F. H. Axundov amea-nın Mərkəzi Nəbatat bağı, "Ağac və kol bitkiləri" laboratoriyası
Müxtəlif şəraitdə yetişdirilən basma toxumlarının
Yüklə 2,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. 2. Saxlanma müddətindən asılı olaraq basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti
- 4. 3. Müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti
- 4. 4. Cücərtilərin morfologiyası
- 4. 5. Çiçəkləmənin biologiyası
- 4. 6. Meyvəvermə xüsusiyyətləri
- 5. 1. Səpin müddətinin basma cücərtilərinin alınmasına təsiri
|
4. 1. Müxtəlif şəraitdə yetişdirilən basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti Cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti toxumların bioloji xüsusiyyətlərini və təsərrüfat yararlılığını göstərən ən mühüm amillərdən biridir (80). Basma toxumlarının laboratoriya şəraitində cücərmə enerjisini və cücərmə qabiliyyətini yoxlamaq məqsədi ilə geniş temperatur diapazonunda təcrübə aparılmışdır. Тoxumların cücərmə enerjisi normal toxumların çüçərməsini təmin edən minimal vaxt (3 gün) ərzində cücərən toxumların miqdarı ilə he- sablanmışdır. Toxumların cücərmə qabiliyyəti isə bütün normal toxumların cücərməsi üçün kifayət edən vaxt (7 gün) ərzində təyin edilmişdir. Təcrübələr göstərdi ki, 10 0 C (havada) temperatur bas- ma toxumlarının cücərməsi üçün ən aşağı həddir. Optimal tem- peraturda (18 0 C) basma toxumlarında üçüncü gün cücərmə müşahidə edilir. Cücərmənin üçüncü günündə toxumlar ən yüksək cücərmə enerjisinə malik olur. 40-45 0 C temperaturda cücərmə qa- biliyyəti azalır. 50 0 C temperatur isə basma toxumlarının cücər- məsi üçün ən kəskin həddir. Bu məsələni öyrənmək üçün ayrı-ayrı şəraitlərdən toplanmış basma toxumlarının cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlərinin optimal temperaturda necə dəyişilməsinə diqqət yönəltməyi lazım bildik. 2002-2004 - cü illərdə müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində becə- rilən basma bitkisindən yığılan toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlərinə dair tədqiqatlarımızın nəticə- ləri cədvəl 4.1- də verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi optimal temperaturda müxtəlif şəraitdə becərilən bitkilərdən alınan toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti fərqlənir. 26
2002-2004 - cü illərdə müxtəlif bölgələrdə becərilmiş basma bitkisindən yığılmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi cücərmə qabiliyyətinə dair tədqiqatlarımızın nəticələrindən görünür ki, Şirvan bölgəsində becərilmiş basma bitkisindən yığılmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi orta hesabla 96,7 %, cücərmə qabiliyyəti isə 97,7 % olmuşdur. Gəncə-Qazax bölgəsində becərilmiş basma bitkisindən yığıl- mış toxumların 1aboratoriyada cücərmə enerjisi 97,4 %, cücərmə qabiliyyəti isə 99,1 % təşkil etmişdir (cədvəl 4.1). Cədvəl 4. 1 Müxtəlif şəraitdə yetişdirilən basma toxumlarının labora- toriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə
Göründüyü kimi, müxtəlif şəraitlərdə becərilən basma bit- kisindən alınan toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabi- liyyəti fərqlidir. Gəncə-Qazax bölgəsində becərilən basma bit- kisindən yığılan toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi cücərmə qabiliyyəti Şirvandan yığılan toxumlara nisbətən 0,7-1,4% artıq olmuşdur. Тədqiqatlarımız həm də onu bir daha təsdiqlədi ki, Azərbaycanın Gəncə -Qazax və Şirvan bölgələrinə introduksiya edilmiş basma bitkiləri yerli şəraitə uyğunlaşdıqca bu bitkilərdən Тoxumun yığıldığı yer Cücərmə enerjisi Cücərmə qabiliyyəti 2002 2003 2004 Orta 2002 2003 2004 Orta
Şirvan 94,7 96,6 98,8 96,7 96,5 97,7
98,9 97,7
Gəncə - Qazax
95,9 97,8 98,6 97,4 97,9
99,8 99,7
99,1 27
toplanmış təzə toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti hər il 2,5-3,0 % artır. Müxtəlif şəraitlərdə yetişdirilən basma toxumlarının cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinin öyrənilməsindən belə nəticəyə gəlmək olar ki, basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə ener- jisi və cücərmə qabiliyyəti Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan böl- gəsinə nisbətən yüksək olmuşdur. Bunu Şirvan bölgəsinin torpaq şəraitinin basma bitkisi üçün nisbətən əlverişsiz olması ilə izah etmək olar. 4. 2. Saxlanma müddətindən asılı olaraq basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti Тoxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinin saxlama müddətindən asılı olaraq dəyişilməsinin öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, istər basma, istərsə də başqa k/t bitkisinin toxumları ilə səpin apararkən yüksək cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinə malik toxumların səpilməsi nor- mal cücərtilərin alınmasına səbəb olur ki, bu da həmin cücərtilərin yaxşı inkişaf etməsinə və gələcəkdə daha yüksək məhsul vermə- sinə zəmin yaradır.
