmiş nümunə
 
əsasında köçürmə
k). 
3.  Nümunə
ni  t
ə
qlid  etm
ə
k  v
ə
  t
əlim  tarşırığını  qə
bul  etm
ək  bacarığının 
aşkar  edilməsi  (müə
yy
ən  qaydada  düzülmüş  10  nöqtə
y
ə
 
ə
sas
ən  nümunə
y
ə
 
uyğun fiquru çə
km
ə
k). 
10.  Filippin  testi 

 
(Uşağın  mə
kt
ə
b  t
ə
limin
ə
 
fiziki  yetkinliyini  müə
yy
ə

etm
ək üçün tə
tbiq olunan qeyri-
adi test.) uşaqların tə
lim
ə
 fiziki c
ə
h
ə
td
ən hazır 
olmasını aşkar etmə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
 t
ətbiq olunur.Bu, intellektual göstə
ricil
ə
ri 
ə
ks 
etdirmir.  Bel
ə
  hesab  olunur  k
i,  uşağın  sağ  əlinin  barmaqları  başın  tə
p
ə
 
hiss
əsini  aşmaqla  sol  qulaq  seyvanına  çatarsa,  o,  mə
kt
ə
bd
ə
 
fiziki  yükə
  tab 
g
ə
tir
ə
  bil
ər.  Əlbə
tt
ə
,  bu  testi  o  q
ə
d
ə
r  d
ə
    ciddi  v
ə
  tam  elmi  kriteriyalara 
ə
saslanan test  hesab etm
ə
k olmaz. 
11.  P.Y.  Qalpernin  diaqnost
ik  metodikası
 

 
(Əqli  ə
m
əlliyyatların 
m
ə
rh
ə
l
ə
l
ər  üzrə
 
formalaşdırılması)    təlimin  ayrı
-
ayrı  mə
rh
ə
l
ə
l
ə
rind
ə
  d
ə
qiq 
reqlamentl
əşdirmə
 
əsasında  pozulmuş  və
 
ya  formalaşmamış  ə
m
əliyyatların 
aşkara  çıxarılması,  onların  aradan  qaldırılması  və
  korreksiya  edilm
ə
si 
üsullarından bə
hs ed
ən xüsusi metodik sistemdir. Yeni materialın öyrə
dilm
ə
si 
zamanı  tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
ə
sinin: 
əşyavi,  verbal,  bir  ə
m
ə
liyyat 
s
ə
viyy
ə
sind
ə
n  dig
ə
rin
ə
 
keçilməsinin  mümkünlüyü,  ümumiləşdirmə
,  ixtisar  v
ə
 
avtomatlaşdırma  kimi  sə
viyy
ə
l
ə
rinin  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sin
ə
  xidm
ə
t  edir. 
Aşağıda  pedaqoji  prosesin  psixoloji  təminatı  ilə
 
psixodiaqnostika  arasındakı 
qarşılıqlı  ə
laq
ə
ni 
ə
ks  etdir
ən  sxem  verilmişdir  (sxem  1).  Bu  metodika 
əsasında  ə
ld
ə
  olunan  n
ə
tic
ə
l
ər  psixokorreksiya  işində
 
etibarlı  arqument
l
ə

hesab olunur (Sonrakı bölmə
d
ə
 bu bar
ə
d
ə
 
ətraflı mə
lumat verilir). 

 
174 
 
 
 
           Pedaqoji prosesin psixoloji t
əminatı və
 psixodiaqnostika 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
Sxem 1 
Test  metodu  v
ə
 
onun    konkret  metodikaları  psixodiaqnostikanın  ə

vacib  al
ə
ti 
funksiyasını  yerinə
  yetirir.  Test  metodu  psixoloji  t
ədqiqatın  digə

metodlarından fərqli olaraq bir sıra spesifik ə
lm
ə
tl
ə
r
ə
 malikdir:  
1.  Ad
ə
t
ə
n  h
ər  hansı  elmi
-t
ədqiqat  metodu  çoxsaylı  konkret  metodikalar 
əsasında  həyata  keçirilir.  Test  metodu  üçün  bu  cə
h
ət  xüsusilə
  xarakterikdir- 
yüzlə
rl
ə
 
müxtə
lif metodikalar m
ə
hz testl
ə
r metodunu t
ə
msil edir.  
 2.  Testl
ə
r  metodu  daha  optimal  v
ə
  konkret  diaqnostik  xarakteristikaya 
malikdir, qısa vaxt ə
rzind
ə
 
yüzlə
rl
ə
 
insanın konkret psixoloji xarakteristikasını 
verm
ə
y
ə
 
imkan yaradır.  
 
