Əsas məsələl



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/15
tarix21.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#15216
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   15

h  
)   və hidroliz 
sabiti   -    K
h
   il
ə müəyyən  olunur. 
                                                 C

α
h
  =  ------- 
                                                  C 
 
     Burada      C
h
    -      hidroliz
ə uğrayan  molekulların    sayı,   C   -  həll olan  maddə 
molekullarının  ümumi  sayı 
 
                     K A    + H0H            K 0H    +    H A 

50 
 
t
ənliyi  üçün  hidroliz  sabitini  yazaq : 
                                                            /K 0H/  /  H A / 
                                            K
h
   =    ----------------------- 
                                                                   /  K A / 
 
Hidroliz  canlı orqanizml
ərin həyat fəaliyyətində  böyük  rol oynayır, sənayedə isə  
qiym
ətli  məhsulların   alınmasında  istifadə edilir. 
37. Oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları. 
Kimy
əvi  reaksiyaları  iki  qrupa  bölmək  olar.  Birinci  qrup  reaksiyalarda  iştirak 
ed
ən atom və ya ionların oksidləşmə dərəcəsi dəyişmir. Bu qrupa mübadilə, eləcə də bir 
sıra parçalanma v
ə birləşmə reaksiyaları daxildir. 
 
 
 
Pb(NO
3
)
2
   +    Na
2
SO

   =PbSO
4
 + 2NaNO
3
 
 
 
HCl   +   NaOH   =     NaCl    +   H
2

 
 
MgCO
3
     =     MgO     +     CO
2
 
 
 
P
2
O
5      
+     H
2
O    =    H
3
PO

 
kinci qrup reaksiyalarda atom v
ə ya ionlar arasında elektron mübadiləsi gedir. Bu 
da onların oksidl
əşmə dərəcəsinin dəyişməsinə səbəb olur. 
 
 
 
2Na
0
    +   S
0   
 =    Na

2
S
-2
 
 
 
 
Fe
0
    +    Cu
+2
SO
4
  =   Fe
+2
SO
4   
 +    Cu
0
 
Elektron  mübadil
əsi  nəticəsində  reaksiyada  iştirak  edən  atom  və  ya  ionların 
oksidl
əşmə  dərəcəsinin  dəyişməsi  ilə  gedən  reaksiyalara  oksidləşmə-reduksiya 
reaksiyaları deyilir. 
Atom özünd
ən elektron verdikdə müsbət, elektron qəbul etdikdə isə mənfi yüklü 
iona çevrilir. Bu halda veril
ən və ya qəbul edilən elektronların sayı atomun oksidləşmə 
d
ərəcəsini  göstərir.  Elektronun  verilməsi  oksidləşmə,  qəbul  edilməsi  isə  reduksiya 
adlanır. 
 
38. Oksidləşmə dərəcəsi. 
 
 
Molekulda  atomun  v
əziyyətini  xarakterizə  etmək  üçün  “oksidləşmə  dərəcəsi” 
anlayı
şından istifadə edilir. Bu anlayış kimyanın əsas anlayışlarından biridir. 
 
Oksidl
əşmə  dərəcəsi    dedikdə  element  atomunun  birləşmədəki  yükü  nəzərdə 
tutulur. Bu zaman 
şərti olaraq molekulun yalnız ionlardan təşkil olunduğu qəbul edilir. 

51 
 
Dem
əli,  oksidləşmə  dərəcəsi  anlayışı  şərtidir.  Çünki  bildiyimiz  kimi  əksər  birləşmələr 
ion xarakterli deyildir. 
 
Oksidl
əşmə  dərəcəsinin  sinonimi  olaraq  oksidləşmə  ədədi,  elektrokimyəvi 
valentlik, oksidl
əşmə halı və s. işlədilir. 
 
Birl
əşmədə  elementin  oksidləşmə  dərəcəsi  elektromüsbət  atomlar  üçün  verdiyi 
elektronların sayı q
ədər müsbət, elektromənfi atomlar üçün isə aldığı elektronların sayı 
q
ədər mənfi olur. Neytral atom və qeyri-polyar bəsit molekullarda oksidləşmə dərəcəsi  
sıfır q
əbul edilir. Beləliklə, oksidləşmə dərəcəsi müsbət, mənfi və sıfır qiymət ala bilər. 
Molekulda atomların oksidl
əşmə dərəcəsi aşağıdakı kimi  göstərilir. 
 
 
Mg
+2
O,   
 Al
+3
Cl
1
3

,    H
0
2
 
 
Burada maqneziumun oksidl
əşmə dərəcəsi +2, oksigeninki  -2, hidrogeninki 0-dır. 
Molekulda atomların oksidl
əşmə dərəcələrinin cəbri cəmi sıfra bərabərdir. Bunu nəzərə 
alaraq  mür
əkkəb  birləşmədə  atomlardan  birinin  oksidləşmə  dərəcəsi  məlum  olmazsa, 
onu  X  il
ə işarə edib aşağıdakı misallarda olduğu kimi tapmaq olar. 
 
 
 
H
1
3
+
P

O
2
4

(+1) 3+x+(-2)4=0           X=+5   
 
 
 
 
Ca
+2
(H
1
2
+
P O
2
4

)
2
   2+[ (+1)2+x+(-2) 4 ]2= 0 
 
 
 
2+4 + 2X  16 = 0 
 
 
 
2x = 10    x=+5 
 
 
 
 
 
 
Al
3
2
+
(SO
2
4

)
3
        (+3) 2 [x+(-2)4]3=0 
 
 
 
6 +3x -24 = 0 
 
 
 
x=+6 
 
 
 
39. Oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarının növləri. 
Oksidl
əşmə-reduksiya reaksiyalarının aşağıdakı növləri məlumdur. 
1. Atomlararası və ya molekullararası oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları. Bu 
reaksiyalarda  oksidl
əşdirici  və  reduksiyaedici  müxtəlif  maddələr  olur.  Yuxarıda 
göst
ərilən  oksidləşmə-reduksiya  reaksiyaları  da  bu  qrupa  aiddir.  Xüsusi  hal  kommu-
tasiya adlanır. 
2. Molekuldaxili oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları. Bu halda oksidl
əşdirici və 
reduksiyaedici eyni birl
əşmənin tərkibinə daxil olur. Onlar müxtəlif və eyni elementlər 
olaq bil
ər. 
 

52 
 
 
 
2NaN
+5
O
2
3

 = 2NaN
+3
O
2
 +  O
0
2
 
 
 
N
+5
 + 2
ē = N
+3
 
 
 


 
 
O
-2
 - 2
ē = O
0
 
 
 

1    

 
 
 
 
2KCl
+5
O
2
3

 = 2KCl
-1
 +  3O
0
2
 
 
 
Cl
+5
 + 6
ē = Cl
-1
 
 
 


 
 
3O
-2
 - 6
ē = 3O
0
 
 
 

1     

 
3. Öz-özünə oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları. Bu halda oksidl
əşdirici, həm də 
reduksiyaedici  eyni    oksidl
əşmə  dərəcəsinə  malik  olan  eyni  elementin  atomları  və  ya 
ionlarıdır. 
 
 
HN
+3
O
2
 = HN
+5
O
3
  +  2N
+2
O  +  H
2
O  
 
 N
+3
 -2
ē = N
+2
 
 
 
 


 
N
+3
 + 1
ē = N
+2
 
 
 
 

2    

 
Bel
ə reaksiyalara disproporsiya (dismutasiya) reaksiyaları da deyilir. 
40. Oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarının əsas müddəaları. 
Oksidləşmə-reduksiya reaksiyası nəzəriyyəsinin 3 müdd
əası var: 
1.  Atom,  molekul,  ionun  özünd
ən  elektron  verməsi  –  oksidləşmə,  əksinə  özünə 
elektron birl
əşdirməsi – reduksiya adlanır. 
 
 
 
AI                                             
0
 – 3
e
  Al
+3
 

53 
 
 
H
0
2
–  2
e

  2H
+
   
oksıdl
əşmə 
 
Fe
+2
– 
e

 Fe
+3
 
 
 
S
0
 + 2
e

 S
-2
 
 
Cl
0
2
+ 2
e

 2Cl
-
   
reduksıya 
 
N
+5
 + 2
e

 N
+3
 
 
2. Özünd
ən elektron verən atom və ya ionlar reduksiyaedici adlanır və reduksiya 
zamanı  oksidl
əşir.  Elektron  qəbul  edən  atom  və  ya  ionlar  oksidləşdirici  adlanır  və 
reaksiya n
əticəsində reduksiya olunur. 
3.  Oksidl
əşmə    reduksiya  ilə,  reduksiya  isə  oksidləşmə  prosesi  ilə  müşayiət 
olunur.  
Qeyd etm
ək lazımdır ki, maddənin tərkibinə daxil olan element özünün ən aşağı 
oksidl
əşmə dərəcəsinə malik olduğu halda elektron qəbul edə bilməz. Deməli, bu halda 
o, yalnız elektron verm
əli və buna görə də reduksiyaedici  xassə göstərməlidir(HJ, H
2
S, 
NH
3
 v
ə s.). Bəzi birləşmələrdə ion özünün orta oksidləşmə dərəcəsi vəziyyətində iştirak 
edir.  Bel
ə  halda  o,  şəraitdən  asılı  olaraq  ya  oksidləşdirici,  ya  da  reduksiyaedici  xassə 
da
şıya bilər. Məsələn, azot amonyakda -3, nitrit turşusunda +3, nitrat turşusunda isə +5 
oksidl
əşmə  dərəcəsinə  malikdir.  Deyilənlərə  əsasən  kimyəvi  reaksiyalarda  amonyak 
yalnız  reduksiyaedici, nitrat  tur
şusu isə yalnız oksidləşdirici xassə göstərməlidir. Nitrit 
tur
şusu isə həm oksidləşdirici, həm də reduksiyaedici xassə daşıya bilər. Hər iki xassəyə 
malik olan birl
əşmələrə  misal olaraq H
2
SO
4
,  K
2
MnO
4
,  H
3
PO
3
, MnO
2
  v
ə s. göstərmək 
olar. 
D. .  Mendeleyevin  elementl
ərin  dövri  sistemində  soldan  sağa  getdikcə 
elementl
ərin  reduksiyaedici  xassəsi  zəifləyir,  oksidləşdirici  xassəsi  isə  güclənir  və 
halogenl
ərdə maksimuma çatır. 
Metallarda I A, II A, el
əcə də bütün B qrup elementləri kimyəvi reaksiyalarda bir 
v
ə ya iki elektron verərək yalnız reduksiyaedici xassə göstərir. Eyni qrup elementlərin 
sıra  nömr
əsi  artdıqca,  onların  reduksiyaedici  xassələri  də  qüvvətlənir.  Məsələn,  VI  A 
qrup elementi olan kükürdün oksidl
əşdirici xassəsi  oksigenə nisbətən zəifdir. Tellur isə 
b
əzi  reaksiyalarda  özünü  reduksiyaedici  kimi  aparır.  Bu  da  onunla  izah  edilir ki,  eyni 
qrup  daxilind
ə  atomların  radiusları  artdıqca,  xarici  elektron  təbəqəsində  yerləşən 
elektronların  nüv
ə  ilə  əlaqəsi  zəifləyir  və  onlar  atom  tərəfindən  daha  asan  verilir. 
Halogenl
ərdən  ən  yüksək  elektromənfiliyə  malik  olan  flüordur,  buna  görə  də  o,  bütün 

54 
 
reaksiyalarda  oksidl
əşdirici xassə  daşıyır. Elektromənfiliyi nisbətən kiçik olan oksigen 
yalnız  flüora  elektron  ver
ərək  reduksiyaedici  xassə  göstərir.  Digər  qeyri-  metallar  isə 
reduksiyaedici  xass
ə  daşıyır.  Məsələn,  kükürd  metallarla  reaksiyada  oksidləşdirici, 
oksigenl
ə birləşdikdə isə reduksiyaedici xassə göstərir. 
 
Zn
0
   +    S
0   
 =    Zn
+2
S
-2
;        S
0
   +   O
0
2
  =   S
+2
O
2
2

 
 
41. Oksidləşmə-reduksiya reaksiya tənliklərinin əmsallarının 
düzəldilməsininelektron balans üsulu

Oksidl
əşmə  -  reduksiya  reaksiyalarının  tənliklərini  düzəltmək  üçün  iki  üsuldan 
istifad
ə olunur: 
1. Elektron balansı üsulu 
2.  on – elektron üsulu. 
H
ər iki üsulda reduksiyaedicinin verdiyi elektronların sayı oksidləşdiricinin qəbul 
etdiyi  elektronların  sayına  b
ərabər  olmalıdır.  Elektron  balansı  üsulu  ilə  oksidləşmə  - 
reduksiya reaksiyalarının t
ənliklərinin düzəldilməsi aşağıdakı mərhələlər üzrə aparılır. 
1.  Reaksiyaya  daxil  olan  v
ə reaksiyadan alınan  maddələrin  formulları  yazılır  və 
reaksiyanın istiqam
əti oxla göstərilir. 
 
 
 
2 KJ   +   Cl
2    
→   2 KCl   +    J
2
 
2.  Oksidl
əşmə  dərəcəsini dəyişən  atom və ya ionların oksidləşmə  dərəcəsi  təyin 
edilir v
ə tapılan rəqəmlər onların kimyəvi işarəsi üstündə yazılır. 
 
 
 
 
K

J
-  
 +     Cl
0
2
   
→     KCl
+1
    +    J
0
2
 
3.  Elektron  t
ənliyi  tərtib  edilir,  verilən  və  qəbul  edilən  elektronların  sayını 
b
ərabərləşdirmək  üçün  tapılan  əmsalların  yeri  dəyişdirilir  və  mümkün  olan  hallarda 
onların arasında ixtisar aparılır. 
 
Reduksiyaedici       J
-1 
- 1
ē = J
0
2     oksidl
əşmə 
Oksidl
əşdirici     Cl
0
2
+ 2
ē = 2Cl
-1
1        reduksiya 
 
4. Tapılan 
əmsallar oksidləşdirici və reduksiyaedicinin qarışısında yazılır, tənliyin 
h
ər iki tərəfi bərabərləşdirilir və ox işarəsi bərabərlik işarəsi ilə əvəz olunur. 

55 
 
 
 
 
 
2KJ   +    Cl
2
    =   2KCl   +   J
2
 
Oksidl
əşmə-reduksiya  reaksiyalarının  tənliklərini  tərtib  etdikdə  yadda  saxlamaq 
lazımdır ki, reaksiya neytral mühitd
ə  gedirsə - suyun, turşu mühitdə gedirsə -  turşunun, 
əsasi mühitdə gedirsə,  əsasın miqdarı tənliyə sonradan əlavə edilə bilər. 
 
 
Cu
0
  +    HN
+5
O
3
                Cu
+2
(NO
3
)
2
   +  NO
+2  
 +   H
2

 
 
 
 
Cu
0
 - 2
ē → Cu
+2 

 
 
 
 
 
N
+5
 +3
ē → N
+2 
       2 
 
 
3Cu  +   2HNO
3
                    3Cu(NO
3
)
2
 +  2NO   +   H
2

T
ənlikdən aydın olur ki, misin üç atomunun oksidləşməsinə iki mol nitrat turşusu 
s
ərf  olunur.  Reaksiya  nəticəsində  üç  mol  mis  2-nitratın  alınması  göstərir  ki,  nitrat 
tur
şusunun  altı  molu  duzun  əmələ  gəlməsinə  sərf  olunmuşdur.  Deməli,  reaksiyada 
s
əkkiz mol turşu iştirak edir. 
 
