Etika qo‘mitalari: asoslari, tashkil etilishi

Isbotlovchi tibbiyot haqidagi dastlabki qarashlar 1972 yilda ingliz vrachi A. Kokran tomonidan tizimga solindi. Uni birinchi klinik epidemiolog deb atash mumkin. Isbotlovchi tibbiyotning asosiy maqsadi, o‘z nomiga ko‘ra, muayyan davolash yoki diagnostika usulini bemorlarning ma’lum populyasiyasida qo‘llashning samaradorligi haqidagi farazni isbotlash yoki inkor etishdan iborat. Texnik va boshqa ko‘pgina sabablarga ko‘ra populyasiyaning barcha a’zolarini jalb etgan holda tadqiqot o‘tkazishning iloji yo‘qligi tufayli, sinovlar odatda mazkur populyasiya orasidan tanlab olingan odamlar guruhida o‘tkaziladi. 1972 yilda ingliz epidemiologi Archi Kokran «qo‘llaniladigan dorilarning chinakam samaradorligidan jamiyat bexabar ekanligi»ga e’tiborni qaratdi. «Tibbiyotchi olimlar barcha sohalar va ixtisosliklar bo‘yicha o‘tkazilgan barcha dolzarb, randomizatsiya qilingan klinik sinovlarni tahliliy umumlashtirish tizimini hanuzgacha yaratganlari yo‘q», deb yozadi u.

• Isbotlovchi tibbiyot haqidagi dastlabki qarashlar 1972 yilda ingliz vrachi A. Kokran tomonidan tizimga solindi. Uni birinchi klinik epidemiolog deb atash mumkin. Isbotlovchi tibbiyotning asosiy maqsadi, o‘z nomiga ko‘ra, muayyan davolash yoki diagnostika usulini bemorlarning ma’lum populyasiyasida qo‘llashning samaradorligi haqidagi farazni isbotlash yoki inkor etishdan iborat. Texnik va boshqa ko‘pgina sabablarga ko‘ra populyasiyaning barcha a’zolarini jalb etgan holda tadqiqot o‘tkazishning iloji yo‘qligi tufayli, sinovlar odatda mazkur populyasiya orasidan tanlab olingan odamlar guruhida o‘tkaziladi. 1972 yilda ingliz epidemiologi Archi Kokran «qo‘llaniladigan dorilarning chinakam samaradorligidan jamiyat bexabar ekanligi»ga e’tiborni qaratdi. «Tibbiyotchi olimlar barcha sohalar va ixtisosliklar bo‘yicha o‘tkazilgan barcha dolzarb, randomizatsiya qilingan klinik sinovlarni tahliliy umumlashtirish tizimini hanuzgacha yaratganlari yo‘q», deb yozadi u.

Kokran tizimli asosda ma’lumotlar to‘plash va ularni tahlildan o‘tkazish asosida tibbiyot sohasida ilmiy sharhlar yaratish va ularni yangi ma’lumotlar bilan muntazam to‘ldirib borishni taklif qildi. Bunda tadqiqot o‘tkazish (dorilarni, davolash usullarini tadqiq qilish) etikasiga alohida e’tibor beriladi. Tadqiqot o‘tkazish texnologiyasida randomizatsiya qilingan («random» – «tasodifiy» so‘zidan) klinik tadqiqotlar etakchilik qiladi. Randomizatsiya – randomization, ya’ni patsientlarni guruhga, masalan, tadqiqot va nazorat guruhlariga tasodifiy usulda ajratish. YAngi, ilgari qo‘llanilmagan dorilarni, shuningdek generik preparatlarni (inglizcha «generic» - xalka so‘zidan, original preparatlardan ko‘chirilgan nusxalar shunday deb ataladi) klinik sinovdan o‘tkazish axloqiy xususiyatga ega bo‘lgan bir qator masalalarni ko‘ndalang qilib qo‘yadi. Bu o‘rganish sub’ekti inson ekanligi bilan bog‘liq.

• Kokran tizimli asosda ma’lumotlar to‘plash va ularni tahlildan o‘tkazish asosida tibbiyot sohasida ilmiy sharhlar yaratish va ularni yangi ma’lumotlar bilan muntazam to‘ldirib borishni taklif qildi. Bunda tadqiqot o‘tkazish (dorilarni, davolash usullarini tadqiq qilish) etikasiga alohida e’tibor beriladi. Tadqiqot o‘tkazish texnologiyasida randomizatsiya qilingan («random» – «tasodifiy» so‘zidan) klinik tadqiqotlar etakchilik qiladi. Randomizatsiya – randomization, ya’ni patsientlarni guruhga, masalan, tadqiqot va nazorat guruhlariga tasodifiy usulda ajratish. YAngi, ilgari qo‘llanilmagan dorilarni, shuningdek generik preparatlarni (inglizcha «generic» - xalka so‘zidan, original preparatlardan ko‘chirilgan nusxalar shunday deb ataladi) klinik sinovdan o‘tkazish axloqiy xususiyatga ega bo‘lgan bir qator masalalarni ko‘ndalang qilib qo‘yadi. Bu o‘rganish sub’ekti inson ekanligi bilan bog‘liq.