3.  H
ər  bir  test  metodikasının  spesifik  riyazi

statistik  aparatı, 
qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
 
üçün normalar cə
dv
ə
li olur .  
4. Testl
ərin üstün cə
h
ə
tl
ə
rind
ən biri onun proqnozlaşdırıcı xarakterə
 malik 
olmasıdır.
 
Bütün  bunlarla  yanaşı  testlə
r  metodnun  m
üə
yy
ən  qüsurları  da  olmamış 
deyil:  
Psixi proseslər 
 
Aktual psixi 
vəziyyətlər 
Dominant 
psixi 
vəziyyətlər 
Şəxsiyyətin 
xüsusiyyətləri 
Qarşılıqlı 
münasibətlər 
 
Psixodiaqnostika 
Fəaiyyətin şərtlərinin  
öyrənilməsində 
 
Təlim prosesində 
 
Tərbiyə prosesində 

 
175 
 
 
1.  Testl
ər metodu sınanılan şə
xsin  f
ə
aliyy
ə
tinin  n
ə
tic
ə
sini  izl
ə
m
ə
y
ə
  imkan 
vers
ə
  d
ə
,  onun  f
ə
aliyy
ə
t  prosesind
ə
  istinad  etdiyi 
ə
m
ə
liyyat  v
ə
 
onların 
xarakterini müə
yy
ə
n etm
ə
y
ə
 
imkan yaratmır.
 
2.  Test  metodu  sınanılan  şə
xs
in  real  imkanlarını,  qabiliy
y
ə
tl
ə
rini  tam 
açmağa imkan vermir.
 
Uşaqlar  üzə
rind
ə
 
psixodiaqnostik  müayinə
ni  h
əyata  keçirə
n  praktik 
psixoloq etik prinsipl
ə
r
ə
 
dönmə
d
ə

ə
m
ə
l etm
ə
lidir. 
O, diaqnostik müayinə
nin 
n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
görə
 
uşağa dəymiş mümkün mə
n
ə
vi ziyan
a, o cümlə
d
ə
n somatik 
v
ə
 sinir-
psixi sağlamlığa dəymiş ziyana görə
 
tam peşə
 m
ə
hsuliyy
əti daşıyır. 
 
 
1.5.5. Kompyuter diaqnostikası  mə
s
ə
l
ə
l
ə
ri 
 
 
Müasir  dövrdə
 
sürə
tl
ə
 
inkişaf  etmə
kd
ə
  olan  yeni  texnologiyalardan  biri 
informasiya-kommunikasiya  texnologiyalar
ıdır.  Bu  texnologiyaların  ə
sas 
vasit
əsi  olan kompüterlər  geniş  aydivizual  imkanlara  malik  olmaqla,  psixoloji 
dioqnostikada  yeni    yanaşmalar  bazasında  yeni  metodların  işlə
nib 
hazırlanmasına  stimul  yaradır.  İnformasiyanın  operativ  işlə
nm
ə
sini  t
ə
min 
ed
ən müasir geniş imkanı kompyuterlə
r elm v
ə
 
texnikanın, ictimai praktikanın 
bütün sahə
l
ə
rin
ə
  d
ə
rind
ən  nüfuz  etmiş,  yeni  diaqnostik metodikaların  işlə
nib 
hazırlanmasında  böyük  uğurların  etibarlı  təminatçısına  çevrilmişdir. 
Kompyuter  diaqnostikası  informasiyanın  sürə
tl
ə
  v
ə
 
operativ  işlə
nilm
ə
sin
ə
 
t
əminat  verir,  keçirilmiş  sınaqların  nə
tic
ə
l
ərinin  olduqca  qısa  vaxt  ə
rzind
ə
 
qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sin
ə
 
imkan  yaradır.  Test  sınaqlarının  keçirilmə
si  kompyuter 
proqramlarının irə
lic
ə
d
ən standartlaşdırılmış şkala əsasında qiymə
tl
ə
ndi
rilmiş, 
xalların  və
 
balların  cə
ml
ə
nm
ə
si  il
ə
 
tamamlanır.  Sınanılan  hə
r  bir  konkret 
şəxsin göstə
ricil
əri yalnız düzgün yerinə
 
yetirilmiş tapşırıqların miqdarına görə
 
deyil, 
h
ə

d
ə
 
tapşırığın  çə
tinlik 
d
ə
r
ə
c
ə
si 
v
ə
 
dig
ə

psixometrik 
xarakteristikasına əsaslanır. Yekun test göstəricisi ayrılıqda  hər bir tapşırığa 
aid müvə
ff
ə
qiyy
ətin çə
tinlik d
ə
r
ə
c
ə
si n
ə
z
ə
r
ə
 
alınmaqla müə
yy
ə
nl
əşdirilir.
 