3Cu   +   2HNO
3
   +    6HNO
3
                  3Cu(NO
3
)
2
 +  2NO   +  4H
2

 
B
əzi  hallarda  reaksiyada  oksidləşmə  dərəcəsi  dəyişən  elementlər  çox  olur. 
M
əsələn,  reaksiyada  iki  reduksiyaedici  iştirak  edərsə,  reduksiyaedicilərin  verdiyi 
elektronların hamısı bir oksidl
əşdirici tərəfindən qəbul edilir. 
 
Fe
+2
(Cr
+3
O
2
)
2
   +   Na
2
CO

 +   O
0
2
  
→   Fe
3
2
+
O

 +   Na
2
Cr
+6
O
4
   +  CO
2
2

 
 
 
 
 
 
 
 
     Fe
+2
-1
ē = Fe
+3
 
reduksiyaedicil
ər:   
 
 
        7        4 
 
 
 
 
2Cr
+3
 -6
ē = 2Cr
+6
 

56 
 
 
 
oksudl
əşdirici:          O
0
2
+ 4
ē = 2Cr
+6
          4        7 
Elektron  t
ənliyindən  göründüyü  kimi  reduksiyaedicilərin  verdiyi  yeddi  elektron 
oksigen atomları t
ərəfindən qəbul edilmişdir. 
 
4Fe(CrO
2
)
2
 +  8 Na
2
CO

 +  7O
2
 =  2Fe
2
O

 +  8Na
2
CrO
4  
 +   8CO

 
42. Kompleks birləşmələr, kompleks birləşmələrin quruluşu. 
B
əzi birləşmələr valentlik cəhətdən doymuş olmasına baxmayaraq daha mürəkkəb 
molekullar 
əmələ  gətirmək  xüsusiyyətinə  malik  olurlar,  məsələn  NH
3
  yaxud  (CN) 
molekullarında  s
ərbəst,  qoşalaşmamış  valent  rabitəsində  iştirak  etməyən  elektronları  d 
elementl
ərinin  boş  orbitaları  ilə  koordinativ  tipli  rabitə  hesabına  mürəkkəb  tərkibli 
birl
əşmələr alınmasına səbəb olur (sianid turşusu duzları da əmələ gəlir). 
+
:
4
3
N
H
[
]
4
4
3
4
)
(
SO
NH
Cu
CuSO

 
[
]
6
4
2
)
(
)
(
CN
Fe
K
CN
Fe
KCN

+
 
Isveçr
ə alimi A.Verner 1893 ildə koordinasiya nəzəriyyəsinə əsasən sonralar rus 
aliml
əri  L.Çuqayev  və  başqaları  tərəfindən  kompleks  birləşmələr  haqqıda  aşağıdakı 
müdd
əaları vermişdir: 
1.
  Kompleks birləşmədə ionlardan və ya atomlardan biri mərkəzi atom sayılır ki, ona 
kompleks
əmələgətirici deyilir. 
2.
  Mərkəzi atom (ion) olan kompleks əmələgətiricinin ətrafında müəyyən sayda əks 
yüklü ionlar v
ə ya polyar molekullar yerləşmişdir ki, onlar liqantlar adlanır. 
3.
  Mərkəzi  atom  (ion)  liqandla  birlikdə  birləşmənin  daxili  koordinasiya  sahəsini 
əmələ gətirir ki, bunu böyük mötərizəyə alırlar. 
4.
  Liqandların sayı (2.4,6-8 olur) koordinasiya ədədi adlanır. 
5.
  Mərkəzi  iondan  xeyli  uzaqda  olan  ionlar  xarici  koordinasiya  sahəsini  əmələ 
g
ətirirlər. 
[
]
6
4
)
(CN
Fe
K
 v
ə 
[
]
4
)
(OH
Al
Na
 misalında bunları göst
ərək. 
M
ərkəzi  ionla  liqandlar  arasında  rabitənin  təbiəti  2  cür  ola  bilər.  Birinci  halda 
elektrostatik c
əzbetmə, ikinci halda donor akseptor mexanizmi üzrə əksər halda hər ikisi 
olur. 
Kompleks bir-d
ə özünə əks işarəli ion birləşdirən iona kompleks-əmələgəitrici ion 
deyilir. Onlar 
əksər halda + yüklü olurlar, çoxusu metallardır boş orbitallar olan metallar 
2
nS
-elementl
ərindən 
əsasən 
[
] [
]
p
n
BeF
BeO
Be



;
2
4
2
2
 elementl
ərində 

57 
 
[
] [
] [
]
[
]
2
3
6
3
4
3
6
4
np
nF
GaCl
AlF
BF




 elementl
ərindən  karbon 
[
]

2
3
CO
,  silisium 
[
] [
] [
]
3
2
4
2
3
2
6
np
SiO
SiO
SiF



 elementl
ərdən 
ən 
çox 
[
] [
] [ ] [
] [
] [
]
[ ]
4
4
6
3
4
3
4
6
3
4
np
Bi
SbCl
AsS
PO
PF
NO
NH






+
 kompleks 
əmələgətirmə  meyli  zəifdir 
[ ] [
] [
]
[ ]




2
6
2
4
2
3
2
2
4
Te
SeO
O
S
SO
v
ə s. 
5
np
-elementl
əri  zəif  kompleks  əmələ  gətirirlər. 
6
np
-elementl
ərindən  yalnız 
elektroneytral  atomlarının  i
ştirakı  ilə  əmələ  gələn  klartat  birləşmələri  məlumdur 
(
)
[
]
(
)
[
]
6
2
6
2
O
H
Xe
O
H
Kr
 v
ə s. 
d
-  elementl
əri  əsas  kompleks  əmələgətiricilərdir,  buda  onlarda  boş  orbitalların 
olması sp
3
d
2
,  sp
2
d
1
,  sp
0
d
3
,  sp
3
 hibrid orbitallarının olması yaranması v
ə ion radiusunun 
kiçik  olmasındandır.  f  –  elementl
ərində  d-  elementlərinə  nisbətən  kompleks 
əmələgətirmə zəifdir, çünki hibridləşmə fəallığı azdır. 
Liqandlar  anionlar  v
ə  neytral  molekularda  ola  bilər.  Neytral  liqandların    yükü 
yoxdur  CO  (karbonil),  NH
3
-ammin,  H
3
O
-  akvo,  NO-  nitrozil;  anionlar-  F
-
  (flüoro)  Cl
-
 
(xloro) OH
-
 (hidrokso) CN
-
 (siano) SO
4
2-
 (sulfato) CNS
-
 (roiano) NO
2
-
 (nitro) liqandların 
sayı (koordinasiya 
ədədi) 2.4,6-8 bəzəndə 3,8,12 ola bilər. 
Liqandların sayı Ag
+
Au
+
Cu
+
 ionları üçün 2, Cu
2+
, Hg
2+
, Pt
2+
, Au
3+
 ionları üçün 4, 
Co
2+
, Co
3+
, Fe
2+
, Fe
3+
, Pt
4+
, Sn
4+
- 6 olur. 
Koordinasiya 
ədədinə görə kompleks birləşmələr fəza quruluşu müxtəlif olur. 
Koordinasiya ədədi     rabitədə işt. edən orbitallar      fəza quruluşu

            2                             sp v
ə ya dp                           xətti 
            4                             sp
3           
 dp
3
                          tetraedr 
            4                                  d sp
2
                                kvadrat 
            6                                 d
2
 sp
3
                                oktaedr 
Liqandlar  kompleks 
əmələgətirici  ilə  bir  və  ya  bir  neçə  rabitə  yarada  bilər 
monodendant (bir di
şli) – J
-
 Br
-
 OH
-
 iki di
şli – didentant CO
3
2-
  SO
4
2-
 
Polidendant (çox di
şli)   











COO
CH
COO
CH
N
CH
CH
N
CH
C
OO
CH
C
OO
2
2
..
2
2
..
2
2
 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin