Fakültə:İmf ixtisas: Biznesin idarə edilməsi Fənn: Fəlsəfə Hazırladı:Əsgərov Sərvan Rəhbər: Dosent Əhmədov Yaşar Mövzu: Elmi idrakın metodları və formaları Qrup: 721. 7

Aristotel
(yun. Ἀριστοτέλης, e.ə. 384 – 322) — 
Qədim yunan 
filosofu, 
klassik 
yunan 
fəlsəfəsinin Sokrat və Platondan sonra 
üçüncü 
nümayəndəsi. Aristotel Frakiyanın Stagira şəhərindən 
idi. Platonun tələbəsi olmuş, müəlliminin ölümündən 
sonra bir müddət Kiçik Asiyada yerləşən Atarne, sonra 
isə Militena şəhərində yaşamışdır. Gənc yaşlarından 
elmə və fəlsəfəyə böyük maraq göstərmişdir. Bu 
səbəblər üzündən Aristotel varlığı başqa cür təsəvvür 
edirdi. Onun fikrincə hər şeyin əsasında hər zaman var 
olan 
materiya
durur. O elə cansız və ruhsuz bir 
maddədir ki, ondan hər şeyi yaratmaq mümkündür. 

---

Bu yaradılış prosesini də 
“İlk mühərrik”
(yun. 
τὸ πρῶτον κινοῦν
) adlanan bir 
başlanğıc həyata keçirdir. Aristotel onun varlığını hərəkətin varlığı ilə 
əsaslandırmışdır, çünki bir şey hərəkətdədirsə onda bu hərəkətə təkan verən 
olmalıdır. Hər şeyi hərəkətə gətirən “İlk mühərrikin” özü isə hərəkətsizdir. O 
materiyanı canlandırır və ondan bitki, heyvan və insanlar kimi canlılar yaradır. 
Bu dulusçunun gildən düzəltdiyi müxtəlif şeylərə bənzər bir prosesdir. Məsələn, 
“İlk mühərrik” ilkin olaraq insanın 
formasını
və ya Platonun ifadəsi ilə desək, 
onun 
ideyasını
düşünür. Sonra ona öncə düşündüyü görkəmdə bədən verir və 
bununla 
da 
insan 
yaranmış 
olur. 
Bütün 
dünya 
və 
kainat 
əslində 
maddədən
(materiyadan) ibarətdir. Beləliklə, Aristotelin istifadə 
etdiyi 
“
forma
” anlayışı, Platonun 
“ideyasına”
çox yaxın məna daşıyır.

---

Aristotel kateqoriyalar və çevrənin qavranılması (idrak) prosesi barəsində də özəl düşüncələrlə çıxış etmişdir. Müəyyən 
bir şey haqqında tam təsəvvür yalnız onun mahiyyətinin bilinməsindən sonra yaranır. Bu da Aristotel fəlsəfəsinin ən əsas 
məqamlarından birini təşkil edir. O hər şeyin mahiyyətinin izahını vermək üçün 
kateqoriyaları
(yun. 
κατηγορία
– ittiham, 
xassə, deyim) tətbiq etmişdir. Kateqoriyalar hər bir anlayışın, ifadənin, həqiqətin ən ümumi və sadə formasıdır ki, onların 
əsasında bir tərəfdən digər anlayışlar (
idrak kateqoriyaları
), başqa tərəfdən isə dərk edilən obyektlərin gördüyümüz varlıq 
formaları (
varlıq kateqoriyası
) ortaya çıxır. Başqa sözlə, kateqoriya reallığın ən əhəmiyyətli tərəflərini əks etdirən ümumi 
anlayışdır.İ
drak (çevrənin qavranılması) haqqında Aristotel subyektdən asılı olmayan 
obyektiv reallığın mövcudluğu
mövqeyindən 
çıxış edirdi. O hesab edirdi ki, ətrafımızda olan şeylər insanda duyğular vasitəsi ilə əks olunur.Həqiqi biliyi ideal aləmdə görən 
Platondan fərqli olaraq Aristotel hesab edirdi ki, insandan asılı olmayan real dünya vardır. Orada olan hər bir şeyi insan öncə duyğu 
vasitəsi ilə qavrayır. Bilik və yüksək ağıl formaları isə duyğu yolu ilə əldə edilmir. Bunlar daha yüksək əqli fəaliyyətlə əldə edilir.

---