 
176 
 
 
 
Kompyuter  testl
əşdirmə
sind
ə
 
testin  yoxlanılmasına  lüzum  yoxdur, 
sınanılan  şəxsin  cavabları  fə
nl
ə
rin  m
ə
nims
ə
nilm
ə
  s
ə
viyy
ə
si  haqq
ında  qə
rar 
q
ə
bul  etm
ək  üçün  kifayə
t  q
ə
d
ə
r  informasiya  kompyuterin  proqram-  
yaddaşında irə
lic
ə
d
ə
n yerl
əşdirilir. 
 
 
Müasir  dövrdə
 
kompyuter  diaqnostikası  əsasında  müxtə
lif  sah
ə
l
ə
rd
ə
 
uyğunlaşdırılmış kompyuter testlə
rind
ə
n istifad
ə
 olunur. 
 
Dünyanın 
bir 
çox 
ölkə
l
ə
rind
ə
 
uyğunlaşdırılmış
 
kompyuter 
testl
ə
rind
ə
n 
genişmiqyaslı  layihə
  v
ə
 
proqramların  həyata  keçirilmə
sind
ə

xüsusilə
,  s
ənaye,  dövlət  müə
ssis
ə
l
ə
rin
ə
  v
ə
   
orduya  seçim  zamanı  istifadə
 
olunur.  Bel
ə
  testl
ə
rd
ə
n  istifad
ə
nin  z
ə
ruriliyi  v
ə
  onun  n
ə
tic
ə
l
ə
rinin    e
tibarlılığı 
aşağıdakı  arqumentlə
rl
ə
 
əsaslandırılır:
 

 
bu gün dünyada sürə
tl
ə
 
artmaqda olan peşə
l
ə
rl
ə
 
tanışlığın zə
ruriliyi; 

  bu v
ə
 ya dig
ər peşə
 sah
ə
l
ə
rin
ə
 
iddiaçı namizə
dl
ərin sayının artması ilə
 
ə
laq
ədar seçim texnologiyalarının tə
kmill
əşdirilmə
si z
ə
rur
ə
ti; 

 
müxtəlif peşə
 f
ə
aliyy
ə
ti    sah
ə
l
ə
rind
ə
 t
ə
l
əb olunan uğurlu fə
aliyy
ət üçün 
z
ə
ruri  olan  qabiliyy
ə
tl
ə
rin  s
ə
viyy
əsinin  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sin
ə
  olan 
t
ə
l
ə
bat; 
H
ər hansı testin ən yaxşı müdafiəsi onun da daxil olduğu test bankında 
kompyuterin yaddaşında saxlanılan
 
tapşırıqlar də
stidir. 
Psixoloji 
testl
əşdirmə
nin 
n
ə
tic
ə
l
ərinin  işlə
nm
ə
sind
ə
 
kompyuterin 
imkanlarından  istifadə
 
ə
h
ə
miyy
ə
tli  s
ə
m
ə
r
ə
 
verir.  Kompyuter  proqramlarına 
daxil  edilmiş  bir  sıra  testlə
rin  n
ə
tic
ə
l
əri  bu  qurğunun  yaddaşında  bu  və
  ya 
dig
ər  sözlü  formulalar  şə
klind
ə
 
saxlanılır.  Bu  cür  yanaşma  həm  şə
xsiyy
ə
t, 
h
ə
m d
ə
 qabiliyy
ə
t v
ə
 intellekt  testl
əri üçün xüsusilə
 s
ə
ciyy
ə
vidir. Kompyuterin 
imkanlarından  istifadə
  etm
ə
d
ən    diaqnostik  müayinə
d
ən  keçirilən    şə
xsin 
peşə
 
maraqlarını  və
 
şə
xsiyy
ə
t  keyfiyy
ə
tl
ə
rini  operativ  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə

mümkün deyildir.
 
Müasir  testlərin böyük ə
ks
ə
riyy
əti, xüsusilə
 
qrup şə
klind
ə
 t
ə
tbiq edil
ə

testl
ər 
ilkin 
göstə
ricil
ərin 
maşınla 
hesablama 
metodikasına 

 
177 
 
 
uyğunlaşdırılmışdır.  Qərb  ölkə
l
ə
rind
ə
  n
əşr  edilən  bir  sıra  testlə
r  istifad
əçilə

