4.Ko’p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi haqidagi nazariyalar. T.I.: fagositella, gastrey nazariyalari. Xodji fikrlari. Ko’pchilik zooologlarning fikricha, ko’p hujayralilar va bir hujayrali organizmlarda umumiy ajdod bo’lgan. Ko’p hujayralilarning kolonial bir hujayrali xivchinlilardan kelib chiqqanligi to’g’risidagi klassik kolonial nazariya ko’pchilik zamonaviy zoologlar o’rtasida ko’proq tarqalgan. Lekin, alternativ sinsitial nazariya ham borki, bu nazariyaga muvofiq ko’p hujayralilar ko’p yadroli, shilimshiqlarga yoki kipriklilarga o’xshash bir hujayralilardan kelib chiqqan. Keyinchalik har bir yadro atrofida membranalar hisobiga chegara paydo bo’lgan. Bu nazariyani tasdiqlaydigan bir qancha ma’lumotlar bor. Masalan, shilimshiqlar va hasharotlar (drozofila) ning rivojlanishida dastlabki ko’p yadroli hujayralarda sellyularizasiya kuzatilib, ko’p hujayrali tana shakllanadi. Lekin ko’pchilik hayvonlarda morfologik, gen ketma-ketligi va rivojlanish xususiyatlari haqidagi filogenetik ma’lumotlar sinsitial nazariyani tasdiqlamaydi va kolonial nazariyani quvvatlaydi. Bir hujayralilar orasida hujayrasi qutblangan vakillari, ya’ni oldingi va orqa tomonlarga ega bo’lganlari harakatchanligi bilan ajralib turadi. O’troq vakillarida bu holat erkin oral (og’iz) va yopishadigan aboral tomoniga to’g’ri keladi. Ko’p hujayralilar ham harakatchanligi yoki o’troq hayot tarziga bog’liq holda shunga o’xshash qutblilikka ega. Xo’sh, ko’p hujayralilardagi qutblilik qanday qilib bitta hujayraning qutbliligi asosida paydo bo’ladi? Bu savolga ayrim guruh ko’p hujayralilar oositlarining tuzilish xususiyatlarini o’rganish orqali javob topish mumkin. Ayrim hayvonlarning yetilgan oositlarining keyinchalik zigotaning animal qutubiga aylanadigan tomonida rudiment holda xivchin va yoqacha saqlangan. Umurtqasizlarning ayrim vakillarida animal qutb lichinkalarning oldingi tomoniga mos keladi (boshqa vakillarida orqa tomonga ham to’g’ri keladi). Albatta, bu holat hali oxrigacha o’rganilmagan, lekin, ayrim zoologlarning ta’kidlashicha, hozirgi vaqtdagi ma’lumotlar asosida shunday tasavvurga kelish mumkinki, ko’p hujayralilar tanasining birlamchi old va orqa tomonlarga qutblanishi xoanositlarning qutblanishidan yuzaga kelgan. Aftidan, prometazoy organizmning tanasi oldingi va orqa o’q bo’ylab qutblangan bo’lgan, lekin tashqi muhitning qaysi sharoitlari bu belgining tabiiy tanlanishiga yordam bergan? Suvda yashovchi ko’p hujayrali organizm uchun tashqi muhit sharoitlari, ya’ni yoritilganlik, harorat, kislorod miqdori va ozuqaning miqdori o’zgarib turgan. Agar, masalan, ozuqani qo’lga kiritish yorug’likka bog’liq bo’lsa (masalan, fotosintezda ozuqaning yaratilishi), tabiiy tanlanish yorug’lik o’zgarishini aniqlashga yordam beradigan har qanday tuzilish variantlarni saqlab qoladi. Bu muammoning hal etilishi uchun ikki xususiyat talab qilinadi: ta’sirning manbai va yo’nalishini aniqlash qobiliyati va kerakli yo’nalishda harakatlanishni ta’minlaydigan lokomotor sistemaning mavjudligi. Demak tabiiy tanlanish u yoki bu hayot resurslarining o’zgarishini aniqlash qobiliyatiga ega har qanday organizmning saqlanib qolishiga yordam bergan.
