ErməNİstanda azərbaycan məNŞƏLİ toponiMLƏRİN İzahli lüĞƏTİ 1

AĞKİLSƏ - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında (Yexeqnadzor r-nu) kənd adı [159]. [23, 58].  Mənbədə deyilir ki, kənddə adam yaşamır, şiə olduqlarına görə köçmüşlər [32, 282]. Ondan sonra kəndin yeri qonşu kəndlər üçün məzrə olmuşdur. XIX əsrin ortalarında qışlaq əsasında yeni məntəqə yaranmışdır. 1918-ci ildə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır.

AĞKİLSƏ - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı. [170, 92]. Digər adı - Kadili (yenə orada). 1919-cu ildə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuşdur. 1930-cu ildə əhalinin az qismi  qayıdıb yenidən orada məskunlaşmışdır. 1948-ci ildə Azərbaycan əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır [20, 220].

AĞKİLSƏ -   İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı [23, 120].

AĞKİLSƏ -   İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [23, 134]. "Çarcor kəndinin yaxınlığında yerləşir" (yenə orada).

AĞKİXLU - İrəvan rayonunda kənd adı. 1951-ci ildə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır.

AĞILQAYA - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında hündürlüyü 1788 m. olan dağın adı. Keçmişdə qoyun ağıllarının yerləşdiyi yerdir.

AĞIRLI -   İrəvan əyalətinin Xınzırək mahalında kənd adı [170, 7].

AĞKÖRPÜ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənitanın Sisyan rayonunda) kənd adı [133]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. XIX əsrin ortalarından bu kənddən Aşağı Ağkörpü kəndi yaranmışdır. Ağkörpü kəndinin əsasını qoymuş bir elin [103, 146] adıdır. XIX əsrdə Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasındakı Ağkörpü kəndinin [99, 504] adı ilə mənşəcə eynidir.

AĞKULA - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı [133]. XIX əsrin sonlarından sonra adı mənbələrdə çəkilmir. Əsli Ağqüllədir. Yaxınlığındakı ağ daşdan tikilmiş qüllənin adındandır.

AĞGÖL - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Gorus rayonunda) kənd adı [133]. XIX əsrin sonlarında kənd dağılmışdır. Oradakı "Ağ göl"ün adındandır.

AĞGÖL  - Qafan r-nunda göl adı. Hazırda Berandzov adlanır.

AĞGÖL  - Masis  r-nunda qoruq adı. 1939-cu ildə ləğv edilmişdir.

AĞGÖL  - Qafan r-nunda kənd adı.  1939-cu ildə ləğv edilmişdir.

AĞGÖL  - Vedi r-nunda göl adı.  Başqa adı - Şorgöl.

AĞLAĞAN - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı [133,5]. Boz Abdal dağ silsiləsinin zirvələrindəndir. Hünd 2992 m.-dir.   İlk dəfə "Kitabi-Dədə Qorqud" eposunda (IV boy) adı çəkilir (27, 69). Türk dillərində rəng bildirən ağ və mənası məlum olmayan "laqan" sözlərindən ibarətdir. XIX əsrdə Eçmiadzin qəzasındakı Qızıl Laqan (bulaq adı), Şimali Qafqazda Stavropol quberniyasının Böyük Derbet  ulusundakı Laqan-Xuduk (dağ adı) [133] və Dağıstan əyalətinin Teymurxanşura dairəsindəki Cakas-Lağan (133, 80) toponimləri ilə mənaca eynidir. XX əsrin 30-cu illərində fərmanla ermənicə Urasar adlandırılmışdır.

AĞMANQAN - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında (Kamo r-nunda) dağ adı [133]. Mənbədə yaylaq adı kimi qeyd olunmuşdur [169, 66]. Digər adı Abdulhasardır.  (133,1). Yerli tələffüz forması həm də Ağmağandır (Miskin Abdalın "Aslan şah və İbrahim" dastanında: "Harda qaldı Ağmağanın elləri"). XIX əsrə aid rus dilli ədəbiyyatda Ağ Maxan forması da vardır [90, 157]. Dağın adı türk dillərindəki ağ və manqkan - "açıq sarımtıl" [143, IV, 2, 2000], ya da mağan - "qaşqa" [143, IV, 2.2000] sözlərindəndir. Mənbələrdə İrəvan xanlığında (Oşakan kəndi yaxınlığında) ermənicə yazılışda Manqanos (yaşayış-məntəqə adlarındakı "os" sonluğu erməni dilində yunan mənşəli şəkilçidir) kəndinin adı çəkilir [135, 47]. Lakin həmin kəndin adı XI əsrə aid elə ermənicə mənbədə Mankan-Qom kimi qeyd olunmuşdur [142, 106]. Mənbələrdə bu dağ həm də Mağmağan və Armağan adları ilə məlumdur (60, 62). Göyçə gölü hövzəsinin cənub-qərbində yerləşən bu dağın zirvəsindəki  göl Armağan adlanır (60, 62).

