Ətraf mühi̇tə və sosi̇al sahəyə təsi̇rlər və təsi̇razaltma tədbi̇rləri̇

10.10  M

ə

d

ə

ni irs 

Bu 

bölmə

d

ə

  Layih

ənin  layihələndirilmə

sind

ə

  n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan  dəyişikliklə

rin tikintisi 

zamanı 

mə

d

ə

ni  irs oby

ektlə

rin

ə

 

potensial

  t

ə

sir

lə

r  v

ə

 

gö

rü

lməli

 

olan  əlaqə

dar t

əsirazaltma  tə

dbi

rlə

ri 

haqqında məlumat verilir

. 

 

Qobustan  Qayaüstü  İncəsənəti Mədəni  Landşaftı  (YUNESKO-nun ümumdünya 

mədəni irs siyahısına daxil edilib) beynəlxalq əhəmiyyətli bir sahədir. Bölmə 7.10-da 

müzakirə edildiyi kimi, sözügedən sahə və Layihə çərçivəsində nəzərdə tutulan ərazi 

arasındakı məsafəyə (ən yaxın nöqtədə təxminən 12km) əsaslanaraq, heç bir təsir 

proqnozlaşdırılmır,  buna  görə  də  həmin sahə  bu  bölmə  daxilində  əlavə  olaraq 

nəzərdən keçirilmir.

 

10.10.1  Layih

ə

nin layih

ə

l

əndirilməsində

ki d

əyişikliklərin mə

d

əni irsə

 t

əsir edə

 bil

ə

c

ə

k 

aspektlə

ri 

Aşağıdakı planlaşdırılan Layihə

 f

əaliyyətləri layihə

 

ə

razisind

ə

 

mə

d

ə

ni irs

ə

 t

ə

sir ed

ə

 

bilə

r: 

 

•

 

KS-nin, KS-

nin giriş

-

çıxış yollarının və

 

ərsinləmə

 

stansiyasının hazırlıq işləri zamanı 

torpağın üst və

 

alt qatının götürülmə

si 

•

 

Giriş

-

çıxış yollarının tik

intisi v

ə

 

düzləndirilmə

si 

•

 

KS-d

ə

 

xə

nd

ək qazma

 

•

 

Ərsinləmə

 

stansiyasında bünövrələrin qazılması

 

•

 

A

ğı

r te

x

nika v

ə

 

avadanlığı

n h

ə

r

ə

k

ə

ti. 

T

əsirlə

r v

ə

 T

əsirazaltma Tədbirləri (Planlaşdırılmış Fəaliyyətlə

r)  

10-45 

 

CQBK-

nin Genişləndirilmə

si Layih

ə

si, Az

ə

rbaycan 

Ə

traf Mühit

ə

 v

ə

 

Sosial Sahə

y

ə

 T

əsirin Qiymətləndirilməsinin Əlavə

si 

Yekun variant 

 

 

Ba

ş

a çatd

ı

r

ılmış

 CQBKG Layih

ə

sinin is

tismara

 veri

lmə

si v

ə

 ya istis

m

a

rı

 

zama

n

ı

 

mə

d

ə

ni irs

ə

 

t

əsir gözlə

ni

lmir. 

 

10.10.2 

Əsas həssaslıql

ar 

Ə

sas

ə

n 

ə

vv

əlki BTC və

 

CQBK marşrutu ilə

 

gedə

n n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan boru kəməri marşrutunun 

üstünlüklə

rind

ə

n biri ondan ibar

ətdir ki, potensial çətinliyə

 

malik olan ərazilər artıq müə

yy

ə

n 

edilib və

 

layihələndirmə

nin erk

ən mə

rh

ələ

sind

ə

 h

əmin ərazilə

rd

ə

n yan ke

çmək olar.

 

 

Boru k

əmə

rinin n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan  əlavə

  hiss

əsinin  yaxınlığında  arxeoloji  xüsusiyyətlə

rin bir 

neç

ə

 s

əth göstəricisi məlumdur və

 BTC v

ə

 CQBK-

nin tikintisi zamanı ə

razid

ə

 heç n

ə

 qeyd

ə

 

alınmayıb,  belə

 

çıxır  ki,  bu  ərazi  arxeoloji  xüsusiyyətlərin  mövcudluğunun  aşağı  ehtimal 

olunduğu ə

razidir. Lakin, BTC v

ə

 

CQBK layihələ

rind

ə

 

müşahidə

 

edildiyi kimi, xüsusiyyətlə

rin 

tikinti f

əaliyyətləri zamanı aşkarlanması ehtimalı mövcuddur

.  

10.10.3  M

ə

d

əni irsə

 t

əsirlə

r  

Boru k

əmə

rinin  v

ə

  obyekt

lə

rin  tikintisi i

lə

  ba

ğlı işlə

r 

arxeoloji sa

h

ə

  v

ə

  ya  tar

ixi

  abid

ə

ni  fiziki 

olar

aq  qi

smə

n  v

ə

  ya 

tamamilə

  z

ə

d

ələmə

k

lə

  abid

ə

nin 

arxeoloji

 

tarixçə

sin

ə

  t

ə

sir  ed

ə

 

bilə

r. 

Lakin, sah

ə

 

l

az

ımi

 qaydada qaz

ılarsa 

v

ə

 qeydiyyat apar

ılarsa, əldə

 

edilən məlum

at 

gələ

c

ə

k 

n

əsillə

r t

ə

r

ə

find

ə

n ara

ş

d

ırıla bilə

r v

ə

 

ə

razinin ta

rixi haqqında ümumi anlayışa məlumat

 

əlavə

 

ed

ə

 

bilə

r. 

Tikinti işlərinin mə

d

ə

ni irs

ə

 

ümumi təsirləri haqqında 

CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-nin 

son variantının 10.10.3

 

Bölmə

sind

ə

 

əlavə

 

məlumat verilir və

 

əlavə

 

informasiya üçün həmin 

bölmə

y

ə

 istinad ed

ilməlidir.

 

 

Layih

ənin layihələndirilmə

sind

ə

 n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan dəyişikliklə

rin 

mə

d

ə

ni irs

ə

 

ümumi təsirlə

rinin 

ə

h

əmiyyə

ti n

ə

z

ə

rd

ən  keçirilmiş  və

  CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-

nin  son  variantının

  10-21 

C

ə

dv

əlində

 

göstərilə

n t

əsirlə

rd

ə

n f

ərqli  olmadığı  müə

yy

ən  edilmişdir,  bu  informasiya  üçün 

h

əmin cə

dv

ələ

 

istinad edilməlidir.

 

 

C

ə

dv

əl 

10-11-d

ə

 CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-

nin son variantının

 

10.10.3 Bölmə

sind

ə

 

göstərilə

n 

metodologiyadan  istifadə

 

etməklə

 

Bölmə

 

7.10,  Fəsil  7

-d

ə

 

müə

yy

ən  edilmiş  sahələ

rd

ə

 

ehtimal olunan təsirlə

rin n

ə

tic

ə

si v

ə

 ya k

əskinliyi müə

yy

ən edilir. 

 

Nə

z

ə

riniz

ə

 

çatdırırıq  ki,  tikinti  mə

rh

ələ

sind

ə

  n

əqliyyat  tə

r

ə

find

ə

n istifad

ə

 

edilən  giriş

-

çıxış 

yollarının  (yeni  və

 

mövcud)  yeri  hələ

 

tam  müə

yy

ən  edilməlidir,  beləliklə,  mə

d

ə

ni irsi 

ə

h

əmiyyət daşıyan sahələ

rd

ə

 

ağır texnikanın hə

r

ə

k

ə

ti n

ə

tic

ə

sind

ə

  Layih

ənin potensial sə

s-

küy v

ə

 vibrasiya t

əsirləri bu mə

rh

ələ

d

ə

 h

ə

rt

ə

r

əfli qiymətləndirilə

 

bilmə

z. Laki

n belə

 t

ə

sir

lə

r o 

za

man  b

a

ş

  ver

ə

 

bilə

r ki,  obyekt  Layih

ə

y

ə

 

çox

  ya

xı

n  yerd

ə

  h

ə

r

ə

k

ə

t  ed

ə

n n

əqliyyat

 

vasit

ələ

rinin  t

ə

sirin

ə

 

mə

ruz qa

l

s

ı

n  v

ə

  burada Layih

ə

  n

əqliyyat

  vasit

ələ

rinin 

mövcud hə

r

ə

k

ə

t 

intensivliyini xeyli

 art

ı

rs

ı

n. 

C

ə

dv

ə

l  10-11: Xüsusi yerl

ə

rd

ə

  v

ə

  / v

ə

  ya reseptorlarda m

ə

d

ə

ni irs

ə

 potensial 

t

ə

sirl

ə

r 

Yer

 

KG 

H

ə

ssas m

ə

d

ə

ni 

irs 

Potensial 

t

ə

sirl

ə

r 

Potensial 

t

ə

sirin 

ə

h

ə

miyy

ə

ti* 

T

ə

sirin 

azaldılması

 

Qalıq 

t

ə

sirin 

ə

h

ə

miyy

ə

ti* 

CH133

 

KG0 

Köçəri yaşayış 

mə

nt

ə

q

ə

si 

Ərsinləmə

 

stansiyasına 

giriş

-

çıxış 

yolunun 

yenilənmə

si 

zamanı arxeoloji

 

materialların 

it

irilmə

si v

ə

 ya 

dağılması

 

A1 Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

T

əsirlə

r v

ə

 T

əsirazaltma Tədbirləri (Planlaşdırılmış Fəaliyyətlə

r)  

10-46 

 

CQBK-

nin Genişləndirilmə

si Layih

ə

si, Az

ə

rbaycan 

Ə

traf Mühit

ə

 v

ə

 

Sosial Sahə

y

ə

 T

əsirin Qiymətləndirilməsinin Əlavə

si 

Yekun variant 

 

Yer

 

KG 

H

ə

ssas m

ə

d

ə

ni 

irs 

Potensial 

t

ə

sirl

ə

r 

Potensial 

t

ə

sirin 

ə

h

ə

miyy

ə

ti* 

T

ə

sirin 

azaldılması

 

Qalıq 

t

ə

sirin 

ə

h

ə

miyy

ə

ti* 

CH135

 

21.5 

Köçəri yaşayış 

mə

nt

ə

q

ə

si 

Arxeoloji

 

materialların 

itirilmə

si v

ə

 ya 

dağılması

 

A1 Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

CH136 

  25 

Köçəri yaşayış 

mə

nt

ə

q

ə

si 

Arxeoloji

 

materialların 

itirilmə

si v

ə

 ya 

da

ğılması

 

A1 Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

CH137 

  26.3 

Aero ç

əkilişdə

 

mümkün 

xüsusiyyətlə

r 

görünür (son 

dövrlə

r

ə

 aid h

ə

rbi 

mənşəli)

 

Arxeoloji

 

materialların 

itirilmə

si v

ə

 ya 

dağılması

 

A- 

Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

CH138 

  27.6 

Köçəri yaşayış 

mə

nt

ə

q

ə

si 

Arxeoloji

 

materialların 

itirilmə

si v

ə

 ya 

dağılması

 

A- 

Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

CH139 

  30.5 

Köçəri yaşayış 

mə

nt

ə

q

ə

si 

Arxeoloji

 

materialların 

itirilmə

si v

ə

 ya 

dağılması

 

A- 

Aşağı

 

27-05,  

27-06 

A1 Aşağı

 

* C

ə

dv

əl 3

-17 v

ə

 3-18-d

ə

n istifad

ə

 

edilə

r

ək qiymətlə

ndir

ilib

 

10.10.4 

Təsirlərin azaldılması

 

CQBKG Layih

ə

sinin M

ə

d

əni İrsin İdarə

 

edilməsi Planının (MİİE) tə

f

ərrüatları üçün 

CQBKG 

üzr

ə

 

Ə

MSSTQ s

ə

n

ədinin  10.10.4  Bölmə

si v

ə

 

D  Qoşmasına

  istinad edin. Layih

ə

nin 

layihələndirilmə

sind

ə

ki d

əyişikliklə

r

ə

 

eyni  yanaşma  və

  eyni t

ə

si

razaltma  tədbirlə

ri t

ə

tbiq 

edilə

c

ə

k. 

10.10.4.1 

Layihə

l

əndirmə

 m

ə

rh

ə

l

əsində

 

M

ə

d

əni irslə

 

bağlı ilkin və

ziyy

ə

t

ə

 

dair məlumatlar layihələndirmə

 üçün 

əsas olsa da, mə

d

ə

ni 

irslə

 

bağlı  mə

s

ələlə

r n

ə

tic

ə

sind

ə

  n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan  boru  kəməri  marşrutunda  heç  bir  layihə

 

d

əyişikliklə

ri v

ə

 

ya  modifikasiyaları  aparılmamışdır.  İndiyə

 

kimi,  boru  kəmə

rinin 

əlavə

 

hiss

ələri daxilində

 heç bir 

ə

h

əmiyyətli arxeoloji sahələ

r t

əsdiq edilməmişdir. 

 

10.10.4.2 

Tikinti öncəsi mə

rh

ə

l

ə

 

Tikintinin t

əsirlərinin  mütə

r

əqqi  qiymətləndirilmə

si v

ə

 

azaldılması  üçün  beş  fazalı 

strategiyanın  daxil  olduğu  Mə

d

əni  İrsin  İdarə

 

Edilməsi  Planı  həyata  keçirilə

c

ə

k (27-01), 

M

ə

d

ə

ni irs

ə

 

potensial  təsir  olacaq  sahələr  araşdırılacaq  və

  tikintid

ən  öncə

  z

əruri  olan  hə

r 

hansı  qazıntı  işləri  aparılacaq  (27

-02). M

ə

d

əni  İrsin  İdarə

 

edilməsi  Planı

  CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-

nin son variantının 10.10.4 Bölməsinin “Tikinti öncəsi” alt

-

bölmə

sind

ə

 daha 

ətraflı 

t

əsvir edilir və

 h

əmçinin boru kəmə

rinin 

əlavə

 hiss

ələ

rin

ə

 t

ətbiq edilə

c

ə

k. 

10.10.4.3 

Tikinti mə

rh

ə

l

əsi 

 

Layih

ə

nin t

ə

sir ed

ə

 

bilə

c

ə

yi 

ə

razid

ə

 

ilkin və

ziyy

ətin öyrənilmə

sin

ə

  dair t

ədqiqatlar və

 

əlavə

 

t

ədqiqatlar, sorğular və

 

sınaq qazıntılarının aparılmasına baxmayaraq, torpağı

n  üst 

m

ünbit 

qat

ı

n

ı

n  ç

ıxarılma

s

ı,  düzləşdirilmə

si v

ə

  ya 

xə

nd

ə

k  qa

zma  və

 

digər  torpaq  işlə

ri  z

am

a

nı 

arxeoloji

 

m

addi 

mə

d

ə

niyy

ə

t 

nümunələ

rinin  v

ə

 

materialların  aşkarlanması

  istisna 

edilə

 

bilmə

z. 

Ona  görə

  d

ə

, tikinti 

ə

rzind

ə

  a

rxeoloji

  n

ə

zar

ə

t 

(watching

  brief) 

monitorinqi  hə

yata 

keçirilə

c

ək.  Bu,  arxeoloji  materialların  qazıntısı  və

 

aşkarlanması  daxil  olmaqla,  tapılması 

T

əsirlə

r v

ə

 T

əsirazaltma Tədbirləri (Planlaşdırılmış Fəaliyyətlə

r)  

10-47 

 

CQBK-

nin Genişləndirilmə

si Layih

ə

si, Az

ə

rbaycan 

Ə

traf Mühit

ə

 v

ə

 

Sosial Sahə

y

ə

 T

əsirin Qiymətləndirilməsinin Əlavə

si 

Yekun variant 

 

ehtimal  olunan  hallarda

 

görülə

c

ə

k t

ədbirlərlə

 

yanaşı, 

CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-nin son 

variantının 10.10.4 Bölməsinin “Tikinti” alt

-

bölmə

sind

ə

  daha 

ətraflı təsvir edilir. Bu tədbirlə

r 

boru k

əmə

rinin 

əlavə

  hiss

ələ

rinin tikintisin

ə

  v

ə

 

ərsinləmə

 

stansiyasında  götürülə

c

ə

k 

əlavə

 

sah

ə

y

ə

 t

ə

tb

iq edilə

c

ə

k. 

 

Aero ç

əkiliş  vasitə

sin

ə

 

mümkün  arxeoloji  materialların  qeydə

 

alındığı  CH137  sahə

si 

arxeoloji  materialların  mənşəyini  müə

yy

ən  etmə

k v

ə

  h

əmin  ə

razinin t

ə

sir

ə

 

məruz  qalıb

-

qalmayacağını müə

yy

ən etmə

k yerind

ə

 h

ə

rt

ə

r

əfli araşdırılacaq.

 

10.10.4.4 

İstismar mə

rh

ə

l

əsində

 

CQBKG üzr

ə

 

Ə

MSSTQ-

nin  son  variantından  qeyd  edildiyi  kimi,  Layihə

nin tikintisi za

manı 

ə

vv

əllə

r 

müdaxilə

 

olunmuş

  sah

ələ

rd

ə

n  k

ə

narda yerin

ə

  yetir

ilə

n 

əməliyyat

  za

ma

n

ı

 

torpağı

n 

üst 

m

ünbit  qat

ı

n

ı

n  ç

ıxarılma

s

ı

n

ı

  v

ə

 

qazma

  i

şlə

rini 

ə

hat

ə

  ed

ə

n f

əaliyyətlərlə

 

bağlı

,  i

şlə

r 

ba

şlam

azdan 

ə

vv

əl

 

müvafiq

  t

əsirazaltma  tədbirlə

rini 

m

ü

ə

yy

ə

n 

etmə

k üçün 

mə

d

ə

ni irsin 

qiymətləndirilmə

si apar

ılacaq (OP139). Bu, həmçinin boru kəmə

rinin 

əlavə

 hiss

ələ

rin

ə

 t

ə

tbiq 

edilə

c

ə

k. 

10.10.5 

Qalıq təsirlə

r 

Boru k

əmə

rinin n

ə

z

ə

rd

ə

 

tutulan əlavə

 hiss

ə

si h

ər hansı məlum sahələ

r

ə

 t

əsir etmir, beləliklə

 

d

ə

 

məlum sahələ

rd

ə

 

qalıq təsirlərin aşağı olması ehtimal edilir. 

 

 

Ə

vv

əlcə

d

ən məlum olmayan sahələ

rin t

ə

sir

ə

 

məruz qalması ehtimalı mövcuddur. Layihə

nin 

arxeoloji  ə

razid

ən  müə

yy

ə

n t

ə

sir d

ə

r

ə

c

əsi  olmadan  keçməsi  mümkün  deyil.  Fiz

iki  t

ə

sir 

gücü

nün aza

l

d

ılma

s

ı

 

üsull

ar

ı

  var, 

mə

s

ələ

n,  n

əqliyyat  va

sit

ələ

rinin keç

mə

sind

ə

n d

ə

y

ə

n 

ziyan

ı

n 

azaldılma

s

ı üçün 

i

ş

 sah

ə

sinin eninin 

azaldılması

 v

ə

 ya qoruyucu 

əthlər, baxmayaraq 

ki, t

ə

sir yen

ə

  d

ə

  qeyd

ə

 

alınacaq.

  Ar

xeoloj

i  q

azma

  i

şlə

ri  v

ə

 

m

üasir 

standartlara  uyğun 

qeydiyyat aparma da bu 

t

ə

sirin az

aldılmasına kömə

k ed

ə

 

bilə

r. 

 

CQBKG Layih

ə

si 1-

ci  Fazanın  fəaliyyətlə

ri h

əyata  keçirilə

rk

ən  arxeoloji  məlumatlara  yeni 

informasiya əlavə

 

etmişdir və

 

MİİEP

-

da  qeyd edilmiş mə

d

ə

ni i

rsin qorunması proqramının 

qalan  hissə

si 

ə

rzind

ə

 

bunu  davam  etdirə

c

ə

k. Bu f

əaliyyətin  faydalı  təsirlə

  n

ə

tic

ələnmə

si, 

Az

ərbaycanın  keçmişi  ilə

 

bağlı  anlayış  və

 

məlumatlılığın  artması  və

  Layih

ənin  arxeoloji 

t

ədqiqatları  və

 

tikintinin  monitorinqi  ilə

 

əlaqə

dar 

qısa  müddətli  təlim  və

 

məşğulluğun 

artmasına təsir etməsi gözlənilir.