ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

ARTIRMA 
"Mən  Gəncədə  olarkən  Surətə  onu  iĢdən  çıxaracağımı  demiĢəm  və  o  da  buna  razılıq  verib. 
Eyni  zamanda  o,  Bakıya  gələrək  burada  yaĢamağa,  Yun  ġirkətinə  prezidentlik  etməyə  söz 

vermiĢdi  və  biz  də  televiziyada  AXC-nin  bəyanatını  xeyli  yumĢaltmıĢdıq  və  məhkəməsi 
olmayan adamın "vətən xaini" adlandırılmasını pisləmiĢdik. Ancaq verdiyi sözü məhz o, yerinə 
yetirmədi,  çünki  bu,  onun  özündən  asılı  deyildi  -  onu  baĢqaları  idarə  edirdi.  Mənə 
inanmayanlar 4 iyundan azca sonra Gəncə Ģəhərinin icra baĢçısı olmuĢ rəhmətlik Hacı Vaqifin 
televiziyadakı çıxıĢını xatırlasın - o deyirdi ki, Surət dəfələrlə hərbi iĢdən uzaqlaĢmaq istəsə də 
biz ona imkan verməmiĢik; bu zaman artıq Surət ġerbakın qarmağında idi"
. ("Mən istiqlalımızı 
hakimiyyətdən  üstün  tutdum!".  Əbülfəz  Elçibəylə  onun  mətbuat  katibi  Ədalət  Tahirzadənin 
söhbəti. -"Azadlıq" qəzeti, 20 iyun 1998).  
Oxucuya  bu  da  maraqlı  olar  ki,  Surət  Hüseynovun  prezident  təyin  edildiyi  AR 
"Azəryunsənaye" Dövlət ġirkətinin yaradılması haqqında fərmanı Bəy Gəncəyə gəlməmiĢdən - 
4 martda imzalamıĢdı. 
Bəy  hələ  Gəncədəykən  -  9  fevralda  AXC  Ġcraiyyə  Komitəsinin  yeni  rəhbərliyi  ilk  "yaylım 
atəĢ"ini açdı - "Respublikadakı hərbi-siyasi durumla bağlı AXC ĠK-nin bəyanatı"nı yaydı. Fərəc 
Quluyevin  qolladığı  sənəddə  deyilirdi:  "Son  zamanlar  baĢ  vermiĢ  Zəngilan  və  ən  nəhayət, 
Ağdərə  hadisələri  bir  daha  sübut  edir  ki,  orduda  artıq  kök  salmıĢ  bəzi  təxribatçı  qüvvələr, 
imperiya və erməni diasporunun casusları, səriĢtəsiz komandirlər tərəfindən aparılan uğursuz 
əməliyyatlarla nəyin bahasına olursa-olsun xalqın yeni hakimiyyətinin Qarabağ böhranını həll 
etməyə qadir olduğuna Ģübhə yaratmaq, inamsızlığı gücləndirmək məqsədləri güdürlər. 
Təəssüf  ki,  orduda  nizam-intizamın  dözülməz  dərəcədə  zəif  olması,  vahid  komandanlığın 
təmin  olunmaması,  fərariliyin  kütləvi  xarakter  alması  Müdafiə  və  Milli  Təhlükəsizlik 
Nazirliklərinin ciddi narahatlığına səbəb olmur.  
Xüsusilə  Ağdərə  hadisələri  bizi  ciddi  narahat  etmiĢdir.  Azərbaycan  prezidentinin  Ali  BaĢ 
Komandan  kimi  Ağdərədə  müdafiə  xəttini  möhkəmləndirmək  əmrinə  baxmayaraq  korpus 
komandiri  Surət  Hüseynov  baĢçılıq  etdiyi  korpusu  və  hərbi  texnikanı  döyüĢ  mövqelərindən 
çıxararaq Gəncəyə aparmıĢ və indi iĢğal olunmuĢ Ağdərə kəndlərini müdafiəsiz qoymuĢdur.  
BaĢ  vermiĢ  hadisələr  bir  daha  sübut  edir  ki,  planlı  Ģəkildə  aparılan  bu  təxribatın  arxasında 
GENĠġ  MĠQYASDA  DÖVLƏT  ÇEVRĠLĠġĠ  hazırlamaq  niyyətində  olan  qüvvələr  durmuĢdur. 
Əslində S.Hüseynovun Ali BaĢ Komandanın əmrini yerinə yetirməməsi HƏRBĠ CĠNAYƏT hesab 
edilməli və Ağdərə hadisələrində təqsiri olan bütün cinayətkarlar CĠNAYƏT MƏSULĠYYƏTĠNƏ 
CƏLB OLUNMALIDIR. 
AXC Ġcraiyyə Komitəsi belə hesab edir ki, ən qısa müddətdə Müdafiə Nazirliyinin strukturunda 
CĠDDĠ  DƏYĠġĠKLĠKLƏR  edilməli,  hərbi  intizamı  pozanlara,  döyüĢ  mövqelərini  özbaĢına  tərk 
etmiĢ fərarilərə qarĢı ölüm cəzasına qədər ən sərt tədbirlər tətbiq edilməlidir". 
AXC  ĠK-nin  sözügedən  bəyanatı  çox  prinsipial  sənəddi.  Əslində  bu  sənəd  dövlət  çevriliĢi 
planının  puça  çıxarılmasında  çox  mühüm  rol  oynadı.  Təsadüfi  deyil  ki,  həmin  bəyanat 
televiziyayla  oxunduqdan  sonra  müdafiə  naziri  Rəhim  Qazıyev  AXC  qərargahına  -  Fərəc 
Quluyevə  zəng  vuraraq  Cəbhə  üzvlərini  hədələmiĢ  və  AXC  binasını  dağıdacağını  demiĢdi. 
Prezidentin köməkçisi Oqtay Qasımovdan eĢitdiyimə görəsə, R.Qazıyev Gəncəyə zəng edərək 
prezidentə Ağdərəni ermənilərə təslim edəcəyini söyləmiĢdi.  
Ümumiyyətlə,  bu  bəyanatdan  sonra  Gəncədə  son  dərəcə  gərgin  vəziyyət  yaranmıĢdı. 
Prezidentin  köməkçisi  Oqtay  Qasımov  sonralar  mənə  bunları  bəyan  etdi: 
"Gəncədə 
PREZĠDENTĠ GĠROV GÖTÜRÜB ÇEVRĠLĠġ ETMƏYƏ CƏHD GÖSTƏRĠLDĠ. Onun avtomobilinin 
və təyyarəsinin vurulacağı haqqında məlumatlar daxil oldu. Surətin yaxın adamlarından olan 

Fəxrəddin  adlı  birisi  prezident  təyyarəsinin  Gəncə  hava  limanından  buraxılmayacağı  haqda 
məlumat  verdi.  Hətta  hava  limanını  tərk  etmək  mümkün  olacağı  təqdirdə  də  təyyarənin 
Mingəçevirdə  vurulacağı  bildirildi.  (Təyyarə  Mingəçevirdən  keçərkən  ona  atəĢ  açılsa  da, 
xoĢbəxtlikdən, hədəfə dəyməyib).
 
Gəncədə bir neçə saat ərzində (saat 18 - 21) baĢ vermiĢ bu narahatlıq Bakıda ildırım sürətiylə 
yayılmıĢ  və  prezidentin  devrilməsi  haqqında  Ģayiələr  həqiqət  kimi  qəbul  edilmiĢdi.  Bakıda 
bütün  dövlət  və  strateji  obyektlərin  dərhal  polis  və  qismən  hərbçilər  tərəfindən  nəzarətə 
götürülməsi təsadüfi deyildi".
 
Gəncədəki durumun nə qədər ağır olduğunu Bəyin sürücüsü Xəlil Qəniyev'in söylədiklərindən 
də  təsəvvür  etmək  mümkündür: 
"Prezidentin  həyatına  qəsd  olacağı  haqqında  məlumatlar 
vardı. Biz Bakıya qayıtmaq istəyərkən bildirildi ki, rusların Mingəçevirdəki hava hücumundan 
müdafiə hissəsi gecə vaxtı təyyarələrin uçuĢunu qadağan edib. Bunu bildirən Surətin bir yaxın 
qohumuydu.  ĠĢ  o  yerə  çatdı  ki,  Bəy  özü  Ģəxsən  onunla  danıĢdı  və  həmin  adam  prezident 
təyyarəsinin  uçuĢuna  Ģərait  yaratmalı  oldu.  Ancaq  həmin  təyyarəni  rus  mütəxəssislərinin 
göydə vuracağı da artıq bəlliydi. Buna görə Bəy yanındakı dövlət adamlarına Bakıya maĢınla 
dönməyi  tövsiyə  etdi  və  özü  təyyarəyə  tək  oturmaq  istəyəndə  prezidentin  müĢaviri  Nəcəf 
Nəcəfov cəsarətlə irəli çıxıb dedi ki, Allah taleyimizə nə yazıbsa o da olacaq və baĢqalarına da 
nümunə olacaq tərzdə təyyarəyə mindi. Artıq ekipaj da təhlükədən xəbərdardı. Təyyarə çox 
yüksək  sürətlə  və  alçaqdan  uçaraq  22  dəqiqəyə  Bakıya  çatdı.  Bu  haqda  Gəncədə  telefonla 
xəbər  aldığımızda  hədsiz  sevindik.  Bəyə  sui-qəsd  təhlükəsi  real  olduğuna  görə  Bakıda  da 
təhlükəsizlik  tədbirləri  görülmüĢdü,  belə  ki,  Bəyin  prezident  olduğu  bir  il  ərzində  yalnız 
Gəncədən  döndüyü  gün  Binə  aeroportundan  Ģəhərədək  yol  qırağında  polislər 
düzdürülmüĢdü"
.  
Pənah  Hüseynov  "Cinayətimiz  məğlubiyyətimizdir"  əsərində  yazır: 
"Dekabrın  (1992) 
ortalarında  keçirilməsi  nəzərdə  tutulmuĢ  əməliyyatı  R.Qazıyev  bir  ay  da  uzatdı.  Çünki  ordu 
hazır  deyildi  və  hazır  ola  da  bilməzdi.  [...]  Yanvar  əməliyyatı  Laçın  əməliyyatından  daha 
dəhĢətli  məğlubiyyətlə  qurtardı.  Artıq  bu  əməliyyatda  RUSLARIN  TEXNĠKA,  SĠLAH, 
AVĠASĠYASININ QALIQLARI DA MƏHV EDĠLDĠ. BÜTÜN HƏRBĠ HĠSSƏLƏR ƏZĠLDĠ. R.Qazıyev 
axırıncı  dəfə  özü  məcbur  olub  Ağdərədə  olarkən  Ali  hərbi  məktəbin  I  kursunu  döyüĢə  cəlb 
etmək haqqında əmr vermiĢdi. Ġndi isə deyir ki, həmin əməliyyat xəyanət nəticəsində (AXC-
nin  9  fevral  bəyanatını  nəzərdə  tutaraq)  pozulub.  9  FEVRALDA  HƏR  ġEY  ARTIQ 
QURTARMIġDI.  R.QAZIYEV  ORDUSUZ,  SĠLAHSIZ  VƏ  TEXNĠKASIZ  QOYMUġDU 
RESPUBLĠKANI!"
.  
Pənah  bəyin  fikrincə,  AXC  ĠK-nin  bəyanatı  artıq  yetiĢmiĢ  hadisələri  sürətləndirdi.  Orada 
S.Hüseynova  qarĢı  olan  hücumlar  əslində  R.Qazıyevə  yönəldilmiĢdi,  çünki,  P.Hüseynovun 
sözləriylə desək, 
"dövlət quruculuğunun, xarici siyasət quruculuğunun, biz baĢa düĢdüyümüz 
mənalarında, yolunda əsas əngəl R.Qazıyev idi. R.Qazıyev bu 1 ildə bizim baĢımıza nə oyun 
açıb, bir Allah bilir". 
 
AXC Ġcraiyyə Komitəsinin sədri olmuĢ və əslində həmin sənədi Fərəc Quluyevə "miras" qoyub 
getmiĢ Tofiq Seyidov'sa mənə bunları açıqlayıb: 
"Mən Rəhim Qazıyevlə 1989-dan - AXC Ġzmir 
rayon  Ģöbəsində  birgə  çalıĢdığımız  vaxtdan  normal  münasibət  qurduğuma  görə  onunla 
istənilən mövzuda söhbət apara bilirdim. Bu münasibət biz iqtidarda olanda da davam etdi. 
1992-nin avqustundan sonra o, tez-tez mənə eĢitdirirdi ki, Əbülfəz Elçibəy məni özünə vitse-
prezident təyin etsə Qarabağ məsələsini tezliklə yoluna qoyaram, çünki mənə kömək edənlər 

çox  olacaq.  (Nədənsə,  vitse-prezidentliklə  bağlı Ġsgəndər  Həmidov  da mənə  söz  eĢitdirirdi). 
Surət  Hüseynov  haqqında  Rəhim  Qazıyevlə  tez-tez  söhbətlərimiz  olardı.  Buna 
təəccüblənərdim ki, o, müdafiə naziri olmasına baxmayaraq öz tabeliyindəki S.Hüseynovdan 
bərk  çəkinirdi.  Dəfələrlə  Ģahidi  olmuĢam  ki,  R.Qazıyev  S.Hüseynovun  telefon  çağırıĢlarıyla 
Gəncəyə gedib və onun bir sözünü iki etməyib. 
 
Cəbhənin 9 fevral bəyanatından sonra mən Müdafiə Nazirliyində Rəhim Qazıyevlə görüĢdüm. 
Ġnandırmağa çalıĢdım ki, bəyanat ona yox, Surətə qarĢıdır və Surətin törətdiyi qeyri-qanuni 
hərəkətləri sadalayaraq bunların əslində Vətənə xəyanət olduğunu söylədim. R.Qazıyevə təklif 
etdim  ki,  bu  baĢ  verənlərdə  özünün  də  əli  olmadığını  sübut  etməkçün  əmrlə  Surəti  korpus 
komandiri  vəzifəsindən  azad  etsin.  Açığı,  onun  cavabından  heyrətləndim:  "Bu  gün  ərizə 
yazıb nazir vəzifəsindən istefa verərəm, ancaq Surəti iĢdən çıxara bilmərəm, çünki 
özümün və ailəmin taleyini düĢünürəm""
.  
Rəhim  Qazıyev  baĢda  olmaqla  hakimiyyətin  düĢmənləri  prezidentin  Gəncə  səfərindən  sonra 
cilov  gəmirir,  onun  haqqında  ən  iyrənc  Ģayiələr  yaymaqdan  çəkinmirdilər.  Onlardan  biri 
Gəncədə  yaĢayan  Tamara  adlı  qadınla  bağlıdır.  Ədalət  Məmmədov  bu  hadisəyə  aydınlıq 
gətirir: 
"Tamara xanım hamımızın yaxĢı tanıdığımız Xanım Xəlilovanın bacısıdır və Gəncədə yaĢayır. 
Onların  qoca  anası  da  Tamara  xanımın  yanında  olurdu  (bu  yaxınlarda  vəfat  etdi).  Bəy  bu 
qadına  hədsiz  hörmət  bəslərdi,  çünki  onun  əlindən  çörək  yemiĢdi.  O,  hələ  gəncliyindən 
Gəncəyə  hər  gedəndə  "ana"  adlandırdığı  bu  qadını  hökmən  görərdi.  Bəy  indi  də  Gəncədən 
onu  görməmiĢ  getmək  istəmirdi.  Ancaq  Ģəhərə  yeni  gəlmiĢ  qonĢuları  onların  evini 
tanımırdılar, buna görə də ünvanını bir neçə qonĢudan soruĢmaq lazım gəldi. (Əslində bu iĢi 
Ģəhər icra hakimiyyətinin rəhbərləri etməliydilər). Məhz bu soruĢmaları sonra Rəhim Qazıyev 
namərdcəsinə  Bəyin əleyhinə  yönəltdi  -  guya  prezident  sərxoĢ  olaraq  Gəncənin  küçələrində 
"Tamara" qıĢqırırmıĢ!..". 
 
SURƏT HÜSEYNOV SƏLAHĠYYƏTLĠ NÜMAYƏNDƏ DEYĠL 
Uğursuz  yanvar-fevral  əməliyyatlarından  sonra  respublika  prezidenti  Surət  Hüseynovun 
istefası  məsələsini  qoydu,  çünki  Surət  Laçın  əməliyyatından  sonra  ikinci  dəfə  məğlub 
olmuĢdu. Pənah Hüseynov onun təklifiylə prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi qoyulmuĢ bu 
adam  barəsində  yazır: 
"...Bir  çox  peĢəkar  hərbçilər  məğlubiyyətləri  xeyli  dərəcədə 
S.Hüseynovun  hərbi  iĢi  bilməməsi  (onun  təyyarələrə  verdiyi  komandalar  barədə  lətifələr 
danıĢırdılar), səriĢtəsizliyi, volyuntarizmi, ancaq rus hərbi məsləhətçilərindən istifadə etməsi, 
özbaĢınalığı  (o,  zabitləri  məhkəməsiz  kletkaya  saldırır,  hərbi  əks-kəĢfiyyatın  zabitlərini 
döydürür və s.) ilə izah edirdilər. Bundan baĢqa, bütün cəbhəətrafı yerli hakimiyyət orqanları 
(MürĢüd  Məmmədov  istisna  olmaqla!)  S.Hüseynovun  ətrafının  özbaĢınalığından  Ģikayət 
edirdilər".
  
10 fevralda "Azərbaycan Respublikası prezidentinin fövqəladə səlahiyyətli nümayəndəsinin və 
onun  aparatının  fəaliyyətinə  xitam  verilməsi  haqqında"  fərmanıyla  Surət  Hüseynovu  bu 
vəzifədən  kənarlaĢdıran  Əbülfəz  Elçibəy  əslində Rusiyayla  ikinci cəbhədə örtülü  müharibəyə 
giriĢməli  oldu.  ĠĢ  burasındadır  ki,  Bəy  özünün  TARĠXĠ  MĠSSĠYASINI  həm  də  rus  hərbi 
qüvvələrinin  Azərbaycandan  təmizlənməsində  görürdü.  O,  bu  məqsədinə,  demək  olar  ki, 
çatmaq  ərəfəsindəydi  -  Gəncədə  olan  diviziya  da  çıxarılanda  bu  arzu  tam  gerçəkləĢəcəkdi. 
Ancaq ruslar S.Hüseynovun əliylə inadla öz mövqelərini qoruyurdular. 

ARTIRMA 
"-Özünün  vəzifədən  uzaqlaĢdırılmasının  səbəbini  S.Hüseynov  bunda  görür  ki,  Seyfəlidə  5 
minlik  qoĢun  hazırlanaraq  2  aylıq  təlimdən  sonra  döyüĢ  vəziyyətinə  gətirilib.  Oradakı  hərbi 
hissələrin  təlim  baxıĢından  çəkilən  lentə  Sizin  iĢ  otağınızda  baxılarkən  guya  deyilib  ki,  bu 
cavan oğlanın əlində qoĢun, təyyarə, vertolyot var, o nə vaxt istəsə respublikada çevriliĢ edə 
bilər. Məhz elə orada da onun vəzifədən uzaqlaĢdırılması qərara alınıb.
 
-…Mən yalnız Seyfəlidəki hava qüvvələrimizin yaranması və təlimi haqqında lentə baxmıĢam 
və  xeyli  sevinmiĢəm.  FərəhlənmiĢəm  ki,  bizim  bu  cür  hava  desantımız  var.  Ağ  paltarlı, 
möhkəm  can-cüssəli,  mübariz  ruhlu  desantçılarımızı  görəndə  adamın  ürəyi  açılırdı.  Mən  bu 
qüvvələrin daha da möhkəmləndirilməsi üçün hər cür Ģərait yaradılmasına göstəriĢ vermiĢəm. 
Onu da deyim ki, bu baxıĢdan sonra mən hətta R.Qazıyevə öz təĢəkkürümü də bildirmiĢəm, 
çünki  bu  məsələ  ona  aid  bir  iĢ  idi  və  Surət  Hüseynova  dəxli  yoxdu.  S.Hüseynov  deyən  5 
minlik qoĢun haqqında lenti isə mən görməmiĢəm. 
 
Surətdən  biz  o  vaxt  aralanmağa  baĢladıq  ki,  onun  Rusiya  generalı  ġerbakla  yaxın  əlaqədə 
olduğunu  öyrəndik.  ġerbak  bizim  hərbi  məsələlərdə  çox  mənfur  rol  oynayıb.  S.Hüseynov 
ġerbakla  əlaqəyə  girərək  onun  yanında  iĢləyən  bir  generala  döyüĢ  əməliyyatlarımızın 
xəritələrini  göstərir,  onunla  məsləhətləĢirdi.  Biz  bunu  bildik  və  ona  həmin  adamlardan 
uzaqlaĢmağı əmr etdik. Sonralar gördük ki, həmin əməliyyat xəritələri Ermənistana satılıb. 
 
Artıq heç bir Ģübhə qalmamıĢdı ki, Surət Rusiyanın BaĢ KəĢfiyyat Ġdarəsinin əlinə keçib, buna 
görə də onun vəzifədən uzaqlaĢdırılması labüd idi… 
 
…Bu  qərara  biz  Ağdam  əməliyyatı  zamanı  gəldik.  Ağdamda  Fərrux  təpəsini  və  Vəngin 
üstündəki təpələri götürəcəkdik. Bu əməliyyat ən yüksək səviyyədə hazırlanmıĢdı. Əməliyyat 
planını  Surət  Hüseynov  əvvəlcə  15  gün  yubatdı,  sonra  yenə  15  gün  gecikdirdi,  halbuki 
əvvəlcə bizə hər Ģeyin hazır olduğunu demiĢdi. Mən öyrəndim ki, o, kimlərləsə məsləhətləĢir. 
Nəticədə  bizim  hücumumuz  pozuldu.  Doğrudur,  müəyyən  təpələri  aldıq,  acaq  onları  əldə 
saxlaya  bilmədik.  Daha  sonra  Surət  "təmir"  adı  altında  texnikanı  oradan  geri  çəkdi.  Bunun 
üçün  razılıq  sənədinə  o,  bizdən  xəbərsiz  BaĢ  Qərargahın  rəisi  Nurəddin  Sadıqova  qol 
çəkdirmiĢdi.  Mən  texnikanın  niyə  geri  çəkildiyini  soruĢduqda  N.Sadıqovu  zərbə  altında 
qoydular.  Surətin  xəyanət  etdiyi  artıq  bəlli  oldu.  Bundan  sonra  onu  vəzifədə  saxlamaq 
mümkün deyildi.
 
…-S.Hüseynov  Qubadlı,  Ağdam,  Əsgəran,  Vəng,  Xankəndi  istiqamətində  Sizin  əmrinizlə 
aparılan  hücum  əməliyyatının  alınmamasını  qoĢun  bölmələrinə  hökumət,  iqtidar  tərəfindən 
heç bir əməli kömək göstərilməməsi ilə əsaslandırmağa çalıĢır.
 
-Həmin əməliyyat vaxtı iki mühüm hadisə baĢ verdi. Birincisi, hücuma keçəcək qüvvələrimizin 
yerləĢdiyi Ağdam orta məktəbi gecə partladıldı və 30-a qədər əsgərimiz Ģəhid oldu. Ġkincisi 
də, biz nə qədər kömək göndərsək də S.Hüseynov əməliyyatı yubadırdı. O bilə-bilə belə edirdi 
ki, düĢmən hərbi mövqelərimizi yaxĢı öyrənsin və bizim hücumumuz baĢ tutmasın. 
 
Gizli deyil ki, Fərrux istiqamətindəki əməliyyatımızın planını satmıĢdılar və nəticədə bir gündə 
90 əsgərimiz Ģəhid oldu. Ağdam rayon icra hakimiyyətinin baĢçısı Nadir Ġsmayılov və Tərtər 
rayon  icra  hakimiyyətinin  baĢçısı  Sərdar  Həmidov  bu  xəyanəti  çox  gözəl  bilir  və  mənə 
məlumat  verirdilər.  Bu  adamlar  hücum  üçün  hər  cür  Ģərait  yaratmıĢdılar,  ancaq  Surətin  və 
ġerbakın əli ilə həmin əməliyyat pozuldu
". 
 
("Mən  istiqlalımızı  hakimiyyətdən  üstün  tutdum!".  Əbülfəz  Elçibəylə  onun  mətbuat  katibi 

Ədalət Tahirzadənin söhbəti. -"Azadlıq" qəzeti, 20 iyun 1998). 
Bu günlərdə çörək mağazalarının qarĢısında yenə növbələr yaranmıĢdı. Əhali arasında Ģayiə 
dolaĢırdı ki, guya taxıl ehtiyatı tükənib, aclıq təhlükəsi gözlənilir. 
Fevralın  11-ində dövlət katibi P.Hüseynov  mətbuat  konfransı keçirdi.  O bildirdi ki,  Naxçıvan 
rəhbəri  H.Əliyev  bütün  siyasi  qüvvələrin  Azərbaycan  prezidentinin  ətrafında  birləĢməsinin 
zəruriliyini bəyan edib. Ancaq H.Əliyev AXC ĠK-nin 9 fevral bəyanatını "tələsik edilən uğursuz 
bəyanat" adlandırıb. 
Jurnalist  MirĢahinin  "Siz  bilirsiniz  ki,  Surət  Hüseynov  bölgədə  fövqəladə  nüfuza  malikdir  və 
onun  iĢdən  uzaqlaĢdırılması  VƏTƏNDAġ  MÜHARĠBƏSĠNƏ  gətirib  çıxara  bilər"  sözlərinə 
P.Hüseynov belə cavab verdi: "Azərbaycan dövlətinə qarĢı kimsə çıxa bilməz və çıxarsa da elə 
yerindəcə  MƏHV  EDĠLƏR".  Bu  sözlər  iqtidarın  S.Hüseynovun  nazıyla  oynamaq  fikrində 
olmadığını  göstərir.  Ancaq  iqtidar  sonralar  onunla  davranıĢına  yumĢaqlıq  çalarları  artırdı  və 
aradan bir neçə il ötəndən sonra bu yumĢalma üstündə özünü qınadı. 
Bəli, artıq 4 iyun təndirinin ilk kösövləri alıĢmaqdaydı!  
12  fevral  tarixli  "Azərbaycan"  qəzeti  Surət  Hüseynovun  hazırda  Gəncədə  yerləĢdiyini  və 
müdafiə  naziri  Rəhim  Qazıyevə  tabe  olduğunu  Elçibəyin  fərmanıyla  hesablaĢmadığını, 
Ağdərənin  verilməsinə  22  yanvardan  baĢlandığını  söylədiyini  bildirsə  də  16  fevralda  düzəliĢ 
verərək S.Hüseynov "prezident fərmanıyla hesablaĢmadığını deməyib" yazdı.  
HEYDƏR ƏLĠYEV BAKIDA 
Naxçıvan rəhbəri Heydər Əliyev 4 fevralda rəhmətə getmiĢ qardaĢı, akademik Həsən Əliyevin 
təziyəsində iĢtirak etməkçün Bakıya gəldi və həm prezident Əbülfəz Elçibəylə (12 fevral), həm 
də spiker Ġsa Qəmbərlə (13 fevral) görüĢdü.  
Bəyin H.Əliyevlə görüĢü üst-üstə 8 saat çəkdi və hansı məsələlərin müzakirə edildiyini onların 
ikisi də sirr kimi qoruyub saxladı. Sirr olmayansa budur ki, H.Əliyev Azərbaycanın və Ģəxsən 
prezidentin durumunun ağırlaĢdığı çağda gəlmiĢdi. DüĢünürəm ki, bu gəliĢ kəĢfiyyat məqsədi 
daĢıyırdı - Bakıya hücumları gücləndirməlimi, zəiflətməlimi?  
Elçibəylə  söhbəti  və  sonrakı  nailiyyətləri  Əliyevi  aramsız  hücum  taktikasını  seçməyə 
həvəsləndirdi. 
Bəy H.Əliyevlə görüĢdüyü gün Bakıda iĢgüzar səfərdə olan Qreq Laflinin baĢçılığı altında ABġ 
nümayəndə heyətini də qəbul etdi. 
Prezident Elçibəy Misrə qarĢıdakı səfərini təxirə salmağa məcbur oldu. Ədalət Məmmədovun 
bildirdiyinə görə, Misir səfərinin baĢ tutmaması orucluqla bağlı oldu. Ancaq səfərçün hər Ģey 
hazırlanmıĢdı. Hətta Misirdə Bəyin tanıĢı olan qoca bir kiĢini də tapmıĢdılar və Qahirədə onlar 
görüĢəcəkdilər.  
Hələ Bakıda olan (15 fevral) H.Əliyev YAP-ın paytaxtdakı ĠQAMƏTGAHINDA partiyadaĢlarıyla 
görüĢ keçirərək onları ruhlandırdı və Elçibəylə 8 saat söhbətləĢdiyini də vurğuladı (o, sonralar 
Elçibəy dönəmində YAP-a Ģərait yaradılmamasından Ģikayətlənməyi xoĢlardı). 
"Azadlıq" qəzetinin 16 fevral sayında Bahəddin Həziyevin "Prezidenti Ali BaĢ Komandanlıqdan 
uzaqlaĢdırmaq  istəyirdilər"  məqaləsində  iqtidarın  öz  içindəki  qütbləĢmənin  bir  məqamı  öz 
əksini  tapıb.  Ali  Sovetin  təĢəbbüsü  saydığı  məsələyə  toxunan  müxbir  öz  fikrini  bildirir: 
"...Prezident  dövlət  baĢçısı  olduğu  üçün  bu  hüququ  ondan  heç  kəs  ala  bilməz".  (19  fevral 

tarixli "Azərbaycan" qəzeti Bahəddin bəyə "Arxadan zərbə, yoxsa qeyri-obyektivlik?" yazısıyla 
cavab verdi). 
ARTIRMA 
"-Ġsa  bəy,  o  dövrdə  mətbuatda  da  getməyə  baĢlamıĢdı  ki,  parlament  prezidentin,  daha 
doğrusu, Ali BaĢ Komandanın səlahiyyətlərini məhdudlaĢdırmağa çalıĢır və bu sahədə qanun 
layihələri təklif olunur. Əslində nə baĢ vermiĢdi? 
-Ümumiyyətlə,  bu,  cəfəngiyatdır.  O  vaxt  qanun  layihələrinin  böyük  əksəriyyəti  Prezident 
Aparatından  -  Hüquqi  Ġslahatlar  Komissiyasından  gəlirdi.  Onları  Prezident  Aparatında  və 
parlamentdə  çalıĢan  hüquqĢünaslar  birgə  hazırlayırdılar.  Mən  parlament  sədri  olaraq  qanun 
yaradıcılığıyla  birbaĢa  məĢğul  olmurdum.  Yalnız  layihələr  hazır  olandan  sonra  özüm  baxır, 
eyni zamanda parlamentin iĢində də iĢtirak edir, mövqeyimi bildirirdim.  
Məsələnin  mahiyyətisə, mənim  yadımda qalan, ondan  ibarətdi ki,  Silahlı  Qüvvələr haqqında 
Azərbaycanın  qanununun  təkmilləĢdirilməsi  tələbi  gəlirdi.  Hərbi  qulluqçulardan  baĢqa, 
hüquqĢünaslar da hesab edirdilər ki, bu qanun təkmilləĢdirilməlidir. Onların baĢlıca arqumenti 
bundan  ibarətdi  ki,  Silahlı  Qüvvələr  haqqında  bir  yox,  bir  neçə  qanun  olmalıdır  və  onların 
layihələri də hazırlanmıĢdı. Deməli, bir qanun bir neçə qanunla əvəz ediləcəkdi. Özü də, bu 
qanunların  hamısı  qəbul  edildikdən  sonra  paket  halında  prezidentə  təqdim  olunacaqdı; 
prezident  imzalasaydı  onlar  qüvvəyə  minəcək,  imzalamasaydı  yenidən  müzakirəyə 
qaytarılacaqdı. Ali BaĢ Komandanın səlahiyyətləri də o qanun layihələrindən birində öz əksini 
tapmıĢdı.  Görünür,  müzakirəyə  çıxarılan  layihə  Ali  BaĢ  Komandanın  səlahiyyətləri  göstərilən 
layihədən  əvvələ  düĢüb  və  Ģəxsən  mən  burada  hansısa  qərəzli  münasibət  axtarmağı  doğru 
saymıram.  
Ümumiyyətlə,  bu  məsələnin  ortalığa  atılmasının  özü  qərəzli  və  məntiqsizdir.  Ona  görə  ki, 
birincisi,  ölkənin  prezidenti  ölkənin  Ali  BaĢ  Komandanıdır  və  komandan  olaraq  prezidentin 
səlahiyyətlərini  onun  əlindən  heç  kəs  və  heç  cür  ala  bilməz  -  bu,  mümkün  olan  Ģey  deyil. 
Ġkincisi də, axı parlamentdə qəbul edilən istənilən qanun yalnız prezident qol çəkəndən sonra 
qüvvəyə  minə  və  tətbiq  oluna  bilər.  Buna  görə  də  parlamentin  guya  prezidentin  Ali  BaĢ 
Komandan səlahiyyətlərini əlindən almaq, yaxud onları məhdudlaĢdırmaq istəməsi haqqında 
fikirlər  çox  gülməlidir.  Ancaq  bunu  da  bildirim  ki,  o  vaxt  həm  belə  uydurmaları  yaymağa 
çalıĢan, həm də onları yaĢatmağa həvəsi olan qüvvələr çox fəaldı".  
(Müsavat Partiyasının baĢqanı Ġsa Qəmbərlə Ədalət Tahirzadənin söhbətindən). 
Fevralın 17-sinə keçən gecə Qarabağın quzeyində durum yenə gərginləĢdi. Tərtər və Ağdərə 
bölgəsində son dərəcə ağır vəziyyət yarandı. 
Mətbuatın 18 fevralda verdiyi bilgiyə görə, Ədliyyə Nazirliyi indiyədək 293 ictimai təĢkilat, 22 
siyasi partiya, 1 siyasi hərəkat və 2 siyasi qrupu qeydə almıĢdı. Onların içərisində, sözsüz ki, 
ən  böyüyü  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsiydi.  Ancaq  seçkilər  gerçəkləĢməyə  doğru  üz  tutduqca 
nəinki  müxalifətdə,  hətta  iqtidarın  özündə  də  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsi  ciddi  tənqidə 
uğramağa  baĢlamıĢdı.  "Azərbaycan"  qəzetində  ġahvələd  Çobanoğlunun  yazısı  artıq  siyasi 
qüvvə kimi meydana atılmıĢ Müsavat Partiyasının mənafeyini daha çox əks etdirirdi. 
Ġqtidarı  tənqid  etməyə  giriĢən  müəllif  baĢlıca  hədəf  kimi  AXC-ni  seçir  və  yeri  gəldikcə 
prezident  tərəfə  də  daĢlar  atmağa  baĢlayır.  "May  sıçrayıĢı"ndan  sonra  hakimiyyətə  gələn 
siyasi  qüvvənin  dövləti  "QANUNLARLA  yox,  MÜNASĠBƏTLƏRLƏ"  idarə  etmək  xəttini  üstün 
tutduğundan,  intizamsızlığın,  siyasi  və  hüquqi  uyğunsuzluqların  hələ  də  qaldığını  bildirən 

müxbir yeni siyasi rejimi bu durumda "birbaĢa səbəbkar" saymasa da onu vəziyyətin qarĢısını 
əsaslı Ģəkildə ala bilməməkdə suçlandırır. Daha sonra o, siyasi qüvvələrin hamını prezidentin 
ətrafında birləĢməyə çağırmasını siyasi sabitliyin pozulacağı qorxusunun "ilk iĢartısı" sayır. 
Ölkədəki  gərginliyin  məhz  AXC  ĠK-nin  bəyanatıyla  mövcud  həddə  çatdığını  bəyan  edən  və 
həmin  bəyanatın  televiziyayla  yayılmasını  "SĠYASĠ  və  HÜQUQĠ  ÖZBAġINALIĞIN  ifrat  həddi" 
adlandıran ġ.Çobanoğlu bəyanat oxunan vaxt prezident Gəncədə olduğuna görə bunun onun 
Ģəxsi təhlükəsizliyinə də böyük təhlükə törədə biləcəyi ehtimalını dilə gətirdikdən sonra əsas 
mətləbə keçir: "AXC BU GÜN HÜQUQĠ STATUSU OLMAYAN BĠR SĠYASĠ QÜVVƏDĠR. Prezident 
bu  təĢkilatın  sədri  qalmaqla,  bununla  SĠYASĠ  MƏNSUBĠYYƏT  daĢımaqla  qanunlar  dövləti 
yaratmaq istəyinə ĠLK ZƏRBƏNĠ ÖZÜ VURMUġDUR. Sonrakı zərbələr də onun sədrlik etdiyi 
AXC  TƏRƏFĠNDƏN  VURULMUġDUR".  Bir  daha  xatırladıram  ki,  bu  sözləri  "Meydan",  "Səs", 
yaxud "Ġki sahil" yox, məhz rəsmi dövlət qəzeti "Azərbaycan" yazırdı! 
Daha  sonra  müəllif  AXC-ni  az  qala  H.Əliyevin  nüfuzunu  qaldırmaqda  ittiham  edir:  "Heç  bir 
hüquqi və siyasi məntiqə sığmayan Naxçıvan hadisələri zamanı da eyni mövqe tutuldu: hər 
Ģey  sanki  Heydər  Əliyevin  reytinqinin  yüksəldilməsinə  xidmət  edirdi".  Əlbəttə,  bu  cümlənin 
ikinci yarısında böyük  həqiqət var, ancaq  Əliyevin  reytinqini yüksəltməyə  çalıĢanları AXC-də 
yox, güc qurumlarında axtarmaq gərəkdi. 
Nəhayət,  müəllif  baĢlıca  narahatlığını  (özününmü?!)  ortaya  çıxarır:  "Qəflətən  AXC  Ġcraiyyə 
Komitəsinə yeni sədrin (Fərəc Quluyevin - Ə.T.) gətirilməsi, PREZĠDENTĠN KOMANDASINDA 
BĠR-BĠRĠNĠ  ƏSLĠNDƏ  TARAZLAġDIRMAQ  ĠSTƏYƏN  ĠKĠ  QÜVVƏNĠN  MEYDANA ÇIXMASI  hər 
hansı "ssenari"dən söhbət açmağa da imkan verir". 
Fikrimcə, "Azərbaycan" qəzetinin bu mövqeyi artıq fevralın sonlarında iqtidarda, doğrudan da, 
"iki qüvvə"nin yarandığını göstərir və istər parlament seçkisinin gecikdirilməsində, istərsə də 
ümumi  düĢmənə  qarĢı  vahid  mübarizə  cəbhəsinin  yaradıla  bilməməsində  bu  "qüvvələĢmə" 
önəmli amilə çevrildi. 
Yeri  gəlmiĢkən,  bu  yazının  məhz  H.Əliyevin  Bakıya  gəlməsindən  və  dövlət  baĢçılarıyla 
görüĢündən sonra meydana çıxmasını da təsadüf saymıram. 
 
Z.ƏLĠZADƏ: ĠQTĠDAR SEÇKĠLƏRĠN SAXTALAġDIRILMASINDA MARAQLI OLMAYACAQ 
"Xocalı faciəsi zamanı həlak olanların ailələrinə maddi yardım verilməsi haqqında" 18 fevralda 
sərəncam  verən  prezident  həmin  gün  Ġran  Ġslam  Cümhuriyyəti  ġərqi  Azərbaycan  ostanının 
valisi Əli Əbdüləlizadənin baĢçılığı altındakı nümayəndə heyətini qəbul etdi. 
Türkiyənin  Konya  Səlcuq  Universitetinin  fəxri  professoru  adı  verilməsi  haqqında  universitet 
elmi  Ģurasının  qərarı  da  Bəyə  ayın  18-ində  təqdim  edildi.  Rektor  Xəlil  Cin  Azərbaycan 
prezidentini Konyaya dəvət edirdi. Elə eyni vaxtda Trabzon Qara Dəniz Texniki Universiteti də 
Elçibəyi özünün fəxri doktoru seçdi. Bu haqda qərarı rektor Aydın Dumanoğlu gətirmiĢdi. 
Fevralın 18-ində Milli Məclisin prezidentin də qatıldığı qapalı iclası keçirildi. Burada Azərbaycan 
Milli  Ordusundakı,  döyüĢ  bölgələrindəki  vəziyyət  müzakirə  edildi.  Müdafiə  naziri  Rəhim 
Qazıyevin  Rusiyanın  hərbi  dairələriylə  əlaqələri  nəticəsində  milli  mənafeyimizə  vurulan 
zərbələr  haqqında  danıĢıldı.  Qazıyev  -  Qraçov  telefon  danıĢıqlarının  məzmunu  açıqlandı. 
Ġnkaredilməz sübutlar qarĢısında qalan müdafiə naziri istefa verməyə məcbur oldu. Sonralar 
o, istefasının səbəbini hökumətin təxribatlarından cana gəlməsi və əsəblərinin dözməməsiylə 

izah etdi (bax: "Yeni Müsavat", 27 aprel 1999). 
AMĠP-in qərargahında 18 fevralda 21 siyasi partiyanın iĢtirakıyla keçirilən "Parlament seçkiləri 
və  partiyalar"  mövzulu  forum  həmin  günlərdə  iqtidarın  müxalifətlə  birgə  gərgin  durumdan 
demokratik yollarla çıxmağa çalıĢmasının görsəntisiydi. QarĢıdakı parlament seçkilərinə çeĢidli 
baxıĢ  bucaqlarından  göz  yetirən  siyasilərimiz  seçkilərə  baĢlıca  sabitləĢdirici  amil  kimi 
yanaĢdılar. 
ASDP-nin  sədrdaĢı  ZərdüĢt  Əlizadə  bildirdi  ki,  iqtidar  seçkilərin  keçirilməsinin  köklü 
saxtalaĢdırılmasında  maraqlı  olmayacaq.  Mövcud  durumu  təhlil  edən  Z.Əlizadənin  fikrincə, 
iqtidar  MÜXALĠFƏT  QÜVVƏLƏRĠNĠN  ÖLKƏNĠN  ĠDARƏ  EDĠLMƏSĠNDƏ  ĠġTĠRAKINA  tərəfdar 
duracaq. 
ġəxsən  Ə.Elçibəyə  qarĢı  həmiĢə  kəskin  mövqe  tutmuĢ  Z.Əlizadənin  iqtidarın  səmimiyyətinə 
inam  bəsləməsi  bu  arada  iqtidar-müxalifət  münasibətlərinin  hələ  sağlam  məcrada  getdiyini 
göstərir və hakimiyyətə hörmət qazandırırdı.