Falsafa asoslari

Implikativ mulohazaning chinlik jadvali
p
q
P -» q
chin
chin
chin
chin
yolg‘on
yolg‘on
yolg‘on
chin
chin
yolg‘on
yolg‘on
chin
Ekvivalentlik mulohazalari 
«agar va faqat agar ... unda» man­
tiqiy boglovchisi yordamida ikki oddiy mulohazaning o‘zaro 
boglanishidan hosil boladi. Tabiiy tilda ekvivalentlik muloha- 
zasi shartli mulohaza ko'rinishida ifodalanadi. Bunday holatlarda 
shartli mulohazaning ekvivalent mulohaza ekanligini aniqlash 
zarur boladi. Agar shartli mulohazaning asosi natijada qayd etil-
1 Look: Restall G. Logic. An introduction. Published in the Taylor & Francis
e-Library, 2006. p. 17.
229

---

gan fikr uchun zaruriy va yetarli shart hisoblansa, unda bu mulo­
haza ekvivalent mulohaza bo‘ladi.
Ekvivalent mulohazaning mantiqiy boglovchisi bog‘lovchisi 
(=) yoki 
(<->)
simvoli, ya’ni (moddiy) ekvivalentlik belgisi bilan 
ifodalanadi. Ekvivalent mulohazaning formulasi quyidagicha 
yoziladi: p <-* q. Bu mulohazani ikki qismga ajratish mumkin: 
p —►
q & q —> p. Masalan, Agar berilgan butun son juft son bolsa, 
unda u ikkiga qoldiqsiz bolinadi.
Ekvivalent mulohazaning asosi va natijasi chin bolganda yoki 
asosi ham, natijasi ham yolg‘on bolganda, u chin hisoblanadi. 
Shartli va ekvivalent mulohazani bir-biridan farqlash uchun asos 
va natijaning o‘rni almashtirib ko‘riladi. Agar natija bolgan mu­
lohaza asos mulohaza uchun sabab bolmasa, u holatda ekvivalent 
mulohaza bololmaydi1.
Quyidagi shartli mulohazaning asos va natija qismlarini 
o‘zgartiramiz: «Agar insonning fikr doirasi keng bolsa, unda u 
ko‘p mutolaa qilgan boladi». «Agar inson ko‘p mutolaa qilgan 
bolsa, unda uning fikr doirasi keng boladi». Inson fikr doirasi- 
ning keng bolishi faqat ko‘p mutolaa qilishiga emas, balki hayot 
tajribasiga, tafakkurlash qobiliyatiga ham bogliq. Demak, beril­
gan mulohaza ekvivalent mulohaza emas.
p
q
p <> q