AĞMANQAN  SIRA DAĞLARI  -  Axtı, Yeğeqnadzor r-nunda silsilə.

AĞMƏHƏMMƏD - İrəvan xanlığının Sürməli mahalında kənd adı [159]. 1918-ci ilin axırında Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Mənbədə Əxi Məhəmməd kimidir. Qurdlar camaatının bir tirəsinin adı idi [170, 18]. Əxi (bu söz barədə bax: Ağabaş) Məhəmməd həmin tirənin sahibkarının adıdır.

AĞNADƏRƏ - İrəvan əyalətinin Xınzirək nahiyəsində kənd adı [170, 7]. Yaqut Həməvinin (XIII əsr) Gəncə şəhəri yaxınlığında qeyd etdiyi Akna qalasŮnın adı ilə eynidir.

AĞOTLUQ - İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində qışlaq adı [23, 68]. Ərəb qrafikası ilə yazılışı Ağutluq kimidir. Mənbədə qışlağın həm də Mustafabəy qışlağı adlandığı qeyd olunmuşdur (yenə orada). Mal-qaranın otlaması üçün daha münasib sayılan "ağ çiçəkli otluq yer" mənasındadır.

AĞOTLUQ - İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində qışlaq adı [23, 68].  Mənbədə qışlağın həm də "Qaraçılar qışlağı" adlandığı qeyd olunmuşdur (yenə orada).

AĞOTLUQ - İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində qışlaq adı [23, 67]. Mənbədə qışlağın həm də Xəndanqulu qışlağı adlandığı qeyd olunmuşdur (yenə orada).

AĞÖVRAT - İrəvan əyalətinin Sürməli nahiyəsində kənd adı [23, 63]. Rəng bildirən ağ və ərəbcə rabat - "möhkəmləndirilmiş düşərgə" sözlərindən ibarətdir. (Bax: Arbat)

AĞÖRƏN - İrəvan əyalətinin Razdan (Aktı)  r-nunda  Katak (Kotayk) nahiyəsindəki  kəndin adı [150, 362]. 1966-cı ildə ləğv edilmişdir. Rəng bildirən "ağ" və örən -"xaraba qala divarı" sözlərindən ibarətdir. (Bax: Ağverən)

AĞÖRƏN -  İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində məzrə (əkin yeri) adı [23, 80].

AĞPARA - İrəvan xanlığında Dərəçiçək mahalının Razdan (Axtı) r-nunda kənd adı [159]. Mənbədə Axparadır (23,116). XIX əsrin ortalarında Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ilə aid məlumatda kəndin əhalisi erməni idi [136, 60]. Əsli - Əxipara. Əxi (bax: Ağabaş) və para (əsli farsca) "kənddən kənarda əkin və bostan  üçün torpaq sahəsi" [145, 109] sözlərindən ibarətdir.

AĞRI YAYLAĞI - İrəvan əyalətinin Sürməli nahiyəsində yaylaq adı [23, 65]. "Burada Sürməli kəndlərinin rəiyyətləri yaylayır" (yenə orada)

AĞRIYURD  -  Quqark (Böyük Qarakilsə) r-nunda qışlaq adı.

AĞRISİFƏT - İrəvan xanlığının Saatlı mahalında kənd adı [159]. Yerli  tələffüz  forması Əyrisifətdir. 1828-ci  ildə ermənilər tərəfindən azərbaycanlılardan ibarət əhalisi qovulduqdan sonra Türkiyədən gəlmə  ermənilər yerləşdirilmişlər. 1940-cı ildə kənd ləğv edilmişdir (6,169). Türk dillərində ağruki - "sakit" (yavaş axan mənasında) (93, 49) və suvat - "suvarılan  sahədə dairəvi axıdılan su" sözlərindən ibarətdir. (Bax: Arisubat) Azərbaycandakı Pirsaat çayının orta axınında "Səbət düzü" toponimi ilə mənaca eynidir.

AĞRISİFƏT - İrəvan xanlığının Karbibasar mahalında kənd adı [159]. 1939-cu ildə kənd ermənicə Dzoraqyuq adlandırılmışdır.

AĞRICA - İrəvan xanlığının Göycə mahalında kənd adı [159]. "Ayrıca" adının  rus dilində yazılış formasıdır. Yerli təhrif forması Əyricədir. 1828-1832-ci illərdə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi ermənilər tərəfindən qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159]. XIX əsrdə Azərbaycanda və Ermənistanda mövcud olmuş 6 Ayrıca kənd adından [133, 9] biridir. Keçmişdə müəyyən kəndin bir qrup ailəsinin həmin kəndə məxsus torpaq sahəsində yaratdığı yeni yaşayış məntəqəsi "Ayrıca" və "Yenicə" adlanırdı. "Ayrıca" ilə "Yenicə" arasında fərq onda idi ki, birinci halda kənd verəcəyi vergini ayrılıqda, ikincisi isə ana kəndlə bir yerdə ödəyirdi. Belə yaşayış məntəqəsi "Yarımca" da adlanırdı, çünki yeni məntəqənin əhalisi ana kəndin əhalisi ilə bir icma, bir camaat olaraq qalırdı.

AĞSU - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında (Yexeqnazdor  r-nunda) kənd adı [133]. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.

AĞSU  -  Qafan r-nunda çay adı.

AĞTABAN - Ermənistanda Zəngəzur dağ belinin cənub hissəsində dağ adı (60, 66). XX əsrin 30-cu illərində ermənicə Artapan adlandırılmışdır. Türk dillərindəki  ağ və monqolca daban - "dağ aşırımı" sözlərindən ibarətdir. (Bax: Ağdaban)

AĞTALA - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselo rayonunda) kənd adı. 1949-1950-ci illərdə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır. Rəng bildirən ağ və türk dillərindəki  talaq - "dağ zirvəsi" [126, 542] sözlərindən ibarətdir.

AĞTEX - XVIII əsrin əvvəllərində İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində kənd adı [150, 362]. Azərbaycan dilində rəng bildirən ağ və farsca teq - "torpaq", "süxur" (145, 205) sözlərindəndir.

AĞTƏPƏ  -  Krasnoselo r-nunda kənd adı. X1X əsrin ortalarında ləğv edilmişdir.

AĞUDİ - Azərbaycanın Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan rayonunda) kənd adı 1991-ci ildən Aqitu adlanır Sisyan r-nu) [133, 6]. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1922-ci ildə əhali geri qayıtmış və ermənilərlə qarışıq yaşamışdır. 1988-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuşdur.

Ağudi Ermənistan ərazisində ən qədim türk mənşəli toponimlərdəndir. İlk dəfə er.əv. VIII əsrə aid Urartu mənbələrində Kiçik Qafqazda Akutaini adı çəkilir (bax: 14, 55). Bu adın "ini" hissəsi Urartu dilində məkan bildirən şəkilçidir. Ona görə də mənbədəki Akuta adı ilə Aqudi toponiminin eyniliyinə şübhə ola bilməz. XIX əsrdə Qars əyalətinin Oltin dairəsindəki Aqut-Kom (kənd və yayla adı) (133,6), Kutais quberniyasının Zuqdidi qəzasındakı Axuti (kənd adı)(133, 24), Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasındakı Akut-qaya (dağ adı) (133, 10), Naxçıvan qəzasındakı Aqut-İr (kənd adı) (133, 6), Azərbaycanda Quba qəzasındakı Oqudi (qışlaq adı) [133, 122] toponimləri ilə mənşəcə eyidir. Azərbaycanda Şəki r-nundakı Öhüd (XIX əsrə aid mənbələrdə Oxut şübhəsiz ki, Okut adının fonetik forması) kəndinin adı da bu sıraya aid edilə bilər.

AĞXAÇ - Rəvan əyalətinin Məvaziyi-Xatun nahiyəsində kənd adı [169, 132]. "Üstündə xaç rəsmi olan daş, qaya" mənasındadır.

AĞXAÇ - İrəvan quberniyasının Dərələyəz mahalında (Vayk) kənd adı [133]. 1847-ci ildə Türkiyədən gəlmə ermənilər də məskunlaşmışdır. 1919-cu ildə azərbaycanlılar qovulmuşdur.

