Ergashxodjaeva Sh. Dj., Yusupov M. A., G’oyipnazarov S. B., Sharipov I. B. Marketing asoslari

1-BOB. MARKETING TUSHUNCHASI VA MARKETING JARAYONI 
 
1.1.“Marketing asoslari” fanining predmeti, ob’ekti va vazifalari 
 
Bugungi kunda mamlakatimiz korxona va tashkilotlari faoliyatida uchraydigan 
muammolarni, ularda zamonaviy marketing tizimini samarali tashkil etish orqali echish 
vazifasi turibdi. 
Marketing tizimi korxonalarni bozorda iqtisodiy maqsadlarga erishish quroli 
(ya’ni foyda olinadigan bozorlar ulushiga ega bo‘lish) sifatida qarashga alohida e’tibor 
beradi. 
Marketing strategiyasi - korxona imkoniyatlarining tahlili, maqsadlarni tanlash, 
rejalarni ishlab chiqish, marketing chora- tadbirlarini amalga oshirish va ularni 
ro‘yobga chiqarishni nazorat qilish jarayonidir. 
Zamonaviy sharoitlarda marketing integratsiyalashgan tizimga aylanishi kerak. 
Bu degani, tizim faoliyati natijasi yuqori bo‘lishi uchun, u faqatgina marketing bo‘limi 
faoliyati bo‘libgina qolmay, u yoki bu darajada korxonaning barcha bo‘limlarini 
qamrab olishi lozim. Korxonaning raqobatdosh bo‘lmog‘i uchun, faqatgina - marketing 
uning biznes - strategiyasini harakatga keltiruvchi kuch bo‘lishi kerak. 
Marketing tizimi bozorni korxonaning xo‘jjalik faoliyatini sohasi, tashqi muhiti, 
ya’ni u uni u erda namoyon bo‘lib, harakat qiladigan joyi sifatida ko‘radi. SHu tufayli 
barchamiz bozorni xo‘jalik faoliyatimizning hal qiluvchi sohasi sifatida qabul qilib, u 
erda harakat qilish qobiliyatiga ega bo‘lishimiz kerak.
Hozirgi vaqtda zamonaviy biznesni asosiy muammosi bu tovarlar tanqisligi emas, 
balki iste’molchilar tanqisligidir. SHu sababli zamonaviy marketing tizimining asosiy 
vazifasi – bu mijozlar uchun zarur bo‘lgan qiymatni (iste’mol qimmatini) yaratish va 
mijozlar bilan foydali bo‘lgan munosabatlarni shakllantirishdan iboratdir. 
Demak, zamonaviy marketing asoslarini predmeti faqat mijoz uchun oliy iste’mol 
qimmatiga ega bo‘lgan tovarni yaratish va mijozlar bilan foydali munosabatlarni 
shakllantirishdan iboratdir. 

---

14 
Marketing – bu alohida shaxslar va shaxs guruhlari muhtojligi va ehtiyojlarini 
tovarlar hamda iste’mol qimmatlari orqali ayirboshlashga qaratilgan ijtimoiy va 
boshqaruv jarayonidir.
Zamonaviy marketing iste’molchilarni hohish va muhtojliklarini aniqlashdan 
boshlanib, ushbu korxona qaysi maqsadli bozorlarga samarali xizmat ko‘rsatib va 
ajoyib qimmatni taklif etib, ular asosan korxona maqsadli iste’molchilarini egallab 
hamda ushlab qolib, shuningdek, sonini ko‘paytirishga erishish bo‘yicha qaror qabul 
qilishdir. Agar korxona mazkur vazifalarni muvaffaqiyatli echsa, u ma’lum miqdordagi 
bozor ulushiga, foydaga va mijoz kapitalini egallashga erishadi. 
Hozirda O‘zbekistonda raqobat bozori sharoitida korxonalar amaliy faoliyatining 
muhim bo‘lagi hisoblangan marketing tizimiga bo‘lgan qiziqish keskin oshgan. 
Ammo, shu vaqtgacha ishbilarmonlar, tadbirkorlar orasida va jamiyatda marketing 
tizimi to‘g‘risida noto‘g‘ri tushuncha hukmronlik qilmoqda. Ular marketingni asosiy 
vazifasi, ishlab chiqarishning mahsulotini sotishga yordam berish deb biladilar. 
Haqiqatda esa, hammasi buning aksidir, ya’ni ishlab chiqarish marketingga yordam 
berish uchun mavjuddir. 
Marketing bu ishlab chiqarilgan mahsulotni engil sotish san’ati emas, balki u 
iste’molchiga qimmatli bo‘lgan narsani berib, uni hayotini yaxshilashga yordam 
berishdir. 
Mahalliy tadbirkorlar marketing tizimi sohasi bo‘yicha etarli bilim va tajribaga 
ega bo‘lmaganligi sababli, ular xo‘jalik, tijorat hamda boshqaruv vazifalarini echishda 
tor doiradagi yondashuvlardan foydalanmoqdalar. Bu esa korxonalar faoliyati 
samaradorligi pasayishiga olib kelmoqda. 
Hozirgi vaqtda zamonaviy marketing ko‘p xarajatli tizimga aylandi, shu tufayli 
korxonalar bozorni segmentlash masalalariga katta e’tibor qaratishlari lozim. Avvalgi 
davrlarda marketing asosiy e’tiborni mahsulotga qaratib, marketing strategiyasining 
maqsadi iloji boricha katta miqdordagi iste’molchilarni jalb etish bo‘lgan bo‘lsa, (ular 
kim bo‘lishidan qatiy nazar soni ko‘p bo‘lishi kerak) bugungi kunda esa, asosiy faoliyat 
differensiatsiyalashgan ehtiyojlarni qondirishga jalb etilishi lozim (alohida bozorlar 
bo‘shlig‘iga yo‘naltirilgan marketing). 

---

15 
Bugungi kunda bozorni segmentlash vositasi orqali aniq iste’molchilar guruhi 
bo‘lgan korxona va tashkilotlar barqaror rivojlanmoqda. Ularni bozorda etakchi 
pozitsiyani egallashga, bozorni maqsadli segmentlarga ajratib, har bir mijozning 
ehtiyojini har tomonlama tadqiq etib, uni maksimal darajada qondirish yo‘llarini izlab 
topishlari sabab bo‘lmoqda. 
Iste’molchilar ehtiyojlarini maksimal ravishda tadqiq etish va avvaldan bilib olish 
uchun, marketing tadqiqotlariga ko‘p xarajat qilishga to‘g‘ri keladi. Ideal sharoitda 
iste’molchilarga aynan shu mahsulot yoki uni ishlab chiqaruvchi korxona (kompaniya) 
ishqiboziga aylanishi kerak, shundagina uni mahsulotga nisbatan yuqori darajadagi 
ishonchi, yondashuvi haqida so‘z yuritish mumkin: “bugungi kunda barchaga oz 
bo‘lsada yoqadigan mahsulotlar uchun bozorlar mavjud emas, faqatgina kimgadir juda 
yoqadigan mahsulotlar uchun bozorlar bor”. 
Marketing – bu korxonaning asosiy bo‘g‘ini hisoblanib, u quyidagilarga javob 
berishi kerak, ya’ni: 
-iste’molchilarni qondirilmagan talab va ehtiyojlarini anqlash; 
-ularning hajmini va potensial foydaliligini son hamda sifat jihatidan baholash; 
-shu holat uchun eng maqbul bo‘ladigan maqsadli bozorlarni topish; 
-mazkur bozorlar uchun to‘g‘ri keladigan mahsulotlar va xizmatlarni ishlab 
chiqarish; 
-korxonani barcha xodimlarini mijozni manfaatlarini qondirish yo‘lida xizmat 
qilishga yunaltirish. 
Marketing – bu korxona faoliyatini belgilab beruvchi haqiqiy falsafadir. Bugungi 
kunda marketing bo‘limining bir o‘zi mijozlar bilan foydali munosabatlarni 
shakllantira olmaydi, marketing faoliyati bilan korxonaning barcha bo‘limlari va 
jamoasi shug‘ullanishi kerak. Marketing korxona tomonidan qabul qilinadigan 
quyidagi qarorlarga asosiy ta’sir o‘tkazadi: 
-korxona o‘z mijozlari sifatida kimlarni ko‘rishni hohlaydi; 
-u mijozlarni qanday ehtiyojlarini qondirishni hohlaydi; 
-o‘zini mijozlarini qanday mahsulotlarni va xizmatlarni taklif etmoqchi; 
-o‘zining mahsulotlari va xizmatlariga qanday narxlarni belgilamoqchi; 

---

16 
-o‘zining mijozlariga qanday murojaatlarni yo‘llashni va ulardan qanday 
murojaatlarni olishni hohlaydi; 
-shuningdek, ular bilan qanday hamkorlik munosabatlarini o‘rnatishni hohlaydi. 
Iqtisodiyot, biznes va tijorat sohasi bo‘yicha tayorlanayotgan mutaxassisliklar 
uchun “Marketing asoslari”- bozor faoliyatining uslubiy asoslarini o‘rganadigan asosiy 
fandir. Marketing avvalo, uni o‘rganuvchilarni bozor faoliyati tizimi sifatida jalb etadi. 
U korxonalarning bozordagi harakati va holatini o‘rganadi. 
“Marketing” – bu faol assortiment siyosatini, narx, oldi-sotdi, reklama, 
iste’molchilarni o‘rganish, tomonlar bilan munosabatlarga kirishish, tijorat qaltisligi va 
raqobatchilarni o‘rganadigan fandir. 
Faqat “Marketing asoslari” fanigina hammamiz uchun juda murakkab bo‘lgan 
“raqobat” tushunchasini to‘g‘ri yoritadi. Raqobatni tushunib etish va uning qurshoviga 
tushganda ham dadil va samarali ishlashni o‘rganish zarur. 
“Marketing” fani shu bilan bir qatorda iste’molchi xulqini modellashtirish, tovar 
sifatini, uning raqobatbardoshligini, rag‘batlantirishni, reklama va bozorni chuqur 
o‘rganadi. 
Shu sababli, mamlakatimizning barcha oliy ta’lim muassasalari bakalavriat 
bosqichining hamma ta’lim yo‘nalishlarida “Marketing asoslari” fanini o‘qitish 
maqsadga muvofiqdir.