Saxlanma müddətinin basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinə necə təsir etdiyini tədqiqatlarımızla yoxlamaq məqsədilə 2000 - ci ilin yanvar ayın- da) Kürdəmir rayonundakı “Həna” istehsal kooperativindən 2000 - ci ildə toplanmış basma toxumları gətirilmişdir. Kürdəmir rayonunun torpaq-iqlim şəraitində becərilmiş basma bitkisindən toplanmış həmin toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti təyin edilərkən məlum olmuşdur ki, labora- toriyada cücərmə enerjisi 95,2 %, cücərmə qabiliyyəti isə 96,7 %- ə bərabər olmuşdur. Bu toxumlar Şirvan və Gəncə - Qazax bölgə- lərində açıq sahədə səpilmişdir. 2001 - ci ildə vegetasiyanın sonunda (okyabr-noyabr ayların- da) saxlanma müddətinin basma toxumlarının laboratoriya cücər- 28
mə enerjisinə və cücərmə qabiliyyətinə necə təsir göstərdiyini öy- rənmək üçün hər iki bölgədə açıq sahədən basma toxumları yığılaraq cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti təyin edilmiş (dekabr ayında) və həmin toxumlar səpilməyib saxlanılmışdır. Sonrakı illərdə (2002 -2004- cü illər) bu toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlərinin necə dəyişildiyi
öyrənilmiş- dir. Bu sahədəki təcrübələrimizin nəticələri cədvəl 4. 2 - də veril- mişdir.
Cədvəl 4. 2 Saxlanma müddətindən asılı olaraq basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə
Т ox um un yığ
ıld ığ ı yer
Yığıldığı ildə 1 il saxlandıqda 2 il saxlandıqda C üc
ə en er jis i C üc ərm
ə q ab iliy y əti C üc ərm ə en er jis
i C üc ərm ə q ab iliy
y əti
C üc ərm ə en er jis
i C üc ərm ə q ab iliy
y əti
Şirvan
95,1 97,6
94,5 96,3
90,3 91,5
Gəncə - Qazax
96,4 98,2
95,7 97,8
91,4 92,7
Şirvan bölgəsindən toplanmış basma toxumları 2002-ci ildə 95,1% laboratoriya cücərmə enerjisinə, 97,6 % cücərmə qabiliyyətinə olduqları halda, bir il saxlandıqdan sonra cücərmə enerjisi 94,5 %-ə , cücərmə qabiliyyəti isə 96,3 % -ə enmişdir. İki il saxlandıqdan sonra bu göstəricilər müvafiq olaraq 90,3 % və 91,5 % təşkil etmişdir. Gəncə - Qazax bölgəsindən toplanmış basma toxumlarının 2002- ci ildə laboratoriya cücərmə enerjisi 96,4 %, cücərmə qabiliyyəti isə 98,2 % olmuşdur. Bir il saxlandıqdan sonra basma 29
toxumlarının cücərmə enerjisi 95,7 %-ə, cücərmə qabiliyyəti isə 97,8 %-ə düşmüşdür. İki il saxlandıqdan sonra bu toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti müvafiq olaraq 91,4% və 92,7 % təşkil etmişdir. Saxlandıqca basma toxumlarında laboratoriya cücərmə ener- jisi və qabiliyyətinin azalması özünü göstərir. Belə ki, Şirvan bölgəsindən toplanmış basma toxumları iki il saxlandıqda cücər- mə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti 4,8 - 6,1 %, Gəncə - Qazax bölgəsindən toplanmış basma toxumlarınınkı isə 5,0 - 5,5 % azal- mışdır. Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, basma toxumları saxlandıqca cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti azalır. Ona görə də bu bitkinin toxumları ilə səpin apararkən təzə toxumlardan istifadə etmək məqsədəuyğundur.
laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti
Basma bitkisindən keyfiyyətli yarpaq və toxum məhsulu əldə etmək üçün yüksək səpin keyfiyyətinə malik olan toxumların seçilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir (79). Bu bitkidə çiçəkləmə və toxumların yetişməsi vegetasiya müddətində aşağıdan yuxarıya doğru getdiyindən, vegetasiyanın sonunda bitkinin müxtəlif yaruslarındakı toxumlar eyni dərəcədə yetişmiş olmur. Ona görə də açıq sahədə becərilmiş basma bitkisi- nin müxtəlif yaruslarından toplanmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisini və cücərmə qabiliyyətini öyrənməyi lazım bildik. Yarus (mərtəbə) basma bitkisində şərti olaraq qəbul edilmiş- dir. Əsas gövdə üzərində aşağıdan yuxarıya doğru olmaqla 3 ədəd budağı əhatə edir. Yəni hər 3 budaq bir mərtəbə (yarus) hesab edilir.
30
Müxtəlif bölgələrdə yaruslar üzrə toplanmış basma toxum- larının laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətlə- rinin öyrənilməsi onu göstərir ki, basma bitkisindən yaruslar üzrə yığılmış toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətləri bir - birindən fərqlənir. Alınmış nəticələr cədvəl 4. 3 - də verilir.
Cədvəl 4. 3 Müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə
Basma bitkisinin I yarusundan yığılmış toxumlar yuxarı yaruslara nisbətən daha yüksək cücərmə qabiliyyətinə malik olurlar (24-26 0 C - də formalaşdıqlarına görə). Bu qanunauy- ğunluq hər iki bölgədə aydın hiss olunur. Belə ki, Şirvan böl- gəsində becərilmiş basma bitkisinin I yarusundan yığılmış to- xumların laboratoriyada cücərmə enerjisi orta hesabla 96,6 %, cücərmə liyyəti isə 97,4 % olduğu halda, IV yarusdan toplanmış toxumların müvafiq göstəriciləri 12,0 və 15,0 % (14-17 0 C - də formalaşmışlar) olmuşdur (cədvəl 4. 3). Gəncə - Qazax bölgəsində isə basma bitkisinin I yarusundan yığılmış toxumların laboratoriya cücərmə enerjisi orta hesabla Т ox um un
yığ ıld ığ ı b öl g əl ər
Yar u slar Cücərmə enerjisi Cücərmə qabiliyyəti 2002
2003 2004 Orta 2002 2003 2004 Orta Şirvan
I II
III IV
95,2 96,8 97,9 96,6 96,7 97,3 98,2 97,4 68,2 70,1 72,4 70,2 72,5 73,8 74,5 73,6 50,4 52,8 54,6 52,6 53,4 54,9 56,8 55,0 10,2 12,5 13,4 12,0 13,2 14,7 17,3 15,0 Gəncə - Qazax
I II
III IV
96,5 97,2 98,1 97,2 98,5 99,2 99,8 99,1 55,4 57,2 64,5 59,0 62,7 63,8 65,2 63,9 37,5 38,2 40,3 38,6 41,3 42,5 43,2 42,3 7,8 8,5 10,5 8,9 8,5
10,3 12,4 10,4 31
97,2%, cücərmə qabiliyyəti isə 99,1 % təşkil etmişdir. IV yarusdan yığılmış toxumlar isə 8,9 % cücərmə enerjisinə, 10,4 % isə cücərmə qabiliyyətinə malik olmuşlar (nisbətən aşağı temperaturda formalaşdıqlarına görə). Cədvəldən aydın olur ki, Gəncə - Qazax bölgəsində becəril- miş basma bitkisinin I yarusundan toplanmış toxumların labo- ratoriyada cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti Şirvan böl- gəsində becərilən basma bitkisinin I yarusundan toplanmış toxumların müvafiq göstəricilərinə nisbətən üstünlük təşkil edir. Şirvan bölgəsində havaların nisbətən isti keçməsi ilə əlaqədar olaraq yuxarı yarusların toxumları Gəncə - Qazax bölgəsinə nisbətən yaxşı yetişir, yüksək cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinə malik olur. Yaruslar üzrə toplanmış basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinin öyrənilməsinə dair apardığımız tədqiqatdan belə məlum olur ki, basma bitkisinin I yarusundan toplanmış toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti yuxarı yaruslardan toplanmış toxumların müvafiq göstəricilərinə nisbətən yüksək olur. Bunun əsas səbəblərindən biri odur ki, basma bitkisinin çiçəkləməsi aşağıdan yuxarıya doğru gedir. Bu da I yaruslardakı toxumların nisbətən isti ayda (avqust 24-26 0 C) formalaşdığına görə yuxarı yarusdakılara nisbətən daha yaxşı yetişməsinə səbəb olur.
Tədqiqatlarımızdan belə nəticəyə gəldik ki, basma bitkisini generativ üsulla çoxaldarkən I yarusdan yığılmış toxumlardan isti- fadə etməklə daha yüksək çıxım faizinə nail olmaq mümkündür.
Bitkinin yaşlı formalarının əlamət və xüsusiyyətlərini qabaq- cadan xəbər vermək məqsədilə bəzi yuvenil (cavan) bitkinin formaəmələgətirmə xüsusiyyətlərinin və biologiyasının öyrə- nilməsi, yaşdəyişmənin və formaəmələgətirmənin ümumi qanun-
32
larını aşkara çıxarmağa, bitkinin uzunömürlülüyü sualına cavab tapmağa kömək edir (103). Cücərtilərin morfologiyasının öyrənilməsi, ayrı-ayrı növ və cinslərin cücərmə xüsusiyyətlərinin analizi, onların əmələgəlmə tarixini aydınlaşdırmaqda və filogenetik sistematikanın tərtibində az əhəmiyyət kəsb etmir (53) . Ona görə də basma bitkisinin açıq şəraitdə cücərmə xüsu- siyyətlərini öyrənməyi qarşıya məqsəd qoyduq. Basma bitkisinin kökü mil kök sisteminə malik olub cü- cərtiləri 15-20 günlükdə bir və yaxud da ki, fiziki zədələnmə ol- arsa bir neçə yan köklər əmələ gətirir. Köklərin nisbətən yer səthinə ən yaxın olan əmici telləri üzərində azot toplayan qovuq- cuqlar müşahidə olunur. Əlverişli şərait olduqda səpilmiş basma toxumlarından səpinin 5-7-ci günü kütləvi cücərtilər alınır. Alınmış basma cücərtiləri ilk əvvəl çox kövrək olmaqla zəif böyüyürlər. Cücərtilərin əsas kökü torpağın daha dərin qatlarına getdikcə və əlavə köklər əmələ gəldikdən sonra basma cücərtiləri güclü inkişaf edirlər. Basma cücərtilərində 2 ədəd ləpə yarpağı müşahidə edilir. Onların uzunluğu 4-6, eni isə 3-4 mm-ə çatır. Ləpə yarpaqları bozumtul yaşıl rəngdə, qısa saplaqlı, tam kənarlı, uc hissəsindən basıq forma da olurlar. Əsas gövdə intensiv inkişafa başlayan zaman ləpə yarpaqları saralıb tökülürlər. 4. 5. Çiçəkləmənin biologiyası Apardığımız tədqiqatların nəticələrindən məlum olmuşdur ki, becərildiyi torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq basma bitkisinin toxumlarının kəmiyyəti və keyfiyyəti müxtəlif olur. İstər yarpaq, istərsə də toxum məhsulu əldə etmək məqsədi ilə basma bitkisini plantasiyalar halında becərmək üçün onların çiçəkləmə biologiya- sının öyrənilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir. Məhz bu baxımdan müxtəlif torpaq-iqlim şəraitində becərilən basma bitkisindən yük- sək keyfiyyətli toxum məhsulu almaq üçün bitkinin çiçəkləmə
33
biologiyasına aid bəzi məsələlərin öyrənilməsini qarşımıza məq- səd qoyduq. Тədqiqat zamanı ilk çiçəyin əmələ gəlmə vaxtı, bir çiçəyin ömrü, çiçəkyanlığının və çiçəyin quruluşu, tozlanma və s. hərtə- rəfli öyrənilmişdir. Apardığımız tədqiqatlar göstərir ki, basma bitkisinin çiçək- ləməsi iqlim şəraiti ilə sıx əlaqədardır. İsti və quru iqlim şəraiti bitkinin tez çiçəkləməsinə səbəb olur. Basma bitkisində çiçəkləmə çıxışlar alındıqdan 50-60 gün sonra başlanır. Basma bitkisinin çiçəkləri süpürgə çiçək qrupunda toplanır. Belə çiçək qrupları yarpaq qoltuğunda əmələ gəlir (şək.4.1- 4.2). Çiçək qrupunun uzunluğu 15-18 sm-ə çatır. Həmin çiçək qrupun- dan toplanan çiçəklər isə kiçik - 7 mm olurlar. Çiçək kasacığı ol- duqca gödək və gümüşü rəngli tükcüklərlə örtülü olur. Çiçək tacı qırmızımtıl-sarı rəngdədir. Basma bitkisinin çiçəklə- məsi vegetasiyanın sonuna qə- dər davam edir. Belə ki, çiçək- lərin hamısı eyni vaxtda açıl- mır. Çiçəkləmə əsas və yan bu- daqlar boyunça aşağıdan yu- xarıya doğru gedir. Vegeta- siyanın sonlarına yaxın basma bitkisinin aşağı yarusunda ye- tişmiş paxlalar, orta yaruslarda hələ yetişməmiş paxlalar, uc hissəsində isə çiçəklər müşa- hidə edilir. Basma bitkisində hər iki bölgədə birinci biçini apardıqdan sonra əmələ gəlmiş əsas və yan budaqların üzərində də çiçəklər açılır və aşağı yarusda toxumlar tamamilə yetişir. Basma bitkisinin çiçək salxımında çiçəklərin açılması da salxım boyunça aşağıdan yuxarıya doğuru gedir (şək. 4.3). Çiçək salxımında bir çiçəyin ömrü Şirvan bölgəsində 10-15 gün, Şəkil 4.1. Boyaq indiqoferasının (İndigofera tinctoria) çiçəkli budağı
34
Gəncədə isə 13-18 gün davam edir. Həmin müddətdən sonra çiçək tacı formalaşmış paxlaların uc hissəsində yapışmış halda qalır. Paxlalar tam formalaşdıqdan sonra qurumuş ləçəklər tökülür. Basma bitkisi çiçəklərinin Şirvanda 85-90 % -i, Gəncədə isə 75- 80%-i normal tozlanaraq vegetasiyanın sonunda yüksək key- fiyyətli toxum məhsulu verir.
Basma bitkisi Azərbaycanda becərilən yeni texniki bitki- lərdəndir. Hər il respublika- mızda bu bitkinin plantasiyaları genişlənməkdədir. Səpin mate- rialı ilə plantasiyaları təmin et- mək üçün yüksək keyfiyyətli toxum məhsulu hazırlanmalıdır. Buna görə də müxtəlif torpaq- iqlim şəraitində becərilən bas- ma bitkisində meyvələrin yetiş- mə vaxtını, yığım vaxtını və toxumluq sahələrin yaradıl- ması məsələlərini öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Apardığımız tədqiqat işləri gös- tərdi ki, Şirvan və Gəncə - Qazax bölgələrində becərilən basma bitkisi normal inkişaf edərək yüksək keyfiyyətli yarpaq və toxum məhsulu əmələ gətirir. Bitkilərdə meyvələrin yetişməsi vegetasiysının sonuna qədər davam edir. Çiçəklərdə mayalanma getdikdən sonra, ilk paxlalar görünməyə başlayır. Bu vaxt onlar parlaq yaşıl rəngli olur. Vegetasiyanın davam etməsi ilə əlaqədar olaraq paxlalar böyüyürlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Şirvanda yüksək temperatur və quru iqlim şəraiti paxlaların Gəncəyə nisbətən tez yetişməsinə səbəb. Basma bitkisinin meyvələrinin ye- tişməsi vaxtı paxlalar tünd - qəhvəyi rəng alırlar. Lakin, bu zaman Şəkil 4. 2. Basma (İndigofera
35
ayrı - ayrı zoğlarda yaşıl meyvələrə və hətta çiçəklərə də rast gəl- mək olur. Ancaq bu meyvələr yetişməyə imkan tapmadıqla- rına görə yığım müddəti yetkin paxlaların meydana gəlməsi ilə müəyyənləşdirilir. Bu zaman paxlalar içərisindəki toxumlar formalaşmış olur. Basma bitkisinin toxumları meyvə adlanan paxlanın içə- risində yerləşir. Paxlası cizgili, silindir formasında, üstü ağımtıl tükcüklərlə örtülü olub, uzun- luğu 3-5 sm, eni isə 0,3 sm-dir. Paxlası açılmayandır, yetişdikdə rəngi bozarır. Тoxumları paxlada sıra ilə düzülərək arakəsmələrlə əhatə olunmuşdur (şək. 4. 4). Bu arakəsmələr paxlalara üstdən baxdıqda da aydın görünür.
Şəkil 4. 4. Boyaq indigoferasının (İndigofera tinctoria) yetişməmiş paxlaları Şəkil 4. 3. Basma bitkisinin çiçək qrupu
36
V FƏSİL. BASMA BİТKİSİNİN BECƏRİLMƏ ÜSULLARI
Basma bitkisindən yüksək keyfiyyətli yarpaq və toxum mə- hsulu əldə etmək üçün optimal səpin müddətinin təyin edilməsi vacib məsələlərdən biridir. Bu məsələni həll etmək üçün müxtəlif bölgələrdə və şəraitdə müxtəlif vaxtlarda basma toxumları səpib onlardan normal cücərtilərin alınması üsullarını araşdırmışıq. Müxtəlif bölgələrdə tarla şəraitində basma cücərtilərinin alınmasına səpin vaxtının təsirini öyrənərkən məlum oldu ki, Şirvan bölgəsində 10. IV ayda səpin aparmaqla bir paqon metrdən (uzununa ölçülən metr) 19 ədəd normal bitki, 20. IV ayda səpin apardıqda 31 ədəd normal bitki, 30. IV ayda səpin apardıqda isə 28 ədəd normal bitki alınmışdır (cədvəl 5. 1). Gəncə - Qazax bölgəsində isə 10. V ayda səpin apardıqda bir paqon metrdən orta hesabla 33 ədəd, 20. V ayda səpin apardıqda 43 ədəd, 30. V ayda səpin apardıqda isə 38 ədəd normal basma bitkisi alınmışdır. Şirvan bölgəsində torpaqlarının şoran, ağır qranulometrik tərkibli olması və qrunt sularının səthə yaxın yerləşməsi səbə- bindən alınmış basma cücərtilərinin 44-60 %-i məhv olur. Məhz buna görə də münasib vaxtlarda tarla şəraitində basma toxumlarının səpilməsinə baxmayaraq bir paqon metrdən alınan normal basma bitkisinin sayı Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan bölgəsinə nisbətən 9-14 ədəd artıq olmuşdur. Apardığımız tədqiqatlarla müəyyən etdik ki, açıq sahədə basma toxumlarının ən əlverişli səpin vaxtı Şirvan bölgəsində 20. IV ay, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 20. V ay hesab edilməlidir. Yüklə 2,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|