üçün  zəruri  avadanlıqdan  istifadə
  xidm
ə
ti  t
əklif  edir.  Bunlara  ilk  növbə
d
ə
 
kompyuter  diskl
ərini  misal  göstə
rm
ək  olar  ki,  onların  kömə
yi  il
ə
  istifad
əçi  öz 
f
ə
rdi kompyuterind
ə
 n
ə
tic
ə
l
ə
ri 
ə
ld
ə
 ed
ə
 bil
ə
r. 
Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki,  psixoloji  diaqnostikanın  bütün  s
ah
ə
l
ə
rind
ə
 
kompyuter  geniş    imkanlar  açsa  da,  ondan  düzgün  istifadə
 
olunmaması 
n
ə
tic
ə
l
ərin  yanlışlığına  sə
b
ə
b  ola  bil
ər.  Ona  görə
  d
ə,  inkişaf  etmiş  Avropa 
ölkə
l
ə
rind
ə
  v
ə
 
ABŞ
-da  kompyuterd
ə
n  istifad
ə
  etm
ə
kl
ə
 
diaqnostikanın 
keçirilmə
sin
ə
 r
ə
hb
ərlik üçün prins
ipl
ə
r, t
ə
lim
atlar işlənilib hazırlanır. 
 
Bu 
gün 
kompyuter 
texnologiyalari 
diaqnostik 
müayinə
nin 
t
ə
kmill
əşdirilməsinin  bir çox sahə
l
ə
rind
ə
  yeni  v
ə
 
geniş imkanlar açmaqdadir 
v
ə
 
onun böyük perespektivlə
ri vardir. Son ill
ər inkişaf etmiş bir sıra ölkə
l
ə
rd
ə
 
ictimai  h
əyatın  və
   
praktikanın müxtə
lif  sah
ə
l
ə
rind
ə
  (t
ə
hsil,  s
ə
hiyy
ə
,  maliyy
ə

hüquq, hə
rb  v
ə
 
s.) psixoloji diaqnostika üzrə
 
yüksək ixtisas hazırlığına malik 
psixoloqlar  çalışırlar.  Bununla  belə,  bu  mütə
x
ə
ssisl
ə
r  diaqnostik  praktikada 
psixometrik  t
ə
l
ə
bl
ə
rl
ə
 
uzlaşmayan  bir  sıra  xə
talara  yol  verirl
ər.  Onların 
sırasında:
 

 
sınanılan 
şə
xsl
ə
rin 
t
əlimatlandırılmasına 
verilən 
qaydaların 
pozulmasını;
 

 
test 
tapşırıqlarının 
yerinə
 
yetirilm
ə
sind
ə
 
vaxt 
standartlarının 
gözlə
nilm
ə
m
ə
sini; 

 
şüurlu  və
 
ya  şüursuz  olaraq  sınanılan
 
şə
xsl
ə
r
ə
 
müə
yy
ən  yönə
ldici 
kömə
yin          (replika,  jertl
ə
rl
ə
 
yönlə
tm
ə,  pıçıldama  və
  s.)  v
ə
 
bir  çox 
dig
ə
rl
əini göstə
rm
ə
k olar. 
Diaqnostik testl
əşdirmə
 
zamanı kompüterlə
rd
ə
n istifad
ə
 is
ə
 
bu qüsurları 
aradan qaldırmağa və
 
ya onları minimum hə
dd
ə
 endirm
ə
y
ə
 imka
n yaradır. 
 
T
ə
hsil  sah
ə
sind
ə
 
geniş  yayılmış  verbal  metodikaların  tə
tbiqi  test 
tapşırıqları  vasitə
sil
ə
 
sınanılan  şə
xsl
ə
rd
ə
  analogiya,  t
əsnifat,  ümumiləşdirmə
 
v
ə
  s.  kimi 
ə
qli 
ə
m
əliyyatların  formalaşması  sə
viyy
əsini  aşkar  etmə
y
ə
  xidm
ə


 
178 
 
 
edir. Bel
ə
 testl
ə
rd
ə
 
ço
x vaxt t
ə
f
əkkürlə
 
sıx bağlı olan mə
s
ə
l
ə
 h
ə
llin
ə
 
lazımınca 
yer ayrılır, verilən variantlardan doğru olan birini seçmə
k t
əklif olunur. Əslində
 
diaqnostika  sınanılan  şə
xsl
ərin  intelektual  imkanlarının  aşkara  çıxarılmasına 
yönə
ldilm
ə
lidir  ki,  burada  da  m
ə
s
ə
l
ə
  h
əllinin  rolu  şübhəsizdir.  Psixoloqların 
q
ə
na
ə
tin
ə
 
görə
, t
ə
hsil sah
ə
sind
ə
 hal-
hazırda geniş tə
tbiq olunan 
ə
n
ə
n
ə
vi test- 
sınaq  texnologiyaları  tə
kmill
əşdirilmə
kl
ə
  insan  t
ə
f
əkkürünün  kompyuterin 
imkanları  bazasında öyrə
nilm
ə
sin
ə
 g
ətirib çıxaracaqdır.
 
 
1.5.6.  M
ə
kt
ə
b
ə
q
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin