ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

"Elçi  Bəy"
  adlı  354 səhifəlik  ilk  kitabımı  500 nüsxədə 
buraxdırdım. 3 bölümdən ("Əbülfəz", "Lider", "Prezident") ibarət həmin əsərin ilk iki bölümü 
Elçibəyin  uĢaqlıq  çağından  prezident  seçildiyi  günədək  olan  yaĢam  və  çarpıĢmasından, 
təxminən  250  səhifəlik  sonuncu  bölümüsə  onun  dövlət  baĢçısı  kimi  bir  illik  fəaliyyətindən 
danıĢır. Təəssüf ki, o zaman doğru yol seçilmədi - nəĢrdən sonrakı taleyi artıq məndən asılı 
olmayan kitab əsasən AXCP-nin rayon Ģöbələrinə paylanıldı və Bakıda yayılmadı, elə bu üzdən 
də paytaxtda "Elçi Bəy"i indiyədək oxuyanları barmaqla saymaq olar.  
Bəyin  Haqqa  qovuĢduğu  indiki  dönəmdə  onun  haqqında  yeni  kitabın  nəĢrinə  ciddi  ehtiyac 
duydum,  çünki  onun  barəsində  hər  cür  yanlıĢ  fikirlər  yenə  də  geniĢ  yayılmaqdadır.  Bu 
məqsədlə "Elçi Bəy"in "Prezident" bölümünü ayrıca kitaba çevirməyi qərara aldım.  
"Elçi Bəy"də bir çox həqiqətləri qələmə almamıĢdım, çünki, birincisi, bir çox məsələlər mənə, 
sadəcə,  bəlli  deyildi  (olmamalıydı  da);  ikincisi  də,  bildiklərimin  hamısının  ortaya  qoyulması 
Bəyin  sonrakı  siyasi  fəaliyyətində  müəyyən  əngəllər  törədə  bilərdi.  Əbülfəz  bəy  dünyasını 
dəyiĢdikdən  sonra  onunla  bağlı  indiyədək  ən  ciddi  Ģəkildə  qorunmuĢ  xeyli  sirlər  mənə 
açıqlandı.  Ġllərlə  onunla  çiyin-çiyinə  addımlamıĢ,  onun  ən  Ģirin  və  ən  acı  anlarında  yanında 
bulunmuĢ, atdığı hər addımı izləmiĢ, dediyi hər sözü dinləmiĢ ən yaxın qohumları və dostları, 
dünənki arxadaĢları olan bugünkü tanınmıĢ siyasətçilər indiyədək hətta həyatları bahasına da 
ağızlarından  çıxarmayacaqları  gizlinləri  mənə  söylədilər. 
(Açığını  deyim  ki,  hələ  sağlığında 
özümü Elçibəyi yaxĢı tanıyan adamlardan saysam da 2000-in avqustundan sonra gördüm ki, 
Bəy  haqqında  çox  Ģeyi  bilmirəmmiĢ).
  Onun  haqqında  təsəvvürlərim  xeyli  geniĢləndi.  Bəyin 
dostlarını  və  düĢmənlərini  daha  yaxından  tanıdım,  onun  həyatının  indiyədək  gizli  qalan 
məqamlarına yetərincə bələd oldum.  
Ġndiyədək  örtülü  qalmıĢ  həqiqətlərin  böyük  qismini  daha  xalqa  açıqlamaq  olar.  Bu 
gerçəklikləri öyrənən oxucuların Elçibəyin bugünədək müəmmalı saydığı, yaxud bəyənmədiyi 
bir çox hərəkətlərinə, iĢlərinə hörmətlə yanaĢacağına inanıram. 
Elə  bu  düĢüncələrlə  də  yeni  topladığım  faktları  da  "Prezident"  bölümünün  üzərinə  gəldim, 
oradakı bir çox yanlıĢlıqları düzəltdim və xeyli yeri yenidən iĢlədim. Nəticədə tutumca ikiqat 
böyük yeni bir əsər ortaya çıxdı.  
Bu  baĢdan  deyim  ki,  mən  Elçibəyi  həmiĢə  sevmiĢəm  və  bunu  daim  açıq  söyləmiĢəm;  Bəyə 
sevgimi bu kitabda da gizlətmək istəməmiĢəm (axı sevgisiz bu əsəri necə yarada bilərdim?!). 
Ancaq  onu  da  bildirim  ki,  oxucunun  məni  Bəyi  ideallaĢdırmağa  çalıĢmaqda,  subyektiv 
yanlıĢlıqlara yol verməkdə qınamamasıyçün yalnız HƏQĠQƏT'ə söykənmiĢəm, yalnız danılmaz 
FAKT'ı  hər  Ģeydən  üstün  tutmuĢam,  hətta  Elçibəyin  xatirinə  də  həqiqətin  ziddinə  getməyi 
Allah  yanında  ağır  günah  saymıĢam.  (Gerçək  bilib  qələmə  aldığım  yalanlar  varsa  Tanrı 
suçumdan keçsin). 

Oxucuya bir məqamı açıqlamağı da gərəkli sayıram. "Elçi Bəy" kitabını yazanda Əbülfəz bəy 
bir  müəllif  kimi  tam  sərbəst  olmağımı,  onun  həm  özəl  həyatı,  həm  də  siyasi  fəaliyyəti 
haqqında əldə etdiyim hər Ģeyi yalnız öz düĢündüyüm kimi yazmağımı tövsiyə etmiĢdi. Buna 
baxmayaraq,  xüsusən  prezident  Elçibəyin  bir  çox  dövlət  baĢçılarıyla,  dövlət  adamlarıyla 
münasibətlərindən,  ölkənin  ən  çağdaĢ  tarixindəki  mühüm  hadisələrdən  (məsələn, 
Naxçıvandakı  24  oktyabr  1992  olayından  və  b.)  yazarkən  hökmən  Bəyin  öz  rəyini  də 
öyrənməyə  çalıĢdım  ki,  tarixi  önəmli  məsələlərdə  Elçibəyin  baxıĢları,  münasibətləri  təhrif 
edilməsin. Bütün qalan hallarda yalnız faktların məntiqindən doğan subyektiv düĢüncələrimi 
qələmə  aldım,  bir  sıra  hallarda  həm  Ģəxsən  Elçibəyin  özünün,  həm  də  hakimiyyət 
komandasının buraxdığı səhvləri də tənqid etdim. Bəy nəĢrdən qabaq "Elçi Bəy"in əlyazmasını 
oxumaqdan qəti imtina etsə də, sözsüz ki, kitabı oxudu, bütün yazılanlarla tanıĢ oldu və məni 
sevindirən budur ki, əsərin mahiyyətiylə bağlı heç bir irad bildirmədi, yalnız Kələki dövrünün 
də beləcə iĢlənməsi arzusunu dilə gətirdi…  
"Elçi  Bəy"  kitabına  Elçibəyin  öz  iqtidarının  təhlilinə  həsr  etdiyi 
"Müstəqillik:  ikinci  cəhd"
 
adlı  hesabatını  əlavə  etmiĢdim.  Bu  əsərəsə  "Elçibəylə  13  saat  üz-üzə"  kitabındakı  geniĢ 
müsahibəmizdə  prezidentlik  dövrüylə  bağlı  Bəyin  çox  dəyərli  Ģərhlərini  artırmağı  faydalı 
saydım, ancaq bu dəfə ulu öndərin fikirlərini əsər boyu uyğun yerlərdə verdim. Kitaba eləcə 
də bu yaxınlarda görüĢüb söhbətləĢdiyim bir çox adamların ifadələrini də daxil etmiĢəm.  
Məncə,  Elçibəy  haqqında  bütün  gerçəklikləri  ortaya  qoyacaq  bir  əsər  heç  zaman 
yazılmayacaq, çünki onun həyatı, əməlləri və düĢüncələriylə bağlı ən böyük həqiqətləri də, ən 
böyük sirləri də özüylə biryolluq aparıb getdi. Bu kitabın da ƏSL ELÇĠBƏY haqqında olduğunu 
demək  iddiasından  çox  uzağam,  ancaq  onun  prezident  kimi  portretini  bacardığım  qədər 
dolğun  yaratmaqçün  əlimdən  gələni  etmiĢəm.  Mənim  gücüm  çatan  budur.  Ġnanıram  ki, 
Elçibəy haqqında yaxın gələcəkdə daha sanballı əsərlər ortaya qoyulacaq, çünki millətimizin 
onlara çox böyük ehtiyacı var. 
"Prezident  Elçibəy"  kitabının  nəĢrində  mənə  bir  çox  elçibəysevərlər  yaxından  köməklik 
göstərib.  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsi  Partiyasının  sədri  Mirmahmud  Mirəlioğluna,  Müsavat 
Partiyasının  baĢqanı  Ġsa  Qəmbərə,  "Yeni  Müsavat"  qəzetinin  rəhbərliyinə  və  oğlum  Həmidə 
əsərin  iĢıq  üzü  görməsindəki  əvəzsiz  əməli  dəstəklərinə  görə  ürəkdən  minnətdarlığımı 
bildirirəm.  Bitməz-tükənməz  Ģükürlərimsə  bu  əsərin  ortaya çıxmasında  ən  böyük  yardımçım 
olmuĢ Allah-taala həzrətlərinədir! 
26 aprel 2001
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ĠSA QƏMBƏR: "BU, OLDUQCA ƏDALƏTLĠ VƏ AZAD BĠR SEÇKĠYDĠ" 
 
Əbülfəz Elçibəyin düĢüncədaĢı, neçə illərin sınağından çıxmıĢ sevimli arxadaĢı, eyni hərəkatda 
daim  kürək-kürəyə  söykəyərək  bir  səngərdə  çarpıĢdığı  cəbhədaĢı  və  müstəqil  Azərbaycan 
dövləti  qurarkən  onunla  çiyin-çiyinə  vermiĢ  əməldaĢı  olan  Müsavat  Partiyasının  baĢqanı  Ġsa 
Qəmbərin 1988-dən üzübuyana Elçibəyin bütün savablarında da, günahlarında da az-çox payı 
var. ġəxsən mən Əbülfəz Elçibəy deyən kimi istər-istəməz gözlərim qarĢısına onunla yanaĢı 
Ġsa bəyi də gətirirəm, çünki 1988-dən 2000-ədək onları daim qoĢa addımlayan, millətin taleyi 
üçün ən məsuliyyətli, ən ağır anlarda bir yerdə çarə axtaran görmüĢəm.  
Fikrimcə, Əbülfəz Elçibəy-Ġsa Qəmbər əqidə və əməl qardaĢlığı Azərbaycan Xalq hərəkatının 
ən  önəmli  nailiyyətlərindən  biridir  və  bu  qardaĢlıq  hərəkatın  1992-də  Elçibəyin  prezident 
seçilməsiylə sonuclanan qələbəsini Ģərtləndirən mühüm amillərdəndi. Ona görə də "Prezident 
Elçibəy"  adlı  kitab  yazarkən  Ġsa  Qəmbərlə  görüĢərək  Elçibəy  və  prezidentliyi  mövzusunda 
onunla  çox  geniĢ söhbət  etdim,  axı Ġsa  bəy həm  də Elçibəy  iqtidarında prezidentdən  sonra 
ikinci Ģəxs - qanunverici hakimiyyətin baĢçısı olaraq 1992-93-dəki bütün önəmli hadisələrin ya 
mərkəzində olub, ya onları öz gözləriylə qıraqdan izləyib, ya da, ən azı, onlar haqqında geniĢ 
bilgi toplayıb.  
Əbülfəz bəyi hərtərəfli tanıyan Ġsa Qəmbər milli liderimizin həm Ģəxsiyyətini, həm prezident 
kimi  keyfiyyətlərini,  həm  də  dövlətə  baĢçılıq  etdiyi  bir  ildə  görülmüĢ  iĢləri  söhbətimizdə 
layiqincə  dəyərləndirdi.  Gördüm  ki,  Ġsa  bəyin  dedikləri  əslində  kitabın  bütün  mahiyyətini  öz 
içinə alır və hörmətli baĢqanın fikirlərini əsərin baĢlanğıcında verməyi faydalı saydım.  
Dəyərləndirmələrini  qəti  hökm  yox,  düĢünməyə,  ilkin  fikir  bildirməyə  cəhd  adlandıran  Ġsa 
Qəmbər aĢağıdakıları söylədi: 
-Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının rəhbəriydi və mən həmiĢə demiĢəm ki, 
Azərbaycanın XX əsrdə iki böyük lideri olubdur; birincisi Məmmədəmin Rəsulzadədir - böyük 
bir ideoloq olmaqla yanaĢı, bütöv bir siyasi cərəyanın əsasını qoyubdur və əslinə qalsa, bütün 
XX  əsr  həmin  siyasi  cərəyanın  üzərində  gedib.  Əbülfəz  Elçibəysə  əsrin  sonunda  xalq 
hərəkatının  yenidən  yüksəlməsində,  onun  idarə  edilməsində  həlledici  rol  oynamıĢ böyük  bir 
siyasətçidir.  Əbülfəz  Elçibəyin  prezidentliyinə  yanaĢanda  bu  amil  nəzərə  alınmalıdır,  yəni 
Əbülfəz Elçibəy sıradan prezidentliyə namizəd olaraq prezident seçilmiĢ bir Ģəxs deyil.  
Bir məqam, nədənsə, az xatırlanılır.  
7  iyun  1992-ci  ildə  prezident  seçkisi  keçirilərkən  bütün  namizədlərə  bərabər  imkanlar 
yaradılmıĢdı  -  imza  toplanılmasıyla,  qeydiyyata  alınmaqla,  seçicilərlə  görüĢlərlə,  televiziyada 
çıxıĢlarla  bağlı  heç  bir  süni  maneə  yoxdu.  Bəlkə  də  hansısa  məntəqədə,  hansısa  dairədə 
kimsə saxtakarlıq etməyə, yaxud baĢqa bir namizədin xeyrinə bülleten atmağa, hətta rəqəmi 
dəyiĢməyə də cəhd göstərib və nəyəsə də nail olub, ancaq bütövlükdə bu, olduqca ədalətli və 
azad  bir  seçkiydi.  Onun  nəticələri  də  hər  Ģeyi  aydın  göstərir  -  bütün  xalqın  dəstəklədiyi 
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi kimi bir siyasi qüvvənin lideri cəmi 59 faiz səs toplamıĢdı. Avropa 
standartları  baxımından  bu,  çox  yüksək  rəqəm  görünsə  də  Azərbaycan  gerçəkliyindən 

yanaĢanda aĢağıydı. Namizədlərdən biri heç kimin gözləmədiyi halda 33 faiz səs toplamıĢdı. 
Deməli,  bu,  çox  ciddi  seçkiydi.  Bu  seçkidə  həm  də  gələcək  həqiqi  seçkilərin  nə  cür 
keçirilməsinin, bir növ, konturları cızılmıĢdı. 
Əbülfəz  Elçibəyin uğurlu  bir prezident  olduğu  göz  qabağındaydı.  Təbii ki,  nöqsanlar da yox 
deyildi - bütövlükdə hakimiyyətin də nöqsanları vardı, Əbülfəz Elçibəyin məsələlərə yanaĢma 
tərzindən irəli gələn müəyyən çatıĢmazlıqlar da. Ancaq bütövlükdə götürdükdə bu, çox uğurlu 
bir prezidentlikdi, uğurlu bir hakimiyyətdi.  
Əbülfəz  Elçibəy  xırda  idarəetməçiliklə  maraqlanan  prezident  deyildi.  Onu  ideyalar 
maraqlandırırdı,  ideyaların  gerçəkləĢməsi  maraqlandırırdı,  qlobal  məsələlər  maraqlandırırdı. 
Azərbaycan  öz  müstəqilliyini  əldə  edəndən  sonra  belə  bir  liderin  prezident  olması 
Azərbaycana çox lazım idi.  
Əbülfəz Elçibəyin böyüklüyü, böyük ideallar sahibi olması xırdalıqlarla maraqlanmamasında da 
üzə çıxır. Ümumiyyətlə,  bir prezident  kimi onun  müsbət  cəhətləri xeyli  çoxdur.  Ancaq,  eyni 
zamanda, bütün  məsələlərə  nəzarətlə özü maraqlanmadığına  görə  bəzən  müxtəlif  sahələrin 
rəhbərləri bundan sui-istifadə edə bilirdilər və Əbülfəz Elçibəyin prezidentlik dövrünə qiymət 
verərkən bu amil də gözdən qaçırılmamalıdır.  
Əbülfəz Elçibəy öz silahdaĢlarına çox böyük etimad göstərən bir siyasətçi və prezidentdi. Bir 
çox ciddi məsələlərin müzakirəsində öz silahdaĢlarının rəyinə həddən artıq əhəmiyyət verirdi 
və onların təkliflərini bəzən əlavə müzakirədən keçirmədən də qəbul eləməyə hazır olurdu. 
Elçibəyin prezidentliyi dövründə əldə edilmiĢ nailiyyətləri nəzərdən keçirsək, mənə elə gəlir ki, 
çox böyük iĢlər görüldüyünün Ģahidi olarıq. 
Biz  keçid  dövrünə  baĢlamıĢdıq.  Keçid  dövrünün  mahiyyəti  nədən  ibarətdi?  Biz  müstəmləkə 
vəziyyətindən  müstəqil  dövlətçiliyə  keçməliydik.  Biz  kazarma  sosializmindən  bazar 
iqtisadiyyatına  keçməliydik.  Biz  totalitar  cəmiyyətdən  demokratik  cəmiyyətə,  vətəndaĢ 
cəmiyyətinə keçməliydik. Gəlin baxaq görək bir ildə bu istiqamətdə nələr edildi.  
Müstəqil  dövlətin  qurulması  istiqamətində,  müstəmləkə  vəziyyətindən  müstəqilliyə  keçid 
məsələsində Əbülfəz Elçibəy dövründə böyük iĢlər görüldü.  
 
 Dövlətin  atributları  formalaĢdırıldı  -  himn,  gerb,  bayraq  məsələləri  (bəziləri  əvvəlcədən 
razılaĢdırılmıĢdı) həll olundu.  
 
Dövlətin  ən  mühüm  atributlarından  olan  ordu  formalaĢdırılmağa  baĢlandı  (ordu  haqqında 
qanun  1991-də  qəbul  edilmiĢdisə  də  biz  hakimiyyətə  gələnədək  ordu  quruculuğu  çox 
bərbad vəziyyətdəydi).  Xüsusi qeyd  olunmalıdır ki,  rus ordusu  Azərbaycandan  çıxarıldı və 
bu  da  müstəqilliyin  çox  mühüm  bir  elementiydi.  Ġndiyə  qədər  də  biz  onun  faydasını 
yaĢayırıq - kimlərsə dərk eləsə də, eləməsə də.  
 Azərbaycanın milli valyutası tətbiq edildi.  
 
Dövlətimizin  beynəlxalq qurumlarda  təmsil olunması və onlarda  öz  yerini tapması prosesi 
getdi.  Azərbaycan  bizdən  öncə  BMT-yə  daxil  olmuĢdusa  bizim  dövrümüzdə  ATƏT-in 
(ozamankı  ATƏM-in)  üzvü  oldu  və  ATƏT-də  kifayət  qədər  hörmətlə  qarĢılandı.  Bizim 

iqtidarımız  zamanında Azərbaycan  beynəlxalq  qurumların  bəzilərində hətta  təĢəbbüskarlıq 
səviyyəsində  də  iĢtirak  edirdi.  Məsələn,  Qara  Dəniz  Ölkələri  ĠĢbirliyi  qurumunun 
yaranmasında Əbülfəz Elçibəyin böyük xidməti olmuĢdu. Türk cümhuriyyətlərinin bir araya 
gəlməsində də Əbülfəz Elçibəy böyük təĢəbbüskarlıq göstərirdi.  
 
Bazar iqtisadiyyatına  keçid  üçün  zəruri olan  bir çox  islahatlar gerçəkləĢdirildi. Bu  həm  də 
ona  görə  mümkün  oldu  ki,  bizim  hakimiyyətin  iqtisadiyyat  üzrə  mükəmməl  islahatlar 
proqramı vardı.  Özü də,  həmin  sənəd  biz  hakimiyyətə gəlməmiĢdən  qabaq  hazırlanmıĢdı, 
ancaq hakimiyyətə gələndən sonra islahatların həyata keçirilməsi üçün yaradılmıĢ Ġqtisadi 
ġurada həm dövlət adamları, nazirlər, həm də alimlər, mütəxəssislər yığıĢaraq o proqramı 
təkmilləĢdirdilər  və  ona  uyğun  konkret  qanun,  qərar  və  fərman  layihələri  hazırlandı  və 
onlar  bir  tərəfdən  parlamentdə  qanunlar,  digər  tərəfdən  prezidentin  fərmanları  Ģəklində 
qəbul edilərək gerçəkləĢdirilməyə baĢlandı. Bu iĢləri kimsə unutdurmağa çalıĢa bilər, ancaq 
həmin  proses  yetərincə  uğurlu  gedirdi.  O  dövrdə  parlamentin  qəbul  etdiyi  qanunları, 
prezidentin  verdiyi  fərmanları  hətta  ötəri  də  araĢdıran  hər  kəs  bu  istiqamətdə  nə  qədər 
ciddi iĢlər görüldüyünə inanar. 
 
Biz  iqtisadi  islahatlara  Rusiyadan  6  ay  gec  baĢlamıĢdıq  (Rusiya  bu  iĢə  1  yanvar  1992-ci 
ildən  baĢlamıĢdı),  ancaq  1993-ün  baĢlanğıcında  biz  orta  əməkhaqqı  səviyyəsinə  görə 
Rusiyaya və Baltikyanı ölkələrə yaxınlaĢmıĢdıq. Bizim hakimiyyətin verdiyi maaĢla, məsələn, 
müəllim öz ailəsini minimum həddə də olsa dolandırırdı. Gömrük Komitəsinin iĢçisi rüĢvət 
almadan bir ay yaĢaya bilirdi. Bunu bizim hakimiyyət bacarmıĢdı.  
 
Totalitar  cəmiyyətdən  demokratik  cəmiyyətə,  vətəndaĢ  cəmiyyətinin  qurulmasına  keçid 
istiqamətində  də  çox  böyük  iĢlər  görüldü.  Çoxpartiyalı  sistem  haqqında  qanun,  kütləvi 
informasiya  vasitələri  haqqında  qanun  bizim  vaxtımızda  qəbul  olunub.  O  zaman  istənilən 
Ģəxs  qanunauyğun  yaratdığı  partiyanı,  nəĢr  etmək  istədiyi  qəzeti  heç  bir  problemlə 
üzləĢmədən asanlıqla qeydiyyatdan keçirə bilirdi. Azərbaycan Respublikasında yaĢayan milli 
azlıq,  azsaylı  xalq  və  etnik  qrupların  hüquq  və  azadlıqlarının  qorunması,  onların  dil  və 
mədəniyyətinin  inkiĢafına  dövlət  yardımı  haqqında  prezident  Əbülfəz  Elçibəyin  verdiyi 
fərman da Avropa standardlarına uyğun çox mütərəqqi bir sənəddi. Bəli, ölkədə həqiqətən 
də demokratik, vətəndaĢ cəmiyyətinin qurulması istiqamətində uğurlu addımlar atılırdı.  
Bu  sadaladıqlarım  Əbülfəz  Elçibəy  hakimiyyəti  dövründə  görülmüĢ  iĢlərin  çox  kiçik  qismidir. 
Mən yalnız ən önəmli saydığım bəzi məqamlara toxundum.  
Sadəcə,  4  iyun  qiyamının  qarĢısını  ala  bilməmək  bütövlükdə  bizim  hakimiyyətin  və  təbii  ki, 
prezident olaraq Əbülfəz Elçibəyin ən böyük uğursuzluğudur. Mən hesab edirəm ki, o zaman 
qiyamın  qarĢısını  almaq,  qiyam  baĢlayandan  sonra  da  onu  yatırtmaqdan  ötrü  daha  sərt 
tədbirlər görmək mümkündü.  
4 iyun uğursuzluğunun özü və bizim hakimiyyətə, Əbülfəz Elçibəyə qarĢı illərcə dayanmadan 
aparılan  total  təbliğat  ictimai  Ģüura  müəyyən  dərəcədə  təsir  edir,  ancaq  biz  gerçəkliyi 
cəsarətlə, faktları, rəqəmləri ortaya qoymaqla aĢkarlasaq cəmiyyətimiz həmin 1 illik iqtidarın 
uğurlu  hakimiyyət  olduğunu,  Əbülfəz  Elçibəyin  uğurlu  prezident  olduğunu  tərəddüdsüz 
təsdiqləyəcək. 
  

"BĠZ UÇURUMUN QARġISINDAYIQ" 
Bəli, Əbülfəz Elçibəy özü də istəmədən prezidentliyə öz namizədliyini verməli oldu. 
ARTIRMA
 
"
-…Ayaz Mütəllibovun uzaqlaĢdırılmasından sonra biz məcburən prezident seçkisinə qatılmalı 
olduq, halbuki dəfələrlə tələb etmiĢdik ki, gəlin buna getməyək, çünki dövlət quruculuğumuz 
prezidentlik instituna hələ hazır deyildi. Deyirdik ki, prezidenti seçəcəksiniz - o, oyuncaq kimi 
qalacaq,  əlindən  çığırmaqdan  baĢqa  bir  iĢ  gəlməyəcək.  O  ya  hakimiyyətdə  qalmaqçün 
diktatora çevrilməlidir, ya da demokrat olaraq hakimiyyətini itirməlidir. 
 
-Bəy,  25  mart  1992-də  Ali  Sovetdə  deyirdiniz  ki,  üç  aydan  sonra  seçəcəyiniz  prezidenti  bir 
ildən sonra devirəcəksiniz. Sizi düz bir ildən sonra devirdilər...
 
-
BaĢqa cür ola da bilməzdi, çünki gərək öncə elə güclü demokratik institutlar yaradılaydı ki, 
seçilən  demokratik  prezident  də  hakimiyyətdə  qalmağı  bacaraydı.  Bu  amil  mövcud  deyilsə 
onda  hakimiyyəti  saxlamaqçün  prezident  hökmən  diktatorlaĢmalıdır ki,  hakimiyyətdə  qalsın. 
Gözünüzün qabağındakı örnək - bu gün Heydər Əliyev yalnız diktatorluğuna görə hakimiyyəti 
saxlaya  bilir.  Bizsə  diktaturanın  əleyhinəyik  -  söz  vermiĢdik  ki,  xalq  hakimiyyəti,  yəni 
demokratik hakimiyyət quracağıq. O sözümüzün üstündə indi də dururuq və axıra kimi də bu 
yolda  mübarizə  aparacağıq
".  (
Ə.Elçibəyin  Ə.Tahirzadə  ilə  söhbətindən.
  -  "Elçibəylə  13  saat 
üz-üzə", Bakı, 1999, s.30).  
Mərkəzi Seçki Komissiyası prezident seçkisinin nəticələrini, toplanan səsləri 13 iyunda rəsmən 
açıqladı.  Əbülfəz  Elçibəy  -  59,4%  (1.829.448  nəfər),  Abdullayev  (Turabxanoğlu)  Rafiq  - 
0,5%, Ġsmayılov Ġlyas - 0,7%, Məmmədov Yaqub - 1,7%, Süleymanov Nizami - 33%. 
Dünyanın ən böyük dövlətlərinin baĢçıları Əbülfəz bəyi prezident seçilməsi münasibətilə təbrik 
etdilər.  ABġ  prezidenti  Corc  BuĢ  öz  təbrikində  yazırdı: 
"Hörmətli  prezident  Elçibəy!  XahiĢ 
edirəm  ...  prezident  seçkilərində  qələbəniz  münasibətilə  mənim  Ģəxsi  təbriklərimi  qəbul 
edəsiniz.  Bu  seçkilər  Azərbaycanda  demokratiyanın  inkiĢafında  mühüm  rol  oynamıĢdır.  [...] 
Azərbaycanda  demokratiya  və  azad  bazar  münasibətləri  yaratmaq  iĢinə  sədaqətinizi 
alqıĢlayıram"
. Rusiya prezidenti Boris Yeltsin də "xalq tərəfindən Azərbaycan Respublikasının 
ali dövlət vəzifəsinə" seçilmiĢ Əbülfəz Elçibəyi təbrik etdi. 
Müstəqil Azərbaycanın demokratik yolla seçilmiĢ ilk prezidentinin andiçmə mərasimi 16 iyun 
1992-də  keçirildi.  Dövlətin  ali  qanunvericilik  orqanının  -  Ali  Sovetin  binasında  düzənlənən 
mərasimin xüsusi təntənəylə qeyd olunmasının qarĢısını alan Bəy onun dövlət əhəmiyyətli adi 
bir  tədbir  kimi  təĢkil  olunmasını  tələb  etmiĢdi.  Yığıncaqda  öz  Ģəxsiyyətinin  qabardılmasının 
qəti əleyhinə olan yeni prezident həmin tarixi hadisə iĢtirakçılarının məhz onun andiçməsinin 
yox,  azad  Azərbaycanın  dövlətçiliyində  yeni  bir  ənənənin  yaradılmasının  Ģahidinə 
çevrilmələrini  istəyirdi.  Buna  görə  də  ən  yaxın  silahdaĢının  -  Milli  Məclisin  sədri  Ġsa 
Qəmbərovun  apardığı,  üst-üstə  cəmi  45  dəqiqə  çəkən  və  cah-cəlallı  siyasi  Ģoudan  əsər-
əlamət  belə  görünməyən  bu  andiçmə  törənində  yaxın  keçmiĢin  sırf  partokrat 
kommunistlərinin deyil, içində çoxlu demokratik ruhlu insanlar da bulunan millət vəkillərinin 

qarĢısında  çıxıĢ  edən  prezident  Əbülfəz  Elçibəy  bütün  soydaĢlarına  özünün  quruculuq 
manifestini bəyan etdi.  
Elçibəyin çıxıĢı Azərbaycanın dövlətçilik tarixində əsl inqilabi dönüĢün - demokratik prinsiplər 
əsasında  idarəçiliyin  baĢlandığını  xəbər  verirdi.  Əslində  bütünlüklə  yeni  olan  dövlətin  və 
mahiyyətcə  büsbütün  yeni  hakimiyyətin  sükanı  arxasına  keçən  Bəy  öz  üzərinə  düĢən 
vəzifənin  nə  qədər  çətin  olduğunu  xatırlatmağa  məcburdu.  O,  öncə  ölkənin  olduqca  ağır 
ictimai-siyasi durumunun ən yığcam mənzərəsini göz önünə qoydu:  
"Ġndi  Azərbaycan  hədsiz  dərəcədə  ağır  günlərini  yaĢayır.  Qarabağda,  Ermənistanla 
sərhədboyu rayonlarda müharibə gedir, torpaqlarımızın bir hissəsi təcavüzkar tərəfindən zəbt 
edilmiĢdir, iqtisadiyyat dərin böhran içərisindədir, nizam-intizamdan əsər-əlamət qalmamıĢdır, 
yüksək ixtisaslı kadrlar çatıĢmır, cinayətkarlıq baĢ alıb gedir... Bir sıra xarici ölkələrin siyasi, 
iqtisadi,  hərbi  təxribatçılığı,  informasiya  blokadası  respublikamıza  güclü  ziyan  vurur.  Bütün 
bunlar azmıĢ kimi,  Azərbaycandakı siyasi  çəkiĢmələr,  qarĢıdurmalar cəmiyyəti  içindən  didib-
parçalayır. Açıq demək lazımdır: biz uçurumun qarĢısındayıq". 
 
Bəli, hələ tələbəlik illərindən azad və çiçəklənən Azərbaycanın qurulmasını ən müqəddəs arzu 
kimi ürəyində yaĢadan və bu yolda sayagəlməz əzablarla, məhrumiyyətlərlə üzləĢən Bəy indi 
həmin  Azərbaycanın  qapısı  ağzındaydı  və  onun  açarını  millətdən  təhvil  alırdı.  Ən  pisi  də 
buydu ki, qapının arxasında onu necə müdhiĢ gerçəkliyin gözlədiyini, bir ildən sonra baĢına 
nə  gələcəyini  hələ  25  martda  elə  bu  zaldaca  elə  bu  deputatlaraca  özü  söyləmiĢdi.  Ancaq 
təbiətcə  çətinliklərdən  qorxmayan,  əksinə,  onların  üzərinə  yeriməyi  sevən  bu  bədəncə 
çəlimsiz,  ancaq  iradəcə  qənirsiz  insan,  ürəyində  yalnız  isti  duyğulara,  beynində  yalnız  iĢıqlı 
düĢüncələrə  yer  verən  bu  ROMANTĠK  və  ĠDEALĠST  FĠLOSOF  uçurumun  lap  qırağında 
dayanmıĢ doğma xalqını oradan sağ-salamat uzaqlaĢdıraraq abad yola çıxarmaq, onu bu son 
dərəcə  sarsıntılı  durumdan  ən  az  ağrılarla  qurtarmaqdan  ötrü  özünü  gözgörəsi  qurban 
verərək hakimiyyətə gəlməyi vətəndaĢlıq borcu saydı.  
Əbülfəz  bəyin  indi  içində  bulunduğu  vəziyyətlə  Mustafa  Kamal  PaĢa  Atatürkün  1918-1923-
dəki  vəziyyətinin  az  qala  eyni  olduğunu  deməklə  ĢiĢirtməyə  yol  vermərik  -  özlərinədək  hər 
ikisinin  Vətəni  amansız  yağıların  tapdağı  altında  qalmıĢ,  fərsiz  dövlət  baĢçılarının  təslimçi 
siyasəti  nəticəsində  ölkə  ordusuz  qalmıĢ,  çaĢqınlıq  və  umudsuzluq  dənizində  boğulmaqda 
olan xalq qurtuluĢa inamını itirmiĢdi. Ancaq GENERAL Atatürkdən fərqli olaraq hələ əlinə bir 
dəfə  də  silah  götürməmiĢ  ALĠM  və  FĠLOSOF  Elçibəyin  çarpıĢma  meydanı  hədsiz  kələ-kötür, 
manevr  imkanları  xeyli  məhduddu.  Artıq  ölümlə  üzbəüz  dayanmıĢ  Vətənini  labüd 
məhvolmadan  xilas  edən  Atatürk  nə  qədər  ağır  durumda  olsa  da  qosqocaman  Osmanlı 
imperatorluğunun  dövlətçilik  ənənələrini  mənimsəmiĢ  saysız  məmurlara  və  türklərin  min 
illərdən  gələn  döyüĢkənlik  ruhunu  bir  an  belə  yadırğamamıĢ  yenilməz  əsgərə  güvənirdi.  Və 
məhz  özünün  yaratdığı  yeni  hakimiyyət  bütünlüklə  elə  onun  özünün  də  tabeliyi  altındaydı. 
Həm də Atatürk xüsusi mülkiyyətə əsaslanan cəmiyyətdə çağdaĢ islahatlar aparırdı.  
Əbülfəz bəysə bu deyilənlərin hamısından məhrumdu. Birincisi, onun quracağı yeni dövlətin 
indiyədək müstəqil idarəetmə ənənələri olmadığından, onu idarə etməyi bacaracaq təcrübəli 
kadrları  yoxdu,  təcrübəlilərinsə,  demək  olar  ki,  hamısı  kommunistdi  və  gözləri  Moskvadan 
çəkilmirdi.  Onun  arxasında  dayanmıĢ  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsindəki  yeni  həyat  qurmaq 

eĢqiylə  yanan  on  minlərcə  gəncin  əsl  dövlət  məmuru  kimi  yetiĢməsinəsə  neçə  illər  vaxt 
gərəkdi.  Ġkincisi,  Sovet  hakimiyyətinin  70  ilində  sosializm  quruluĢu  xüsusi  mülkiyyəti  və 
mülkiyyətçilik  ənənələrini  məhv  etmiĢdi  və  ümumbəĢəri  dəyərlərə  əsaslanan  demokratik 
cəmiyyət  qurmağı  qarĢısına  məqsəd  qoymuĢ  Bəy  əslində  bir  quruluĢdan  (sosializmdən) 
baĢqasına (kapitalizmə) keçid kimi son dərəcə mürəkkəb tarixi problemlə üzləĢmiĢdi. Həllinin 
çətinliyinə  görə  bu,  Qarabağ  məsələsindən  heç  də  geri  qalmırdı.  Üçüncüsü,  Azərbaycan 
torpağını düĢmən tapdağından qurtaracaq ordu meydanda yoxdu və onu da yaratmağa illər 
lazımdı. Dördüncüsü, Bəy artıq and içdiyi anda hakimiyyət ona məxsus deyildi - təkcə bunu 
xatırlatmaq yetər ki, bir az öncə dəyiĢdirilmiĢ güc nazirlərinin heç birini o təyin etməmiĢdi və 
hökumət  də, yerli icra  hakimiyyəti  də, demək  olar ki,  baĢdan-baĢa  demokratik  düĢüncələrə 
düĢmən kəsilmiĢ partokratların əlindəydi və onların yeni düĢüncəlilərlə əvəz edilməsinin özü 
ən müĢkül bir problemdi.  
Durumun ağırlığının dərindən dərk edilməsi prezidentin ilk çıxıĢından aydın görünürdü. Tarix 
meydanına  Atatürk  kimi əlində  qılınc  deyil,  qələmlə  daxil  olan  Elçibəy  gerçək  durumu  təhlil 
etmək  sahəsində  bütün  Azərbaycan  siyasətçilərinə  örnək  ola  biləcək  müstəsna  bacarığıyla 
qarĢıdakı çətinliklərin ciddiliyi haqqında xalqı xəbərdar edir və bir alim kimi qurtuluĢ yollarını 
da göstərməyə çalıĢırdı. Dövləti elmi əsaslarla idarə edəcəyini və məhz alimlərlə iĢləyəcəyini 
bəyan  edən  yeni  dövlət  baĢçısı,  hər  Ģeydən  öncə,  "dövlətimizin  ərazi  bütövlüyünü  qoruyub 
saxlaya  bilən,  suveren  Azərbaycanı  və  onun  vətəndaĢlarını  buxovlardan  tam  azad  etməyə 
imkan verən ĠDARƏETMƏ SĠSTEMĠ" yaradılmasına üstünlük verəcəyini bildirdi və bu sistemin 
əsasında  iki  olduqca  mühüm  prinsipin  durmasını  vacib  saydı:  1)  qanunun  aliliyi  təmin 
olunmalıdır;  2)  hakimiyyət  problemləri  həll  etməməli,  vətəndaĢların  özlərinin  həmin 
problemləri həll etmək imkanına malik olmasına ən  əlveriĢli Ģərait yaratmalıdır. BaĢqa sözlə 
desək, Bəy quracağı dövlətin ƏDALƏT və DEMOKRATĠYA (bütöv hakimiyyətin üç qol arasında 
bölünməsi  ölkədə  qanunun  aliliyini  və  demokratik  mühitin  yaranmasını  öz-özünə  təmin 
edəcəkdi)  və  SOSĠAL  TƏRƏQQĠ  (vətəndaĢa  halal  qazanmaqçün  dövlətin  ədalətli  Ģərait 
yaratması  ictimai  tərəqinin  qarantı  olacaqdı)  sütunları  üzərində  ucaldılacağına  diqqəti 
yönəldirdi. Bu sözlər onu söyləyən Ģəxsin güclü ġƏXSĠ HAKĠMĠYYƏT yox, sarsılmaz DÖVLƏT 
HAKĠMĠYYƏTĠ qurmaq istəyindən xəbər verirdi.  
Sözsüz  ki,  əsasında bu baĢlıca  prinsiplərin  dayandığı  idarəetmə  sisteminin  yaradılması uzun 
illər vaxt tələb edən olduqca mürəkkəb və çətin məsələydi, ona görə də bunu çox gözəl dərk 
edən  Bəy  baĢlanğıc  mərhələsində  dövlət  və  millətin  həyatıyçün  üç  ən  zəruri  amili 
müəyyənləĢdirdi:  GÜCLÜ  HAKĠMĠYYƏT,  MĠLLĠ  RAZILIQ  və  MƏNƏVĠ  BĠRLĠK.  "Güclü 
hakimiyyət" dedikdə o, dövlətin hakimiyyətini nəzərdə tutur, ağır ümumxalq problemlərindən 
göynərtisiz  qurtulmaq,  möhkəm  ictimai  sabitlik  yaratmaqçün  vətəndaĢ  sülhünə  nail  olmağı 
qarĢıda duran ən vacib məsələlərdən sayırdı. 
Təbii ki, torpaqları iĢğal edilmiĢ bir ölkəyə baĢçılığı öz üzərinə götürən Ģəxsin ən duyumcul, 
həssas  yeri  döyüĢkən  ordunun  yaradılması  olmalıdır.  Əbülfəz  bəy  də  iĢğal  altındakı 
torpaqlarımızın  düĢməndən  geri  alınması  və  ərazi  bütövlüyümüzün  qorunmasıyçün  ordu 
quruculuğunun prezident kimi onun fəaliyyətinin aparıcı xətlərindən biri olacağını açıqladı.  
Bu  bir  neçə  dəqiqəlik  çıxıĢ  göstərdi  ki,  Azərbaycanda  hakimiyyətə  feodal-kommunist  xislətli 
Ģöhrətpərəst  və  mənsəbpərəst  HÖKMDAR  -  I  KATĠB  deyil,  çağdaĢ  bəĢəri  dəyərləri  incəliklə 

mənimsəmiĢ yurdsevər və elsevər PREZĠDENT gəlib. O, ürəyində nə qədər arzu edirdi ki, ona 
səs vermiĢ milyonlarca soydaĢı 5 ildən sonra onu ĠOSĠF STALĠN və MĠRCƏFƏR BAĞIROV kimi 
yox,  MƏMMƏDƏMĠN  RƏSULZADƏ  və  VATSLAV  HAVEL  kimi  xatırlasınlar.  Ancaq,  təəssüf  ki, 
onun  da  qismətinə  özünə  mənəvi  ata  saydığı  MƏMMƏDƏMĠN  RƏSULZADƏ'nin  uzun  illər 
sürən təqib və təhqirlərlə dolu taleyini eynilə təkrarlamaq düĢdü. 70 il boyunca insafsızcasına 
söydürülmüĢ  Rəsulzadənin  Azərbaycana  müstəqil  dövlət  bəxĢ  etməsindən  kommunistlərin 
xəyanəti  nəticəsində  xəbərsiz  qalmıĢ  millət,  nə  yazıqlar  ki,  yüzilimizin  baĢlanğıcında  olduğu 
kimi  sonunda  da  yenidən  kommunistlərin  fitnəsinə  aldandı  və  bütün  varlığıyla  Azərbaycan 
xalqına güclü dövlət bəxĢ etməyə çalıĢan ikinci liderini də amansız təhqirlərə tuĢ etdi və bu 
zaman  onun  AZADLIĞ'ımız  və  MÜSTƏQĠLLĠY'imiz  yolunda  nələr  etdiyindən  tam  xəbərsiz 
olduğunun fərqinə varmadı, çünki o, yeni RƏSULZADƏ'nin yaĢadılmasına da hazır deyildi və 
eyni zamanda aldanıĢlı həsrətlə yenə STALĠN'i gözləyirdi...  
Ən  pisisə  buydu  ki,  onunla  yanaĢı  eyni  səngərdə  çiyin-çiyinə  azadlıq  mücadiləsi  aparmıĢ 
minlərcə  silahdaĢı  da  mövcud  durumun  mürəkkəbliklərini  yetərincə  ayıq  dəyərləndirmək 
gücündə  olmadı  və  bu  üzdən  də  müstəqil  Ģəkildə  çıxıĢ  yolları  axtarıb  tapmaqdansa, 
quruculuq,  yaradıcılıq  iĢləriylə  yeni  hakimiyyətə  dəstək  verməkdənsə  hədsiz  tələb,  iddia 
("bizim  çiyinlərimizdə  hakimiyyətə  gəlmisən!"),  irad  və  yerli-yersiz  Ģikayətlərlə  onun  əl-
ayağına dolaĢmağa baĢladı. Deyilənə ən səciyyəvi bir örnək. 
Ġyunun  17-sidir  -  andiçmənin  ertəsi  günü.  Prezident  hələ  öz  kürsüsünə  əyləĢərək  onu 
isitməyib! Ancaq onun baĢçılıq etdiyi təĢkilatın - Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin orqanı "Azadlıq" 
qəzetisə  bu  haqda  əməlli-baĢlı  bir  reportaj  və  ürəkdən  gələn  səmimi  təbrik  verməkdənsə 
özünün  ilk  səhifəsinin  ilk  materialı  olaraq  prezidentə  yetərincə  kəskin  tonlu  tələblər 
ünvanlayıb... 
Ancaq  bədbin  olmağa  da  dəyməz,  çünki  Elçibəy  öz  yüksək  mənəvi  ucalığıyla  bircə  ildə 
hakimiyyətin  və  cəmiyyətin  mənəvi  saflığı  və  maddi  yüksəliĢi  yolunda  böyük  iĢlər  görməyi 
bacardı. Professor Vaqif Sultanlı çox doğru yazır:  
"Elçibəy  idarəçiliyin  əxlaqını  dəyiĢdi,  siyasətdə  humanizmin,  insansevərliyin,  səmimiyyətin, 
doğruluğun əsasını qoydu.
 
Elçibəy saf, dərviĢsayağı, sufi bir ömür yaĢadı, dünyanın maddi dəyərlərindən imtina etməklə 
mənəvi-ruhani ömrün ucalığını və təntənəsini nümayiĢ etdirdi.
 
Elçibəy  özü  üçün,  doğmaları  üçün  yaĢamadı,  Vətən  üçün,  millət  üçün  yaĢadı,  bəĢər  övladı 
nəyə qadirdisə, nəyi etməyi bacarardısa onu elədi.
 
Elçibəy Vətəni, milləti sevməyin, yurdun azadlığı uğrunda Ģəhid olmağın örnəyini qoyub getdi.
 
Elçibəy heç kəsdən incimədi, onu aldadanları, yarıda qoyub qaçanları, xəyanət yolu tutanları, 
kürəyinə bıçaq saplayanları belə bağıĢladı və dostlarının, silahdaĢlarının günahlarını öz üzərinə 
almaqla  hamıdan  ucada  durduğunu  bir  daha  göstərdi".
  (
"Savalanda  görüĢənədək,  Bəy!"
. 
Bakı, 2000, s.121-122).  

  
"KĠÇĠK BĠR DƏRNƏYĠ BÖYÜK BĠR XALQ HƏRƏKATINA ÇEVĠRMĠġSƏ..." 
Vətən  torpağını  ana  südü  tək  müqəddəs  sayan,  onu  hər  Ģeydən  üstün  tutan  prezident 
Əbülfəz  Elçibəyi  yeni  vəzifəyə  baĢlayarkən  ən  çox  narahat  edən  məsələ,  təbii  ki,  iĢğal 
olunmuĢ  ərazilərimizin  düĢməndən  azad  olunmasıydı.  Bundan  ötrü  o,  Prezident  Aparatına 
ayaq basdığı andan beynəlxalq təĢkilatlarla iĢbirliyi yaratmağa, erməni təcavüzünün qarĢısını 
almaqçün  onların  qüvvəsindən  yararlanmağa  çalıĢdı.  Təsadüfi  deyil  ki,  Bəyin  imzasıyla  dərc 
edilən  (19 iyun)  ilk  sənəd  onun  NATO-nun  baĢ  katibi  Manfred  Vernerə,  BMT-nin  baĢ katibi 
Butros  Qaliyə,  ATƏM  Nazirlər  ġurasının  sədri  Ġrji  Dinstbirə  göndərdiyi  məktubdur.  Dağlıq 
Qarabağdakı münaqiĢənin səbəbinin burada insan hüquqlarının pozulması deyil, Ermənistanın 
Azərbaycana  qarĢı  ərazi  iddiaları  olduğunu  bildirən  Azərbaycan  dövlətinin  baĢçısı  Ģəxsən 
onlara, BMT Təhlükəsizlik ġurasının üzvlərinə, bütün dünya birliyinə müraciət edərək təkidlə 
çağırırdı ki, onlar təcavüzkarın cilovlanması, Ermənistanın Azərbaycan əhalisini cismən məhv 
etməyə,  onun  BMT,  ATƏM,  bütün  dünya  birliyi  tərəfindən  tanınmıĢ  ərazi  bütövlüyünü 
parçalamağa yönəldilən hərbi əməliyyatları dayandırmasıyçün təsirli tədbirlər görsünlər.  
Sözsüz  ki,  prezident  çox  gözəl bilirdi ki, Ermənistanın  təcavüzünü  aradan  qaldırmadan  həm 
xarici, həm də daxili siyasətdə ciddi uğurlar qazanmaq mümkün olmayacaq; bundan ötrüsə 
Azərbaycana  sədaqətli  dostlar,  müttəfiqlər  gərəkdi.  Bu  baxımdan  Ə.Elçibəyin  rəsmən  qəbul 
etdiyi (18 iyun) ilk xarici nümayəndənin qardaĢ Türkiyənin Azərbaycandakı böyükelçisi Altan 
Karamanoğlunun olması təsadüf sayılmamalıdır. DüĢməni bitərəfləĢdirmək taktikası yürüdən 
prezident  ertəsi  günsə  Ġran  səfiri  Əliəsğər  Nəhavəndiyanı  qəbul  etdi. 
(Yeri  gəlmiĢkən,  yeni 
prezidenti təbrik etməyə gələn xarici nümayəndələr ona qiymətli hədiyyələr də gətirirdilər və 
Ə.Elçibəy elə 19 iyundaca bütün mədəni dövlətlərin ənənəsinə uyğun olaraq belə sərəncam 
verdi  ki,  prezidentin  adına  alınan  bütün  hədiyyələr  dövlət  mülkiyyəti  sayılaraq  muzeydə 
saxlanılsın...).
 
Məhz Bəyin prezidentliyə baĢlamasından iki gün sonra - 19 iyunda ABġ-ın dövlət baĢçısı Corc 
BuĢ  Amerikanın  Azərbaycandakı  səfirini  (Riçard  Mayls)  təyin  etdi  və  Azərbaycan  -  ABġ 
münasibətlərində tezliklə bir çox sahələrdə mühüm irəliləyiĢlər baĢ verdi.  
Millətçi  Ģəxsin  hakimiyyət  baĢına  gəlməsi,  sözsüz  ki,  dövlət  həyatının  hər  istiqamətində  öz 
təsirini  göstərməliydi  və  göstərdi  də.  Rəsmi  dövlət  qəzeti  "Həyat"da  artıq  iyunun  20-sində 
akademik  Afat  Qurbanovun  ümumtürk  ədəbi  dilinin,  ümumtürk  əlifbasının  yaradılmasının 
zəruriliyinə  dair  məqaləsi,  ÇağdaĢ Turan  Partiyasının  yaradılması haqqında  xəbər,  professor 
Qüdrət Əbdülsəlimzadənin dövlətimizin müstəqilliyini təmin etməkçün təcili həyata keçirilməli 
iqtisadi-sosial tədbirlər kompleksi haqqında konseptual yazısı və b. dərc edilmiĢdi. Ġyunun 23-
ündə Milli Məclis dövlət gerbinin  müzakirəsinə  baĢladı,  çünki  bu mühüm  dövlət  atributunun 
yoxluğu ilk sırada dövlət möhürlərinin, olduqca mühüm dövlət sənədlərinin yeniləĢdirilməsini 
gecikdirirdi. 
Hələ  prezidentliyə  namizədkən  sevimli  müəllimi,  professor  Əlövsət  Abdullayev  mətbuatda 
onun haqqında belə yazmıĢdı: 
"Əbülfəz Elçibəy prezidentliyə layiq olan, bütün Ģüurlu ömrünü 
xalqın azadlığına həsr edən, bu yolda bir çox əzablar və məhrumiyyətlərə mətinliklə dözən, 

xüsusi təĢkilatçılıq bacarığı ilə seçilən pak bir Ģəxsiyyətdir. "Xüsusi təĢkilatçılıq bacarığı olan" 
ona  görə  deyirəm  ki,  əgər  onun  vaxtilə  mənə  boynuna  almadığı  kiçik  bir  dərnəyi 
(universitetdə yaratdığı gizli siyasi təĢkilat nəzərdə tutulur - Ə.T.)
 böyük bir Xalq hərəkatına, 
Xalq Cəbhəsi kimi sarsılmaz, demokratik bir qüvvəyə çevirmiĢsə onun təĢkilatçılıq bacarığına 
Ģübhə yeri qalırmı?! Əlbəttə, yox!".
 
Müəllimin  bu qəti inamı güclü  məntiqdən,  məntiqsə  gün  kimi aydın  gerçəklikdən  doğurdu  - 
Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsi  Əbülfəz  Elçibəyin,  prezident  olduğu  anadək  yaratdığı  ən  dəyərli 
əsəriydi. Ġlk gündən beĢiyi baĢında dayandığı və Ġsa Qəmbər kimi yaraqdaĢlarıyla, mübarizə 
yoldaĢlarıyla  neçə-neçə  sarsıntılardan  qorumağı  bacardığı  bu  mübariz  təĢkilatı  yenilməz  bir 
qüvvəyə  çevirməklə  Bəy  əslində  öz  gücünü  də  ortaya  qoymuĢdu.  Çox  qəribədir  ki,  öz 
partiyasına  iki-üç  yüz  adam  cəlb  edə  bilməyən  bəzi  siyasi  rəqibləri  Bəyin  insanları  səfərbər 
etmək  və  quruculuq  sahəsindəki  məharətinə  kölgə  salmaqçün  onun  bacarıqsız  təĢkilatçı 
olduğu  haqda  hay-küy  qaldırır,  onların  daha  çoxbilmiĢlərisə  deyiləni  sübuta  yetirməkçün  ya 
Xalq  Cəbhəsini  onun  əlindən  almaq,  ya  da  bütövlükdə  AXC-ni  siyasi  qüvvələr  içərisində 
əritməkçün yollar axtarırdılar. Ancaq yırtıcı kommunistlərlə çarpıĢmaya giriĢdiyi andan ona ən 
etibarlı  dayağın  məhz  AXC  olduğunu  hamıdan  gözəl  anlayan  prezident  Əbülfəz  bəy 
deyilənlərə  əhəmiyyət  vermədən  Cəbhəni  siyasi  səhnədə  daha  fəal  qüvvə  kimi  görmək  və 
ondan  yeni  həyat  quruculuğunda  maksimum  yararlanmaq  niyyətindəydi.  Təsadüfi  deyil  ki, 
onun prezident kimi geniĢ auditoriyada ilk mühüm görüĢü də cəbhədaĢlarıyla oldu. 22 iyunda 
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Ali Məclisinin prezident seçkilərindən sonrakı ilk sessiyası keçirildi və 
AXC sədri Əbülfəz Elçibəy onun iĢində yaxından iĢtirak etdi. 
Yığıncaqda söz alan Bəyin çıxıĢında AXC-nin taleyi xüsusi yer tutdu. O göstərdi ki, bu təĢkilat 
Xalq  hərəkatının  güclü  qolu  kimi  yaĢamalıdır.  "Hazırda  baĢlıca  vəzifələrimiz  respublikamızın 
ərazi bütövlüyünü qorumaq, gənc Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini möhkəmlətmək, 
milli  dövlətçiliyimizi  bərpa  etməkdir"  söyləyən  prezident  ağır  sınaqlarda  daim  onunla  birgə 
olmuĢ yaraqdaĢlarını bu vəzifələri yerinə yetirməkdə ona yardımçı olmağa çağırdı.  
Bəy  kommunistlərin  müstəqil  Azərbaycan  Cümhuriyyətinin  (1918-1920)  yarımçıq  binasını 
xarabaya çevirərək onun yerində tikdikləri 7 milyon nəfərlik və 70 yaĢlı həbsxananı tarixdən 
silərək  elə  onun  yerindəcə  möhtəĢəm  Yeni  Azərbaycan  sarayını  ucaltmağı  qərarlaĢdırmıĢdı. 
Bu  məqsəd  və  istəklə  də  elə  ilk  gündən  baĢ  memar  kimi  qollarını  çırmayaraq  həvəslə  iĢə 
giriĢmiĢdi.  Sözün  gerçək  anlamında  onun  gecəsi-gündüzü  yoxdu.  Ancaq  qarĢıdakı  vəzifə 
həddən  artıq  böyük,  iĢ  görmək  imkanlarısa  hədsiz  məhduddu.  Tikiləcək  binanın  görünüĢü 
necə  olacaq?  Onun  layihəsi  və  maketi  necə  hazırlanacaq?  Özülü  necə  qoyulacaq?  Tikinti 
ləvazimatı haradan gətiriləcək? ĠĢ icraçıları və fəhlələr kim olacaq?.. Bu inadlı sorğuların heç 
birinin hələ cavabı yoxdu. Və bu cavabları xalq məhz ondan gözləyirdi. Ən pisi də buydu ki, 
bütün  yan-yörəsi  köhnə  həbsxananı  qoruyub  saxlamağa  çalıĢanlardan  ibarətdi;  onlar  nəinki 
yeni  sarayın  tikintisinə  kömək  etməyəcək,  əksinə,  heç  bünövrəsinin  qazılmasına  da  imkan 
verməməyə çalıĢacaqdılar. Bunu həbsxananın gerçək ağası - Rusiya, həbsxana baĢçısının fars 
və erməni dostları da onlardan tələb edirdilər.  
54 illik ömrünün yarıdan çoxunu azadlıq uğrunda güzəĢtsiz çarpıĢmaya xərcləmiĢ Əbülfəz bəy 
- azadlığın dadını, müstəqilliyin Ģirinliyini və onların necə çətinliklə əldə ediləcəyini hamıdan 

yaxĢı  bilən  insan  xalqın  ona  verdiyi  5  illik  möhlətdə  dövlətin  sarsılmazlığını  təmin  etmək 
istəyirdi.  
ĠĢə  baĢladığının  ertəsi  günü  -  17  iyunda  imzaladığı  ilk  qanunun  "Azərbaycan  Respublikası 
vətəndaĢlarının  pul  gəlirlərinin  və  əmanətlərinin  indeksləĢdirilməsi  haqqında"  adlanması 
əslində  həm  qanunauyğun,  həm  də  rəmzidir.  Ölkədə  qiymətlərin  artmasıyla  bağlı  iqtisadi 
durumu  pisləĢmiĢ  soydaĢlarına  köməyi  hər  Ģeydən  irəli  sayan  Bəy  bununla  milyonlarca 
yurddaĢına sanki "elə ilk andan sizə arxayam, çətinliklərinizə heç vaxt laqeyd qalmayacağam" 
demək istəyirdi. 
Andiçmə  mərasimindən  heç  bir  həftə  keçməmiĢ  ortaya  qoyulmuĢ  iĢlərsə  prezidentin  ciddi 
niyyətlərinin  yönündən  soraq  verirdi.  23  iyunda  fərmanla  strateji  proqramlar  üzrə  dövlət 
müĢaviri  vəzifəsini  təsis  etməsi  və  bu  vəzifəyə  gənc  silahdaĢı  Sabit  Bağırovu  təyin  etməsi 
Bəyin  "nə  etməli?"  sorğusuna  cavab  verə  biləcək  adamlardan  ibarət  komanda  yaratmaq 
yolunda  ilk  uğurlu  addımlarındandı.  Sabit  bəy  ölkədə  tezliklə  köklü  iqtisadi  islahatların 
aparılmasından  ötrü  irimiqyaslı  ciddi  iĢlər  görməyə  baĢladı.  Məhz  onun  təĢəbbüsü  və  ən 
yaxından  iĢtirakıyla  bir  çox  dövlət  müəssisələri  yaradıldı,  çoxlu  qanun  layihələri  iĢlənib 
hazırlandı  və  parlamentdə  qəbul  edildi,  milli  valyutamızın  tətbiqi,  ticarətin 
kommersiyalaĢdırılması  və  b.  kimi  inqilabi  dəyiĢikliklər,  köklü  yeniliklər  gerçəkləĢdirildi. 
Prezident  iqtisadi  baxımdan  dilənçi  vəziyyətinə  salınmıĢ  Azərbaycanı  rüĢvət  alması, 
korrupsiyaya  qurĢanması  ağla  da  gətirilə  bilməyən,  öz  iĢində  yalnız  demokratik  prinsiplərə 
söykənən  belə  bacarıqlı  arxadaĢlarından  yaratdığı  komandasının  yardımıyla  ən  varlı 
ölkələrdən birinə çevirmək istəyirdi.  
Fərmandan söz düĢmüĢkən, xatırladım ki, "Əbülfəz Elçibəyin 1 saylı prezident fərmanı