Ergashxodjaeva Sh. Dj., Yusupov M. A., G’oyipnazarov S. B., Sharipov I. B. Marketing asoslari

Pozitsiya belgilash. Yaxshi reklama reklama qilinayotgan mahsulot nimani 
ifodalashi va qanday foydalanilishi haqida yaqqol gapirib beradi. Bunda reklama 
qilinayotgan tovarni boshqa raqobatlashuvchi mahsulotlardan farqini ham belgilab 
beradi. 
Masalan, siz tish pastasining pozitsiyasini kosmetik vosita sifatida belgilashingiz 
mumkin, bundan kelib chiqadiki, sizning tish pastangiz tishlarni boshqalardan ko‘ra 
yaxshiroq oqartiradi, bu esa tabassumni yanada chiroyliroq qiladi. Boshqa tomondan, 
siz tish pastasining pozitsiyasini dorivor vosita sifatida belgilashingiz va bu tish pastasi 
boshqalardan ko‘ra kuchliroq kariesga qarshi vosita bo‘ladi deb aytishiningiz mumkin. 
Tovar pozitsiyasini belgilash – hayotiy ahamiyatga molik strategik qaror bo‘lib,
u siz reklama ustida ishlay boshlashingizdan oldin qabul qilinishi lozim. 
Katta umidlar. Yaxshi reklama doimo katta umidlar tug‘diradi. Umid sizning 
tovaringiz uchun yagona ustunlik, nima sababdan iste’molchi aynan shu tovarni xarid 
qilishi lozimligining izohi bo‘lishi mumkin. Yaxshi reklama doimo buning sababini 
aniq bayon qiladi. Umid reklama e’lonining sarlavhasida, rasmida va hatto reklamani 
bajarish usulida bo‘lishi mumkin. 
Bugungi kunda bizga hech narsani va’da qilmaydigan ko‘p sonli reklama 
uchramoqda. 
Buyuk g‘oya. Yaxshi reklama doimo original, yangi va yorqin ifodalangan 
g‘oyaga asoslanadi. YAxshi g‘oya ko‘p yillar umr kechirishi mumkin. Eng yaxshi 
g‘oyalar sodda bo‘ladi (lekin bu hamma sodda g‘oyalar yaxshi bo‘ladi degani emas). 
Reklamada buyuk g‘oyalar ishlab chiqish og‘ir ishdir. Kimningdir aytganidek, 
reklama 98 foizga og‘ir mehnat, qon, ter, ko‘z yoshlar va atigi 2 foizga san’at yoki 
ijoddan iboratdir. 
Tovar markasining imidji. Bozor iqtisodiyoti uchun turli tovar markalari o‘rtasida 

---

151 
musobaqa katta ahamiyatga ega. Marka bu – o‘z nomi, o‘rovi, taniqliligiga – ya’ni 
imidjiga ega bo‘lgan mahsulotdir. 
Tovar o‘z nomi, o‘rovi, dizayni, ishlab chiqaruvchining nomi, sotuv nuqtalari va 
ulardan foydalanadigan odamlarga qarab qo‘shimcha qimmatga ega bo‘ladi. 
Reklama bu – tovar markasi imidjini ishlab chiqish, yanada rivojlantirish va 
kerakli yo‘nalishlarda ommalashtirish uchun eng samarali vositadir. «Koka-kola», 
«Marlboro», «Mersedes-Bens» yoki IBM kabi dunyoga mashhur markalarni yodga 
olish kifoya. O‘z tovar markasisiz «Koka-kola» oddiy alkogolsiz ichimlik, «Marlboro» 
esa – oddiy sigaret bo‘lardi, xolos. 
Sifat. Yuqori sifatli tovar uning sifatini aks ettiradigan reklamaga loyiqdir. Boshqa 
tomondan, aytib o‘tilganidek, sifati past mahsulotni yuqori sinfdagi reklama bilan tezda 
yo‘q qilish mumkin. 
Yangilik. Odamlarni sizning tovarlaringizni sotib olishga majbur qilib bo‘lmaydi. 
Takrorlash – reklama samaradorligini oshirishning asosiy usullaridan biri, biroq 
keragidan ortiq darajada takrorlash ham odamni asablantirishi mumkin. Yaxshi 
reklama doimo yangi yo‘llarni izlaydi. Agarda siz o‘z tovaringizi taqdim etish uchun 
samarali, umidbaxsh shakl topa olmagan bo‘lsangiz, tovar haqida potensial 
xaridorlarga xabar berishning yangi usullarini izlashda davom eting. 
Haqiqiy xaridorlar. Tovarlarni o‘rtacha statistik birliklar emas, real odamlar sotib 
oladi. Turli odamlar turli buyumlarga qiziqadi. 
Yaxshi reklama doimo haqiqiy xaridorlarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Yaxshi 
reklama bo‘lg‘usi xaridorlar tilida gapirishi, bo‘lg‘usi xaridorlarga tushunarli bo‘lgan 
dalillar va simvollardan foydalanishi lozim. 
Ishlaydigan reklama yaratish uchun o‘z tovarlaringiz uchun eng ehtimoliy bo‘lgan 
xaridorlarni bilishingiz zarur. Siz bu odamlar erkak yoki ayol bo‘lishini, ularning yoshi, 
oilaviy ahvoli va h.k.ni aniqlab olishingiz kerak. Siz ular qaysi tovarlarni, qaerda va 
nima uchun xarid qilishini, tovarlaringiz haqida nimalar bilishini va turli mahsulotlarga 
qanday munosabatda bo‘lishini ham bilishingiz lozim. 
Bularning barchasini bozorni ilmiy o‘rganish yordamida bilib olish mumkin. 
Biroq sog‘lom fikrdan ham foydalanish man qilinmaydi. 

