Həyat və yaradıcılığı
Əbdüləzəl Dəmirçizadə Məmmədoğlu 1909-cu ildə Şəkidə
anadan olmuşdur. O, ibtidai və orta təhsilini Şəkidə almış,
əvvəlcə “Həqiqətül- maatif” adlanan yeni tipli məktəbdə, sonra
isə “Şəki nümunə zəhmət” məktəbində oxumuşdur. Şəki
Müəllimlər Seminariyasını bitirdikdən sonra 1925-ci ilin
sentyabrından 2 saylı şəhər məktəbində müəllim kimi əmək
fəaliyyətinə başlamışdır. Onun ilk məqaləsi də həmin ildə
“Yeni Məktəb” məcmuəsində dərc edilmişdir. Dəmirçizadə
gəncliyində bədii yaradıcılığa böyük həvəs göstərmiş, bir sıra
şeirlər, hekayələr və oçerklər yazmışdır. Lakin onu elmi iş daha
çox maraqlandırmış və buna görə də bütün fəaliyyətini elmi
təhqiqat sahəsinə istiqamətləndirmişdir.
O, 1929-cu ildə Bakı şəhərinə gəlmiş və ADU pedaqoji
fakültəsinə
daxil
olmuşdur.
Burada
B.Çobanzadə,
Ə.Haqverdiyev, Y.V.Çəmənzəminli, A.Şaiq kimi görkəmli alim
və yazıçılardan dərs almışdır. Həmin fakültəni bitirdikdən sonra
Şəkiyə qayıdıb, böyük rəğbətlə yanaşdığı müəllimliyini davam
etdirmişdir.
Elmə olan həvəs heç vaxt Ə. Dəmirçizadəni rahat qoymurdu.
O, 1933-cü ildə yenidən Bakıya gəlib, APİ-nin “Dillər”
kafedrasına aspirat qəbul olunmuşdur. 1936-cı ildə “Türk dili”
adlı ilk kitabı, aspiranturanı qurtardıqdan sonra isə, yəni 1938-ci
ildə “Azərbaycan ədəbi dili tarixinin xülasələri” adlı ikinci kitabı
işıq üzü görmüşdür. Dövrün görkəmli alimləri Y.E.Bertels,
S.E.Malov və İ.K.Dmitriyev sonuncu kitabın namizədlik
dissertasiyası kimi müdafiəyə layiq olduğunu bildirmişlər.
1940-cı ildə Ə.Dəmirçizadəyə filologiya elmləri namizədi
alimlik dərəcəsi verilmişdir.
Dil tarixi sahəsində elmi təhqiqatlarını davam etdirən
təhqiqatçı 1944-cü ildə “Azərbaycan dilinin tarixi (qədim dövr)”
6
adlı əsəri müdafiə edib. 1945-ci ildə isə professor elmi adına
layiq görülmüşdür. Ə. Dəmirçizadə 1940-cı ildən 1943-cü ilə
qədər ADU-da, 1943-cü ildən ömrünün sonuna qədər isə
APİ-də “Azərbaycan dilçiliyi” kafedralarına rəhbərlik etmişdir.
1955-ci ildə Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü seçilmişdir.
Onun 20-dən çox kitabı, 200-dən artıq elmi və elmi-metodik
məqaləsi çap olunmuşdur. Yenilikçi alim daha çox Azərbaycan
dilçiliyinin işlənilməmiş sahələrini (fonetika, orfoepiya,
etimologiya, üslubiyyat, dil tarixi və s.) araşdırmışdır. Alimin
“Azərbaycan dili tarixi xülasələri” (1938), “M.F.Axundov dil
haqqında və Axundovun dili” (1941), “Azərbaycan dilinin
tarixi!” (1948), “Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf yolları”
(1959), ““Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının dili” (1959), “Azəri
ədəbi dilinin tarixi” (1967), “Azərbaycan dilinin tarixi
qrammatikası” (1967) və ölümündən sonra çap olunmuş
“Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi” (II hissə) kitabları yalnız
Azərbaycan dilçiliyinin deyil, türk aləminin xəzinəsini
zənginləşdirmişdir. Dəmirçizadə nəzəri dilçilik məsələləri ilə
yanaşı, təbliği dilçilik problemlərini də həll etməyə çalışmış,
“Azərbaycan dili orfoepiyasının əsasları” (1969) kitabını ədəbi
tələffüz, onun mənbələri, pozulma səbəbləri, fonetik, qrafik və
qrammatik şəraitdə təfəffüz məsələlərinə həsr etmişdir. O,
etimoloji tədqiqatlar sahəsində
də
xeyli iş görmüş,
araşdırmalarını ümumiləşdirərək 1962-ci ildə “50 söz” adlı
orijinal kitab nəşr etdirmişdir. Azərbaycan dilçiliyi üzrə yüksək
ixtisaslı elmi kadrların hazırlanmasında prof. Dəmirçizadənin
böyük rolu olmuşdur. O, 50-dən çox elmlər namizədi və doktoru
hazırlamışdır.
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor,
filologiya elmləri doktoru Dəmirçizadə 1979-cu ildə dünyasını
dəyişdi. O, Bakı şəhərində, II Şəhidlər Xiyabanında dəfn edildi.
Paytaxt küçələrindən biri onun adınadır.
|