Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

Xarakterli belgilari:
Irsiylanish golandrik tipda kuzatiladi, ya’ni 
belgi faqat otadan o ‘g‘liga o ‘tadi 
(25-rasm).
VI. Sitoplazm atik irsiylanish
— mitoxondriya, xloroplastlar va 
plazmida genlariga bog‘liq. Misollar: odamlarda ko‘rish nervi 
atrofiyasi, mitoxondrial sitopatiya va boshqalar. Faqat onadan 
farzandlarga o ‘tadi (o‘g‘illariga ham, qizlariga ham) (26-rasm).
Egizaklar usuli. Eng qadimgi irsiy tekshirish usullaridan biri 
bo‘lib, hozirda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Egizaklar 
monozigotali (bir tuxumli) yoki dizigotali (ikki tuxumli) bo‘lishi 
mumkin. Monozigotali egizaklar bir xil genotipga ega bo‘ladilar, 
dizigotalilar genotipida esa o‘rta hisobda 50% genlar o‘xshash 
bo‘ladi, ularning o‘xshashligi aka-ukalar, opa-singillarga o‘xshaydi.
Egizaklar usulidan:
1. Belgining rivojlanshida irsiyat va muhitning rolini aniqlash-
da;
2. Belgining irsiy yoki irsiylanmasligini o‘rganishda;
3. Belgining penetrantligini aniqlashda;

---

81
25-r a s m.
Y — xromosomaga birikkan belgining irsiylanishi.
26-r a s m.
Sitoplazmatik irsiylanish.
4. Dori preparatlarining samaradorligini aniqlashda foydalani-
ladi.
Egizaklar usulini qo‘llashdan oldin ularning mono yoki dizi- 
gotaligi aniqlanadi. Buning uchun quyidagi tekshirishlardan o ‘tkazi- 
ladi: 1. Morfologik va fiziologik belgilarni solishtirish 
(27-rasm).
Buning uchun 
konkordantlik
va 
diskordantlik
tushunchalari keng 
qo‘llaniladi. Agar belgi egizaklarning har ikkalasida uchrasa konko­
rdantlik, egizaklarning faqat bittasida uchrasa diskordantlik deyila­
di. Konkordantlik qancha yuqori bo‘lsa, belgining rivojlanishida

---

82
Genetika
27-r a s m.
Monozigotali egizaklar.
irsiyatning ahamiyati shuncha yuqori bo‘ladi. Konkordantlik va 
diskordantlik ko‘rsatkichlari qanchalik bir-biriga yaqin bo ‘lsa, bu 
belgining rivojlanishida muhitning ahamiyati shunchalik katta 
bo‘ladi (masalan, yuqumli kasalliklar). 2. Immunogenetika usuli — 
eritrotsitlar antigenlarini (IA, IB, M, N, Rh), qon zardobi oqsillarini, 
HLA antigenlarini aniqlashga asoslangan. 3. Dermatoglifika tek- 
shirishlari. 4. Feniltiokarbamidga sezuvchanligini aniqlash. 5. Teri 
transplantatsiyasi — eng ishonchli usul.
Belgining irsiy ahamiyatini aniqlashda quyidagi Xolsinger 
tenglamalardan foydalaniladi: