Ertek tekstinin’ analizi Joba: Kirisiw

Ertek tekstinin’ analizi
Joba:
Kirisiw
1. Qaraqalpaq erteklerinde ushraytuǵın ulıwma tema hám motivlar
1. Materiallıq qádiriyatlar hám ıqtıqatlardı saqlaw hám jetkiziwde erteklerdiń roli
Juwmaq
Paydalanılǵan ádebiyatlar


Kirisiw
Oraylıq Aziya regionindegi kórkem ańlatpa ǵáziynesi bolǵan qaraqalpaq ádebiyatı tekǵana jáhán kórkem ádebiyatqa baylanıslı dástúrlerine úles qosdı, bálki qaraqalpaq xalqiniń materiallıq ayriqshalıǵın saqlap qalıwda da úlken rol oynadı. Ózbekstannıń sheksiz sahraları qushaǵında jaylasqan qaraqalpaq ádebiyatınıń túbirleri áne sol kóshpenshi jámiettiiń bay miyrasları menen tereń baylanısqan. Bul kórkem ádebiyatqa baylanıslı dástúrdiń eń ózine tartatuǵınlı qırlarınan biri - áwladlar oyda sawlelendiriwin ózine rom etken, materiallıq bilimlerdiń ajıralmaytuǵın bazası bolǵan erteklerdiń bar ekenligi bolıp tabıladı.
Ertekler kórkem ádebiyatqa baylanıslı janr retinde dúnya boylap gúrriń qılıw salasında húrmetli orın tutadı. Olar ápiwayı ráwiyatlar emes, bálki xalıq ıqtıqatları, qádiriyatları hám umtılıwları mánisin ózinde jámlegen quramalı mádeniyat ıdısları bolıp tabıladı. Qaraqalpaq ádebiyatında ertekler ásirese turmıslıq áhmiyetke iye bolıp, qaraqalpaq xalqiniń oyshıllıǵı, dástúrleri, dúnyaǵa kóz qarasın áwladdan -áwladqa jetkiziwde qural bolıp xızmet etedi.
Bul erteklerdi analiz qılıw hám túsindirme beriw arqalı biz tekǵana olardıń kórkem ádebiyatqa baylanıslı gózzallıǵın qádirlewge, bálki materiallıq áhmiyetin de túsiniwge háreket etemiz. Bul izertlew arqalı biz qaraqalpaq xalqiniń áwladlarǵa ótip kiyatırǵan ázeliy ráwiyatlarında óz sawleleniwin tapqan ólmes ruhini kótermelew hám kótermelewdi maqset etkenmiz.

Qaraqalpaq erteklerinde ushraytuǵın ulıwma tema hám motivlar
Qaraqalpaq ertekleri, basqa mádeniyatlardıń ertekleri sıyaqlı, olardı bir-birinen ajıratıp turatuǵın, qaraqalpaq mádeniyatı hám gúrrińshilik dástúrlerinediń ayriqsha ańlatpasına aylantıriwshı ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye. Qaraqalpaq ertekleriniń dıqqatqa iye qásiyetlerinen geyparaları :
Awızsha dástúr : Kóplegen qaraqalpaq ertekleri dástúriy túrde awızsha túrde áwladdan -áwladqa ótip kelgen. Bul awızsha dóretiwshilik qaraqalpaq xalqiniń materiallıq ayriqshalıǵı menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı.
Materiallıq ayriqshalıq : Qaraqalpaq ertekleri kóbinese qaraqalpaq xalqiniń ayriqsha materiallıq, tariyxıy hám geografiyalıq kontekstin sáwlelendiredi. Olar kóshpenshi turmıs tárizi, dástúrleri hám xalıq awızsha ijodi elementlerin ózinde jámlegen.
Etikalıq hám etikalıq temalar : Qaraqalpaq ertekleri basqa ertekler sıyaqlı kóbinese etikalıq hám etikalıq sabaqlarni beredi. Olar jaqsılıq hám jamanlıq túsiniklerin, óz háreketleriniń aqıbetlerin hám mártlik, hadallıq hám mehribanlıq sıyaqlı pazıyletlerdiń áhmiyetin úyreniwleri múmkin.
Tábiyaat hám haywanlar : Qaraqalpaq erteklerinde tábiyaat hám haywanlardıń elementleri sáwlelendirilgen. Haywanlar jekelestirilgen hám kóbinese gúrrińlerde oraylıq rol oynaydı.
Qaharmanlıq kelbetleri : Birpara qaraqalpaq erteklerinde qıyınshılıqlar hám dushpanlardı jeńip ótken qaharmanlar sharapatlılanadı. Bul qaharmanlar kóbinese qaraqalpaq xalqiniń ideyaları hám qádiriyatların ózinde jámlegen.
Gúrrińniń dúzilisi : Qaraqalpaq ertekleri ádetde ápiwayı hám túsinikli gúrriń dúzilisine iye. Olar kóbinese mashqala yamasa kelspewshilik menen baslanadı, keyininen sheshimge alıp keletuǵın bir qatar waqıyalar.
Awızsha atqarıw : Dástúrge kóre, bul ertekler awızsha atqarıw etiliwi kerek. Gúrrińshiler tamashagóylarni tartıw hám unutilmas tájiriybe jaratıw ushın janlı til, tákirarlaw hám ritmdan paydalanadılar.
Uyqas hám poeziya : Birpara qaraqalpaq erteklerinde uyqas hám qosıq elementleri ózinde sáwlelengen bolıp, olardıń ritmik hám lirik sapaların asıradı. Bul gúrrińlerdiń estetik ózine tartatuǵının asıradı.
Tálim hám mádeniyattı etkazish : Qaraqalpaq ertekleri jetkinshekke qádiriyatlar, dástúrler hám materiallıq normalardı úyretiw quralı bolıp xızmet etedi. Olar materiallıq bilim hám ayriqshalıqtı uzatıw quralı bolıp tabıladı.
variatsiya hám iykemlesiw : Kóplegen awızsha úrp-ádetler sıyaqlı, qaraqalpaq ertekleri de bir gúrrińshiden ekinshisine parıq etiwi múmkin. Túrli regionlar hám jámáátler birdey ertektiń óz variantlarına ıyelewi múmkin.
Simvolizm : Qaraqalpaq erteklerinde tereńrek mánislerdi ańlatıw ushın kóbinese ramziy mánislerden paydalanıladı. Tábiyaat, haywanlar hám kúndelik turmıstan alınǵan ramzlar zárúrli materiallıq hám etikalıq xabarlardı óz ishine alıwı múmkin.
Oyın-kúlki hám dástúrler : Bul ertekler tekǵana didaktik, bálki jıynalıslar hám bayramlarda oyın-kúlki dárekleri bolıp da xızmet etedi. Olar materiallıq dástúrler hám bayramlardıń ajıralmaytuǵın bólegi bolıp tabıladı.
Zamanagóy ǵalaba xabar qurallarına iykemlesiw : Házirgi dáwirde qaraqalpaq ertekleri zamanagóy ǵalaba xabar qurallarına, atap aytqanda, ádebiyat, televidenie hám cifrlı platformalarga maslastırılıp, olardıń turaqlı aktuallıǵı hám ashıqlıǵın támiyinledi.
Bul ayrıqshalıqlar birgelikte qaraqalpaq ertekleriniń bay gobeleniga úles qosıp, olardı qaraqalpaq mádeniyatı hám ádebiyatınıń zárúrli tárepine aylantıradı. Olarda qaraqalpaq xalqiniń qádiriyatları, ıqtıqatları hám gúrriń qılıw dástúrleri sáwlelendirilip, insaniyat tájiriybesi haqqında qımbatlı pikirler bildirilgen.
Qaraqalpaq ertekleri kóplegen mádeniyatlardıń ertekleri sıyaqlı, olardıń gúrrińlerinde tákirarlanıp turıwshı tema hám motivlardı óz ishine aladı. Bul tema hám motivlar kóbinese qaraqalpaq xalqiniń materiallıq qádiriyatları, ıqtıqatları hám dástúrlerineni sáwlelendiredi. Qaraqalpaq erteklerinde ushraytuǵın bir neshe ulıwma tema hám motivlar :
Jaqsılıq hám jawızlıq : Kóplegen qaraqalpaq erteklerinde jaqsı islik hám jawızlıq ortasındaǵı gúres teması kórsetilgen. Qaharmanlar kóbinese etikalıq dilemmalarga dus keliwedi hám ózleri hám basqalar ushın aqıbetlerge alıp keletuǵın tańlaw etiwleri kerek.
Qaharmanlıq sayaxatları : Ullı maqsetlerge erisiw ushın sayaxatqa yamasa izertlewlerge kiriwgen qaharman kelbetler tákirarlanatuǵın motiv bolıp tabıladı. Bul sayaxatlar qıyınshılıqlardı jen’ip ótiwdi, dushpanlardı engib ótiwdi hám aqir-aqıbet tosqınlıqlardı jen’ip ótiwdi óz ishine alıwı múmkin.
Tilsimli janzatlar : Qaraqalpaq erteklerinde tez-tez gápiretuǵın haywanlar, qayırqom ruxlanıwlar hám tań qalǵanday janzatlar sıyaqlı tilsimli janzatlar su’wretlengen. Bul janzatlar kóbinese qaharmanǵa járdem beredi yamasa jo’neltiredi.
Transformaciya : Transformaciya - bul xarakterler fizikalıq yamasa ruwxıy ózgerislerge tap bolıwi múmkin bolǵan keń tarqalǵan motiv. Bul ózgeris jaza yamasa sıylıq bolıwı múmkin hám kóbinese qaharmandıń háreketlerine baylanıslı.
Xarakter sınaqı : Qaraqalpaq erteklerindegi qaharmanlar kóbinese xarakter sınaqlarınan ótkeriledi. Bul testler mehribanlıq, hadallıq hám mártlik sıyaqlı pazıyletlerdi bahalaydı. Bul testlerdegi tabıs unamlı nátiyjelerge alıp keledi, áwmetsizlik bolsa qıyınshılıqlarǵa alıp keledi.
Shańaraq hám aǵayınlıq : Shańaraqqa tiyisli hám aǵayınlıq baylanıslarınıń áhmiyeti tákirarlanatuǵın tema bolıp tabıladı. Kóplegen ertekler shańaraq aǵzalarınıń bir-birine bolǵan sadıqlıq hám járdemin aytıp otedi.
Táǵdir: Qaraqalpaq erteklerinde táǵdir túsinigi zárúrli orın tutadı. Qaharmanlar ózleriniń aldınan belgilep qoyǵan táǵdirleri menen gúresiwleri yamasa óz háreketleri menen onı ózgertiwge háreket etiwleri múmkin.
Tábiyaat hám átirap -ortalıq : Qaraqalpaq ertekleri kóbinese tábiyaat hám átirap -ortalıq menen bekkem baylanısqan. Belgiler haywanlar hám tábiyiy elementler menen óz-ara tásir etiwi múmkin hám tábiyiy dúnyanıń párawanlıǵı zárúrli bolıp tabıladı.
Mıymankeshlik : Qaraqalpaq jámiyetinde mıymankeshlik zárúrli materiallıq qádiriyat bolıp, bul tema miyman kútiwshiler hám qonaqlarǵa húrmet hám saqawat menen munasábette bolatuǵın erteklerde óz sawleleniwin tapqan.
Waqıyalardı sheshiw : Kóplegen ertekler waqıyalardı tınısh hám ádalatlı sheshiwge qaratılǵan. Ózara kelisiwler hám mawasaǵa keliw kóbinese pazıyletler retinde suwretlenedi.
Sadıqlıq hám qıyanat : Óz jámáátine, qáwimine yamasa joldaslarına sadıqlıq ulıwma tema bolıp tabıladı. Bul sadıqlıqqa qıyanat etiw qáweterli aqıbetlerge alıp keliwi múmkin.
Muhabbat hám munasábetler : Qaraqalpaq erteklerinde muhabbat gúrrińleri hám ishqiy munasábetler temaları bar. Bul gúrrińler kóbinese muhabbat hám sadıqlıqtıń zárúrligini aytıp otedi.
Qaraqalpaq erteklerindegi bul tema hám motivlar tekǵana ko'ngilni kewilli etedi, bálki materiallıq qádiriyatlardı, etikalıq sabaqlarni da beredi. Olarda qaraqalpaq xalqiniń dúnyaǵa kóz qarası hám úrp-ádetleri haqqında túsinikler berip, insaniyat tájiriybesiniń ulıwmadunyalıq temaları sawlelenedi.