AĞCA - İrəvan əyalətinin Karni nahiyəsində kənd adı. Ermənicə yazılışı Aqcaots kimidir [150, 358]

AĞHƏMZƏLİ - Zəngilan r-nunda kənd adı.  Əhalisi 1988-ci ildə ermənilər tərəfindən qovulmuşdur.

 

AĞCAARX - Oktemberyan rayonunda kənd adı. 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı kimi qeyd olunur [23, 91]. "Əhalisi Sinli əşirətindəndir" (yenə orada). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1946-cı ildə kənd ermənicə Arevik adlandırılmışdır. Rəng bildirən "ağca" (ağımtıl) və "arx" sözlərindən ibarətdir.

AĞCAVƏNG -  İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı [170, 14]. Həmin mənbədə deyilir ki, kənddə adam yaşamır, şiə olduqlarına görə köçmüşlər [23, 281].

AĞCAVİRAN -     Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 222].

AĞCAQAYA -   Rəvan əyalətinin Şərabxana nahiyəsində kənd adı [169, 241].

AĞCAQALA - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında (sonra Talin r-nunda) kənd adı [33, 4]. Mənbədə kəndin həm də Uruş adlandığı qeyd olunur [170, 53]. 1828-1832-ci illərdə kənddə xaricdən gəlmə ermənilər də məskunlaşmışlar [159]. 1918-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuşdur. 1946-cı ildə kənd ermənicə Bazmaberd, 1978-ci ildə Tsaxqalanq adlandırılmışdır. Yaxınlığındakı "Ağcaqala" xarabalığının adındandır. Xarabalıq isə qədim Yervandaşat şəhərinin qalıqlarıdır. XVII əsr erməni müəllifi yazır ki, qədim Yervandaşat indiki Ağcaqaladır [57, 61]. Ağcaqala "ağımtıl rəngli daşdan tikilmiş qala" mənasındadır. XIX əsrdə Azərbaycanda və Ermənistanda mövcud olmuş 9 Ağcaqala toponimindən [133] biridir. Ağcaqala toponiminin adı  "Ağcaqala Sürməli" formasında ilk dəfə "Kitabi-Dədə Qorqud" eposunda çəkilir (27, 78). Şərqi Türkiyədə, Qars çayı üstündə yerləşən həmin Ağcaqalanı XVII əsrin əvvəllərində bir erməni müəllifi də qeyd etmişdir [91, 17]. Həmin Ağcaqala orta əsrlərdə Sancaqlığın mərkəzi idi.

AĞCAQALA -   Rəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [169, 85]. Mənbədə kəndin həm də Xatunkəndi adlandığı göstərilir (yenə orada).

AĞCAQALA -   İrəvan əyalətinin Xınzirək nahiyəsində kənd adı [23, 48].

AĞCAQALA -   İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı [170, 16].

AĞCAQALA - XVIII əsrin əvvəllərində Qeqarkuni mahalında (Göycə mahalında) kənd adı [150, 360].

AĞCAQALA - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselsk rayonunda) qışlaq adı. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq qışlaq dağılmışdır.

AĞCAQALA -   İrəvan əyalətinin Məzrə nahiyəsində kənd adı [23, 62].

AĞCAQALA -   Rəvan əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində kənd adı [169, 182].

AĞCAQALA -   Vedi mahalında Məngük kəndinin ərazisində qədim tikili.

AĞCAQIŞLAQ - İrəvan əyalətinin Sürməli nahiyəsində kənd adı. "Pirilu camaatına mənsub qışlaqdır" [170, 16]. (Yenə orada)

AĞCAQIŞLAQ -   İrəvan əyalətinin Xınzirək nahiyəsində kənd adı [170, 7]. Mənbədə kəndin Şaqiabad (Şəkiabad) camaaatına məxsus olması qeyd edilir [170, 7].

AĞCAQIŞLAQ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133]. Mənbədə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı idi [23, 83]. "Başqa adı Çerçerakin" (yenə orada). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və İrandan gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1922-ci ildə əhalisinin bir hissəsi qayıdaraq ermənilərlə qarışıq yaşamışdır. XX əsrin 30-cu illərində azərbaycanlılar sıxışdırılıb çıxarılmışlar.

AĞCAQIŞLAQ - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında (Masis r-nunda) kənd adı [159].  1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Getapiya adlandırılmışdır.

AĞCAQIŞLAQ - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında (Artaşat r-nunda) kənd adı [159].  "Əhalisi Qəmərli camaatındandır" (yenə orada). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1948-ci ildə kənd ermənicə Qetazat adlandırılmışdır. 1728-ci ilə aid mənbəyə görə kənd "Kəmərlu camaatı"nın qışlağı əsasında yaranmışdır [170, 9].

AĞCAQIŞLAQ - İrəvan əyalətinin Maku nahiyəsində qışlaq adı [23, 42].

AĞCAQIŞLAQ -   İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı [23, 101]. "Başqa adı Xatunkənd" (yenə orada).

AĞCAQIŞLAQ -   İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində Tecirlu kəndinə məxsus qışlağın adı [23, 66].

AĞCADAMAN -   Rəvan əyalətinin Bazarçay nahiyəsində kənd adı [169, 156]. Rəng bildirən ağca (ağımtıl) və türk dillərindəki taman - "ətək", "dib" (126, 542) sözlərindən ibarətdir.

AĞCAKƏLKİD -   Rəvan əyalətinin Məzrə nahiyəsində kənd adı [170, 15]. XVIII əsrin ortalarına aid ermənicə mənbədə Ağca-Kilid kimidir [150, 360]. Adın bu yazılışı düzgündür.  Azərbaycanca ağca və farsca kilid (əsli kəlat) - "qala" [145, 108] sözlərindən ibarətdir.

AĞCAKƏND -   Rəvan əyalətinin Zar nahiyəsində kənd adı [169, 328].

AĞCAKƏND -   Rəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı [169, 334]. 1728-ci ilə aid mənbədə də adı çəkilir [23, 150]. Mənbədə deyilir ki, kənddə adam yaşamır [32, 242].

AĞCAKƏND - İrəvan quberniyasının Dərələyəz qəzasının Vayk (Əzizbəyov) r-nunda kənd adı [133]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır.

AĞCAKİLSƏ -   Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 222].

ADA - Krasnoselo r-nunda qala adı.

ADA - XVII əsrdə Göycə gölünün içərisindəki adanın adı [150, 360]. (Bax: Göycə) "Ada" sözü oğuz dilləri üçün səciyyəvi olduğuna görə (başqa türk dillərində "Aral"dır) görünür, toponim oğuzlara aiddir.

ADAKUT  -  Meqri r-nunda kənd adı.  Ləğv edilmişdir.

ADAMBAZAR - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı [169, 334].

ADAMDƏRƏSİ  -  Martuni r-nunda çay adı.

ADAMXAN - Martuni r-nunda kənd adı. 1968-ci ildən adı Vardadzordur. 1940-cı illərin axırlarında kənd dağılmışdır. Adamxan şəxs adındandır.

ADATƏPƏ - Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan rayonu) qışlaq adı [133]. Adatəpə dağının adındandır.

ADATƏPƏ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı [133, 6]. Adatəpə Göyçə gölünün şərq sahilində yarımadanın adıdır. Digər adı Ardanışdır (Bax: Ardanış).  Azərbaycanın Qazax bölgəsinin maldar ellərinin yaylaq yeri olmuşdur. Əsl adı Adaytəpədir. Türk dillərindəki aday (ada) və təpə sözlərindən ibarətdir. XIX əsrdə Şimali Qafqazda Ter əyalətinin Nalçik dairəsindəki Aday-Su (çay adı), həmin əyalətin Vladikavkaz dairəsindəki Aday-Xox (dağ adı), Azərbaycanda Quba qəzasındakı Adakar (dağ adı) [133] toponimləri ilə mənaca eynidir. Türk dillərində ada (aday) və ata  "dörd tərəfdən su ilə əhatə olunmuş quru sahə, yer" mənasındadır. Quruda isə bu söz yumruvarı formalı qabarıq təpə mənasını bildirir. (Türkmənistandakı ada -"qum təpəsi" sözü barədə bax: S.Ataniyazov. Türkmenistanın qeoqrafik atlarının düşündirişli sözlüqi. Aşqabad. 1980, s.23).

ADATƏPƏ -  Krasnoselo r-nunda kənd adı.  Ləğv ediLmişdir.-ADATLI

İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı [159]. 1828-1832-ci illərdə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulduqdan sonra [159]  kənd dağılmışdır. Adatlı dağının adındandır.

ADATLI - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında kənd adı [133]. Mənbədə Adətli kimidir. [170, 20]. Adatlı dağının adındandır.

ADATLU - İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [23, 71]. Adatlı dağının adındandır.

ADATLU - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında iki dağın adı [133,6]. Ehtimal ki, orta əsrlərdə şahsevənlərin Adatlı tayfası da adını bu dağdan almışdır, çünki bu dağ onların da yaylaq yerləri idi. XIX əsrdə Dağıstan əyalətinin Andi dairəsində Adatlmeer (A­atlı daŤı) dağ adı ilə eynidir. Mənası məlum deyil.

ADYAMAN - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında (Martuni r-nunda) dağ, çay və kənd adı [133]. Mənbədə İrəvan əyalətinin Məzrə və Şirakel nahiyələrində Adıyaman iki kəndin adı kimi qeyd olunmuşdur (23, 61; 23, 126]. 1919-cu ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1946-cı ildə kənd ermənicə Qarnhovit adlandırılmışdır. Türkcə mənbələrdə kəndin adı Adiyaman kimidir. Hələ XIX əsrin I yarısında bu kəndin Yuxarı Adyaman (bax) və Aşağı Adyaman (bax) məntəqələri yaranmışdır. XIX əsrdə Şərqi Türkiyədə Adiyaman (başqa adı Xisn Mansur) qalasının adı ilə mənşəcə eynidir. Toponimin mənası məlum deyil. Er.əv. VIII əsrdə Urartu çarlarının yazılarında indiki Ermənistan ərazisində Aydaman "ölkə" adı çəkilir. Biz həmin toponimin Adyaman adı ilə mənşəcə eyniliyini qeyd etmişik (bax: 15). (Bax: Aydaman)

AZADEK - İrəvan xanlığının Şərur-Dərələyəz mahalında (Yeğeqnadzor r-nunda) kənd adı [159]. Mənbədə kənddə üç erməni ailəsinin yaşadığı qeyd olunmuşdur [32, 305]. 1828-1832-ci illərdə kənddə xaricdən gəlmə ermənilər də yerləşdikdən sonra əhali qarışıq yaşamışdır. XX əsrin əvvəllərində azərbaycanlılar sıxışdırılıb çıxarılmışdır. Qədim türk dillərindəki asu - "qırmızı gil" [93, 64] və farsca teg -"torpaq", "süxur" [145, 205], ya da həmin dildə dək "yağışdan sonra su ilə dolan şoran çökəklik", "şor göl", "şoran torpaq", "bitkisiz yer" (45, 67) sözlərindən ibarətdir. Ola bilər, bu toponim Azad şəhər adı ilə bağlıdır. Həmdullah Qəzvini (XIV) Ordubaddan 30 km aralıda Gilançayın üstündə Azad şəhərinin yerləşdiyini yazır. Onda, ehtimal ki,  bu kəndin adı Azad və farsca deh - "kənd" sözlərindən ibarətdir.

AZADİBEK  -  Gümrü yaxınlığında kənd adı.

AZADKAHA -   İrəvan əyalətinin Göycə nahiyəsində kənd adı [23, 55]. Azad şəxs adından və Azərbaycan dilindəki kaha (mağara, zağa) sözündən ibarətdir. Əsli Əsədkahadır. Əsəd şəxs adından və kaha "mağara", "zağa" sözündən ibarətdir.

AZADKAHA -   İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [23, 125]. Hacı Bayram kimi də tanınır (yenə orada).

AZAKLAR - İrəvan xanlığının Qırxbulaq mahalında kənd adı [159]. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159]. Azaklar kəndin əsasını qoymuş nəslin adıdır. Ehtimal ki, eranın əvvəllərində Şimali Qafqazda yaşamış Yazık tayfasının adındandır. İosif Filavi yazır ki, Yazık peçeneqlərin bir tayfasıdır. (Н.А. Месерский. История Иудейской войны Иосифа Флавия в древне русском переводе. М-Л, 1958, с. 454).

AZƏRKU - Rəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [169, 93]. Azərbaycan dilindəki (əsli ərəbcə - hesar) hasar "möhkəmləndirilmiş kənd", "qala", "qala divarı" [145, 237] və farsca kuh "dağ" sözlərindən ibarət təhrif olunmuş addır.

AZNABERD  -  Meğri r-nunda dağ adı.

AYAQŞORCA - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı. 1919-cu ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Kəndin adı "Ayaqda (yəni ətəkdə) yerləşən Şorca kəndi" mənasındadır. (Bax: Şorca)

AYAZLI - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında, sonra İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 26]. 1918-1919-cu illərdə əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1938-ci ildə kənd ermənicə Ayqestan adlandırılmışdır. Əsli - Ayaslı. Ehtimal ki, gətirilmə addır. Anadolunun şərqində orta əsrlərdə Ayas mahalından [34, 198] gəlmiş ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. (Bax: Ayaslu-Kəbir)

AYARLI - İrəvan xanlığının Qarbibasar mahalında, sonra İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında (Eçmiədzin r-nu) (133, 26) kənd adı [159]. İlk dəfə 1728-ci ildən məlumdur [170, 68]. Həmin mənbədə Əyarlı kimidir (yenə orada). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Lernamets adlandırılmışdır. Mənşəcə Şərur-Dərələyəz qəzasındakı Ayar (bax: Əyar) kəndindən çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

AYASLU-İ KƏBİR -   İrəvan əyalətinin Karpi nahiyəsində kənd adı [170, 9]. "Böyük Ayaslı" mənasındadır. Mənbədə kəndin həm də Quşçu adlandığı qeyd olunur (yenə orada). Mənşəcə kənd Şərqi Türkiyədə (Kilikiyada) orta əsrlərdə mövcud olmuş Ayas mahalından gəlmiş ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

AYASLU-SAQİR -   İrəvan əyalətinin Karpi nahiyəsində kənd adı [170, 9]. "Kiçik Ayaslu" mənasındadır. Ayaslu Kəbir (Böyük Ayaslu) kəndinin adından yaranmış məntəqədir.

AYVAZLI - Kasak (Sirkəli) çayı hövzəsində kənd adı. 1920-ci ildə ermənilər bu kiçik kəndin əhalisinin bir hissəsini öldürmüş, digər hissəsini taxıl quyularına doldurub üstlərinə daş tökmüşlər (6, 152).

AYQIZPARÇİ -   İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı [170, 4]. Əsli Axis - Parçi, yəni "Parçi kəndi yaxınlığında yerləşən Axis kəndi". (Bax: Axis) (Eçmiadzin qəzası). Parçi toponimi barədə bax: Parçenis.

AYQIRBAQ - Pəmbək silsiləsində dağ adı.

AYQIRGÖL - Eçmiadzin r-nunda kənd adı. 1918-1919-cu ildə əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Aknaliç adlandırılmışdır. Ayqırgölün adındandır. (Bax: Ayqırgölü) Türk dillərindəki ayqır otunun adından və göl sözlərindən ibarətdir. "Ətrafında ayqır otu bitən göl" mənasındadır. Qazaxıstandakı Ayqırbulaq və Ayqırgöl [108, 18] toponimləri ilə mənaca eynidir.

AYQIRGÖL - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında göl adı. Ermənicə – Metsamor.  Yeraltı bulaq sularından qidalanır.

AYĞIRGÖLÜ - Şirak vadisində dərinliyi 10 m, sahəsi 5 kv.km. olan gölün adı. (6, 222). "Kitabi-Dədə Qorqud" eposunda "Ayqırgözlü suyu" hidronimi ilə (27, 50) səsləşir.

AYDAN - İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında kənd adı [159]. 1828-1832-ci illərdə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır (yenə orada). Şərqi Türkiyədə (Kilikiyada) orta əsrlərdə mövcud olmuş Adan şəhərinin adındandır. (Habelə bax: Ağdan)

AYDAMAN - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı [133, 7]. (Bax:Adıyaman)

AYDAMAN - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında çay adı [133, 7].

AYDINEV - İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [170, 129]. Qızılbaşların Aydıneli tayfasının [15, 16] adından və ev - "dayanacaq" [93, 162] sözündən ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi qədim toponimlərdə ev həm də "tikinti", "bina", "ibadət evi" mənasındadır; XIX əsrdə Kutais quberniyasının Şaropan qəzasında Kolevi  (Kol tayfasının adından) və Siqnax qəzasında Kulevi (133, 139 və 147), Tatev - Albaniyada monastır, Avey (əsli "Ay-ev") Qazax r-nunda qədim ibadətgahın yerləşdiyi dağ adı və s. (Avey dağının zirvəsindəki ikiotaqlı Ay məbədi haqqında geniş məlumat üçün bax: Firuzə Muradova və Cəfərqulu Rüstəmov. Qafqaz Albaniyasının abidələri. "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəzeti, 1990,  № 42).