F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

1. Daxili diaspora (öz respublikalarından kənarda yaşayanlar). 
2. Yaxın diaspora (tarixi vətəni keçmiş sovet respublikaları olan sosial-etnik qruplar). 
3. Uzaq diaspora (tarixi vətəni uzaq xarici dövlətlər olanlar). 
4. Milli - ərazi qurumları olmayan diasporalar (kürdlər, qaraçılar və s.). 
Bu və ya digər sosial-etnik birliyin tərkibində olan etnoqrafık qruplar özünəməxsusluğu ilə seçilir. Onlar 
əhalinin əsas hissəsindən mədəniyyətlərinin, dillərinin (ləhcə, danışıq tərzi) xüsusiyyətləri ilə fərqlənirlər. 
Milli azlıqlar bir qayda olaraq miqrasiya (könüllü və ya məcburi), həm də bütöv xalqın deportasiyası 
nəticəsində  əmələ  gəlir. Bu, Rusiyada yunanların, inquşların, Dağıstanda 
[153 - 154]
 yaşayanların və başqa 
xalqların başına gəlmişdir. Qeyd etməliyik ki, məhz buradan da, milli azlıqlar problemi, onların yaşadıqları mövcud 
dövlət quruluşunda hüquq və azadlıqlarının reallaşması ilə bağlı problemlər yaranır. Onları elmi əsaslarla 
demokratik prinsiplərə və sivil qaydalara arxalanmaqla həll etmək lazımdır. 
İnsan birliklərinin sosial və etnik xüsusiyyətlərinin üzvi vəhdəti, onların rəngarəngliyi və qarşılıqlı əlaqəsi 
onlar arasındakı münasibətləri ayrı - ayrı ictimai - iqtisadi formasiyalarda və müxtəlif dövlətlərdə millətlər, xalqlar 
arasındakı iqtisadi, ərazi, hüquqi, mədəni və dil, eləcə də digər münasibətləri müəyyən etməyə imkan verir. 
Sosial-etnik birliklər arasındakı münasibətlərin bu cür izahı  (ədəbiyyatda bu çox vaxt milli məsələ 
adlandırılır), həm də onların özünəməxsusluğunu  şərtləndirir. Yəni,  əvvəla, birliklər arasındakı qarşılıqlı 
münasibətlər hər  şeydən  əvvəl ictimai münasibətlərin iqtisadi, siyasi, sosial və  mənəvi istiqamətləri vasitəsilə 
təzahür edir. İkinci xüsusiyyət sosial-etnik birliklər arasındakı münasibətlərdə iki tərəfın mövcudluğunda üzə çıxır: 
daxili (ərazi - dövlət qurumları çərçivəsində münasibətlər) və xarici (müxtəlif ərazi - dövlət qurumları sistemində 
münasibətlər). 
Sonuncu amil keçmiş SSRİ-də mühüm yer tuturdu, çünki onun tərkibində 200-ə qədər millət, xalq və etnik 
qrup yaşayırdı. Bu həm də postsovet respublikaları, o cümlədən Azərbaycan üçün səciyyəvidir. Burada bir neçə 
sosial-etnik qrupun nümayəndələri yaşayır. Məsələ təkcə müxtəlif birliklərin sayının çox olmasında deyildir, həm 
də bundadır ki, 90-cı illərin  əvvəlində SSRİ-nin dağılması  nəticəsində yerli xalqların müəyyən hissəsi öz tarixi 
vətənlərindən kənarda qaldı. Bəzi respublikalarda millətçi - separatçı qüvvələrin səyləri nəticəsində yaranmış 
problemlər (Dağlıq Qarabağ, Abxaziya, Şimali Osetiya və s.) daha da mürəkkəbləşmişdir. 
[154 - 155]