F. R. Abduraxmonov

S Asosiy komponentlar
■/ Maktab komponenti
0‘qitish jarayonini tashkil qilish:

• 
  Individual tanlov asosidagi darslar;
  
• 
  Darslar;
  
• 
  Individual reja (master - klass);
  
• 
  Intensiv (ingliz tili);
  
• 
  Individual o'qitish;
  
• 
  Seminar;
  
• 
  Amaliyot;
  
• 
  Ma’ruza;
  
• 
  Maslahat;
  
• 
  Ekskursiya;
  
• 
  Trening;
  

0‘qitish jarayonining shakllari;

• 
  Kollektiv
  
• 
  Guruhiy
  
• 
  Individual
  
• 
  Mustaql
  

. 0‘qitish jarayonining metodlari;

• 
  Muammoviy - izlanuvchi;
  
• 
  Muammoviy;
  
• 
  Eksprimental;
  
• 
  Rejalashtirilgan
  
• 
  Analitik;
  
• 
  Mustaql;
  
• 
  Frontal va sh.k.
  

0‘quv tarbiyaviy jarayonda о‘quvchilami individual shakllan- ishiga differensial o‘qitishning xarakteri ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. 0‘quvchilami o‘qitishni differensiallash pedagogik jarayonni indi- viduallashtirish sifatida ко‘zga tashlanadi va asosli ta’limni tash­kil qilish sifatida bo‘lishi mumkin. Bular asosida ta’lim kompo- nentlarini amalga oshiriladi.
Differensiatsiyani quyidagi ko‘rinishlari farqlanadi:

• 
  Regional - maktab tiplari bo‘yicha (maxsus maktablar, gim- naziya, litsey, kollej, xususiy maktablar, kompleks o‘quv binolari).
  
• 
  Maktab ichidagi (darajasiga asosan, profil bo‘yicha, alo­hida, chuqurlashtirilgan, kasbga yo‘naltirish, potoklar);
  
• 
  Parallel tarzda (har xil darajadagi guruhlar va sinflar: gim- naziyaga xos, litseyga xos va sh.k.);
  
• 
  Siniflararo (fakultativlar, yo‘naltiruvchi, har xil yoshdagi gu­ruhlar);
  
• 
  Sinf ichidagi yoki fanlar ichidagi (sinf tarkibidagi guruh).
  

Differensatsiyani quyidagi usullari o‘zini oqlaydi:

• 
  Vazifaning mohiyati hamma sinf uchun bir xilligi, lekin kuchli o‘quvchilarga masalani yechish vaqti qisqartiriladi.
  
• 
  Vazifaning mohiyati hamma sinf uchun bir xil, lekin kuchli o‘quvchilarga ko‘proq hajmda va murakkabroq tarzda beriladi.
  
• 
  Sinfuchun umumiy vazifaberiladi, lekinkuchsiz o‘quvchilarga yordam beruvchi materiallar beriladi (tayanch sxemasi, algoritm, jadval, namuna, javob va sh.k.).
  
• 
  Kuchli, o‘rta va kuchsiz o‘quvchilarga kuchli va mohiyati jihatidan har xil darajadagi darslardan foydalaniladi.
  
• 
  Tavsiya etilgan bir qancha variantdagi vazifalar о‘quvchilarga tanlash uchun tavsiya etiladi. Ko‘proq materiallami mustahkam- lashda foydalaniladi.
  

О‘qish davomida differensiatsiyadan foydalanish shaxsni ijodiy imkoniyatlarini shakllanishiga; faollikni oshishiga va о‘quv mo­tivlarini kuchayishiga , ijodiy pedagogik tafakkumi shakllanishiga olib keladi.
0‘qishni individuallashtirish va differensiatsiyalashni muhim asoslaridan biri bu o‘quvchining psixologik xususiyatlarini hi­sobga olish bilan bogiiq jarayondir.
Kasb tanlovchining diffemsial va individual tomonlari bo‘yicha K.M.Gurevich tomonidan ilmiy izlanish ishlari olib borilgan. Uning ishlarida insonning temperamentlaridan kelib chiqqan holda kasb tanlashning muhim tomonlari yoritib berilgan.
Takrorlash uchun savollar
1 . 0‘sib kelayotgan yoshlarni kasbga o‘rgatishda individual­lashtirish va differensiallash asosida yondoshish.

2. 
   Kasbga yo‘naltirishda,kasb tanlashda individual va differen- sial tomonlar.
   
3. 
   0‘qishni individuallashtirish va differensiatsiyalash.
   
   4. 
      Kasb psixologiyasi va o‘quv faoliyati motivlari, ularni klassifikatsiyasi
      

Kasb psixologiyasi va kasbga yo‘naltirishda o‘quv faoliyati motivlari
О ‘ quvchi yoshlami kasbga у о ‘ naltirishning muhim bo ‘ limlaridan biri bu ulami o‘qitish hisoblanadi. Kasbga yo‘naltirish bu oson kechadigan jarayon emas. Bunda kasbni tanlash uchun o‘sib ke­layotgan yoshlami qiziqishlari, ehtiyojlari, manfaatlari, shart - sha- roitlari, imkoniyatlari, intilishlari, anglashlari, shuningdek ularda- gi individual - psixologik tomonlari, jismonan sog‘lomliklari, fiziologik tuzilishlari kabi ko‘plab obyektiv va subyektiv omil­lar kerak bo‘ladi. Bulami bilishlari uchun ularda atrofdagilardan o‘rganish, ahloqiy normalarga rioya qilish, fanlami o‘zlashtirish va o‘zlaridagi imkoniyatlardan foydalanish zarur bo‘ladi.
Kasbga yo‘naltirishning eng muhim tomoni bu o‘qish va o‘qishga tortuvchi motivlar hisoblanadi. Motiv bu o‘quvehining faoliyatiga, xatti - harakatga undab turuvchi jarayondir. 0‘quvchini o‘qishga tortib tumvchi, uni shu kasbga qiziqishi,uni anglab yetishi hisoblana­di. 0‘quvchi o‘zi sevgan kasbni egallashi uchun o‘qishi kerakligini, shu kasbga zarur bo‘lgan bilimlami maktab programmalaridan bilib olishi va undan tashqaridagi bilimlar bilan tanishish kerak bo‘ladi.
0‘quvchining xatti-harakatini to‘g‘ri tushunish uchun eng avva- lo uni harakatlar motivini tushunish lozim bo‘ladi. Bir harakatlami bajarganda ham ulami motivlari har xil bo‘lishi o‘ziga xos tomon­lari bilan ajrlalib turishi mumkin. A.N.Leontyev motiv va maqsad tushunchalarini ajratadi.
Maqsad - bu inson tomonidan anglangan va keyingi natijalami tasawur qilish bo‘Isa, motiv - bu maqsadga intilishga qo‘zg‘atuvchi jarayondir. Motivlami tushunilgan va aniq ta’sirdagi turi mavjud. 0‘quvchi nima uchun o‘qishi kerakligini tushunadi, lekin bu uni o‘quv faoliyati bilan shug‘ullanishi uchun yetarli boimaydi. Aniq sharoitlarda tushunilgan motivlar aniq ta’sirga ega bo‘ladi. Misol uchun, birinchi sinf o‘quvchisi iloji boricha dars qilishni cho‘zishga intiladi. U dars tayyorlash kerakligini tushunadi, boimasa ota-onasini xafa qilishi, ikki olishi mumkinligini anglaydi, shu bilan birga o‘qish uning majburiyati. Vazifasi ekanligini tushunadi. Lekin bulaming hammasi uni dars qilishga majbur qila olmaydi. Bolaga endi shun­day deyilsa: “Darsni tayyorlamaguningcha о‘уш shga chiqmaysan deyilsa”, u holda bunday ogohlantirish unga ta’sir etib uy vazifasini bajaradi. Bolaning ongida so‘zsiz boshqa motivlar (yaxshi baho olish, o‘z burchini ado etish) mavjud, lekin bular tushuniladigan motivlar.

2. 
   0‘qish motivlari
   

Motiv - inson xulq - atvorining ichki barqarorligi, harakatga un­dovchi tushunchadir. Motivatsiya esa xulq - atvoming psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni boiib, unga tashab- bus yo‘nalganlik tashkilotehilik, qoilab - quwatlash kiradi. Taiim jarayonida o‘qish motivlari «nima uchun?», «nimaga?», «qanday maqsad bilan?» kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar bi- rinchidan о‘quv faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yoi va usullar tanlashga yordam beradi. 0‘quv faoliyati- da о‘quv motivlari o‘quvchilar tomonidan tanlanib, ular o‘quvchining maqsad, qiziqish, kelajak rejalari bilan bevosita bogiiq boiadi.
0‘quv faoliyatining motivatsiyasining manbalari mavjud boiib, ularga quyidagilar kiradi.

1.