Fakulteti kafedrası

1. BO’LIM
1.1 Ólshewler haqqında ulıwma túsinikler.
Ekenin aytıw kerek, hár bir tarawda, mısalı, elektr energetika, ıssılıq energetikası, neft hám gaz sanaatı hám t.b., ólshew jumısların ótkeriwge tuwrı keledi. Shamanıń sanlı ma`nisin ádetde ólshew ámeli menengine tabıw múmkin, yaǵnıy bunda bul shama muǵdarı birge teń dep qabıl etilgen sol túrdegi shamadan neshe ret úlken yamasa kishi ekenligi anıqlanadı. Ólshew dep, sonday salıstırıw, ańǵarıw, anıqlaw procesine aytıladıki, ol jaǵdayda ólshenerlik shama fizikaviy tájiriybe, yaǵnıy eksperiment járdeminde, tap sol túrdegi, birlik retinde qabıl etilgen muǵdarı menen óz-ara salıstırıladı.
Bul tariypdan sonday juwmaqqa keliw múmkin: birinshiden, ólshew bul hár túrlı shamalar tuwrısında informatsiya payda etiw bolıp tabıladı; ekinshiden, bul fizikaliq eksperiment bolıp tabıladı; úshinshiden - ólshew processinde ólshenerlik shamanıń ólshew biriligi isletiliwi bolıp tabıladı. Sonday eken, ólshewden maqset, ólshenerlik shama menen onıń ólshew birligi retinde qabıl etilgen muǵdarı arasındaǵı (ayırmashılıqtı ) koefficientti tabıw bolıp tabıladı. Yaǵnıy, ólshew processinde ızleniwshi shama, bul sonday tiykarǵı shamaki, onı anıqlaw pútkil izertlewdiń, tekseriwdiń wazıypası, maqseti esaplanadı hám ólshew ob'yekti qatnasadı. Ólshew ob'yekti (ólshenerlik shama ) sonday járdemshi shamaki, onıń járdeminde tiykarǵı ızleniwshi shama anıqlanadı, yamasa bul sonday apparatki, onıń járdeminde ólshenerlik shama salıstırıladı.
Tómendegi suwretde ólshew procesiniń qurawshıları kórsetilgen (1 -súwret).

1. 
   Suwret. Ólshew procesi sxeması
   

Sonday etip, ush túsinikti bir - birinen ajrata biliw kerek; ólshew,ólshew procesi hám ólshew usılı.

Ólshew - bul ulıwma hár qıylı shamalar tuwrısında informatsiya qabıl qılıw, ózgertiw bolıp esaplanadı. Bunnan maqset ızlenip atırǵan shamanı san ma`nisin qóllaw, isletiw ushın qolay formada anıqlaw bolıp tabıladı.
Ólshew procesi - bul salıstırıw eksperimentini ótkeriw procesi bolıp tabıladı (salıstırıw qanday usılda bolmaydıin).
Ólshew usılı - bul fizikalıq eksperimentning anıq, málim struktura, ólshew quralları hám eksperiment ótkeriwdiń anıq jolı, algoritmı járdeminde atqarılıw, ámelge asırilish usılı bolıp tabıladı.Ólshew ádetde ólshewden gózlengen maqsetti (ızlenip atırǵan shamanı ) anıqlawdan baslanadı, keyin bolsa sol shamanıń xarakteristikaın analiz qılıw tiykarında tikkeley ólshew ob'yekti (ólshenerlik shama) anıqlanadı. Ólshew procesi járdeminde bolsa sol ólshew ob'yekti tuwrısında informatsiya ónim etiledi hám aqır-aqıbetde birpara matematikalıq qayta islew jolı menen ólshew maqseti haqqında yamasa ızlenip atırǵan shama haqqında informatsiya (ólshew nátiyjesi) alınadı. Ólshew nátiyjesi - ólshenip atırǵan shamanıń san ma`nisin ólshew birligine kóbeymesi jol menende ańlatpalanadı :
X = n (x), bul jerde: X - ólshenerlik shama ; n - ólshenip atırǵan shamanıń qabıl etilgen ólshem birligindegi san ma`nisi; (x) - ólshew birligi.