---

152 
Ko‘rgazmalilik. Agar reklamani hech kim ko‘rmaydigan bo‘lsa, siz hech narsaga 
erisha olmaysiz. Reklama ko‘rgazmaliligi ko‘plab omillarga: uning o‘lchamiga, 
jyolashuiga, sarlavhasiga, mazmuniga, foydalanilgan ranglar va boshqalarga bog‘liq 
bo‘ladi. Shuningdek, siz tanlaydigan axborot vositasi ham ahamiyatga ega. Yaxshi 
reklama u yoki bu axborot vositasining afzalliklaridan o‘z manfaatlarida foydalanadi. 
Bu tamoyillar dunyoning turli mamlakatlarida o‘tkazilgan ko‘p sonli 
tadqiqotlarga asoslanadi. 
Reklama matnini ishlab chiqishda shuningdek, mahalliy va xorijiy amaliyotda 
tovarlar va xizmatlarni reklama qilishga ishlab chiqilgan talablarni ham hisobga olish 
zarur. Ularning asosiylari quyidalar hisoblanadi. 
Reklama haqqoniy, aniq, muayyan bo‘lishi, reklama ob’ektlari va ulardan 
foydalanish shartlari haqida zarur ma’lumotlardan iborat bo‘lishi lozim. 
Reklama odamni chalg‘itishi yoki quyidagilarga nisbatan reklama xabarini 
noto‘g‘ri talqin qilishga olib kelishi mumkin bo‘lgan matn va tasvirli elementlardan 
iborat bo‘lmasligi lozim: 
• reklama predmetining sifati (uni tayyorlash usuli, tarkibi, iste’mol 
xususiyatlari); 
• narxi, xarid shartlari; 
• xarid bilan bog‘liq xizmatlar, jumladan, etkazib berish, almashtirish, qaytarish 
va h.k.; 
• buyurtmachining kafolatlari (bu borada reklama axboroti faqat buyurtmachida 
kafolatlar va kafolatli xizmat ko‘rsatish ishonchliligini tasdiqlaydigan hujjat 
mavjudligida yo‘l qo‘yiladi); 
• reklama predmetiga berilgan medalelar, mukofotlar, diplomlar va b. 
Reklama matnlari yoki tasvirlari jamiyatda qabul qilingan odob-axloq qoidalari 
va me’yorlariga zid kelmasligi lozim. 
Reklama g‘ayriixtiyoriy harakatlarga olib keladigan, iste’molchining xabarsizligi 
yoki etarli ma’lumotga ega emasligidan o‘z manfaati uchun foydalanishga olib 
keladigan usullardan foydalanish mumkin emas. 
Reklama umume’tirof etilgan xavfsizlik choralari rioya qilinmaydigan biron-bir 

---

153 
vaziyatdan yaqqol tasvirlardan iborat bo‘lmasligi lozim, chunki bu mas’uliyatsizlikka 
sababchi bo‘lishi mumkin. Reklamada bolalar tasvirlanadigan holat ham alohida 
ehtiyotkorlik talab qiladi. 
Reklama agarda ishlab chiqarish va muomala sohasidagi boshqa predmet 
(predmetlar) bir vaqtda topilishi alohida guruhlar va iste’molchilarning shaxsiy 
manfaatlariga, ularning ehtiyojlari va moddi imkoniyatlariga javob beradigan bo‘lsa, 
reklama predmetining o‘ziga xosligi, yagonaligi, boshqalardan ustunilgi haqida 
taassurot qoldirmasligi lozim. 
Kreditga sotish reklamasi sotuv va to‘lov shartlari, zarur hujjatlar ro‘yxati, 
badallar miqdori va h.k. haqida aniq axborotni bayon qilishi lozim. 
Arzonlashtirilgan narxlar bo‘yicha sotiladigan tovarlar reklamasi yangi narx, 
sotuv joylari bo‘yicha aniq ma’lumotlardan iborat bo‘lishi, shuningdek, bunday 
tovarlarning ijobiy xususiyatlarini ob’ektiv ravishda aks ettirishi lozim. 
Oziq-ovqat mahsulotlari va sanitariya-gigiena tovarlari reklamasi u yoki bu 
mahsulotning iste’molchilar salomatligiga ta’siri haqida ma’lumotlarga tibbiyot 
muassasalarining mos keluvchi tavsiyalarisiz ega bo‘lishi mumkin emas.
Reklamada rasmiy va boshqa shaxslarning, fan, madaniyat va san’at vakillarining 
guvohliklari faqat ularning roziligi bilangina berilishi mumkin. 
Reklamada odamlarning fotosuratlari ularning shaxsiy ruxsatisiz foydalanilishi 
mumkin emas. Agar suratga olish ob’ekti yosh bola bo‘lsa, bu holda uning ota-onasi 
yoki vasiylari roziligini olish lozim. 
Reklamada plagiatga yo‘l quyilmaydi. 
Mutaxassislarga yo‘naltirilgan reklama ilmiy atamalar, statistika ma’lumotlari, 
texnik adabiyotlardan olingan ma’lumotlar va h.k.dan iborat bo‘lishi mumkin. 
Ommaviy iste’molchiga yo‘naltirilgan reklamada maxsus atamalar qo‘llanishini 
chegaralash lozim. 
Yuqorida bayon qilingan talablar reklama jarayoni qatnashchilariga o‘z 
faoliyatida ko‘plab xatolarga yo‘l qo‘ymaslik imkonini beradi.