Falsafa asoslari

Tushunchalarni bo‘lish.

Har bir inson atrofidagi odamlar, voqea-hodisalar, buyumlar va boshqalarga o‘z munosabatini belgilar ekan, ularni toifalarga, qismlarga, turlarga bo‘ladi. Bunday bo‘lish uning tushunchalar olamida amalga oshadi. Inson fikr yuritish jarayonida tushuncha- larni turli asoslarga ko‘ra bo‘ladi.

218

'Dishunchani boiish. deb, tushunchaning hajmini unda aks et- gan predmetlarni ayrim guruhlarga (ayrim predmetlarga) ajratish yoii bilan aniqlashga aytiladi. Bo‘lishning struk- turasi

Boiinuvchi tushuncha — hajmi aniqlanishi lozim boigan tushuncha. Boiish asosi — predmetning tushunchada fikr qilinadigan birorta umumiy belgisi.

Boiish a’zolari — boiish natijasida hosil qili- nadigan tur tushunchalar.

Boiishning turlari
1. Asos boigan belgining o‘zgarishiga qarab boiish		Masalan: Burchaklar — to‘g‘ri, o‘tkir va o‘tmas burchaklarga boiinadi.
2. Dixotomik boiish		Masalan: Burchaklar o‘tkir yoki o‘tkir boimagan turlarga boiinadi.
Tushunchalarni boiish qoidalari. Boiish teng hajmli boiishi, ya’ni boiish a’zolari hajmining yigindisi boiinuvchi tushuncha hajmiga teng boiishi shart. Boiish bir asos bo‘yicha amalga oshirilishi shart, ya’ni asos qilib olingan belgi boiish davomida o‘zgartirilmasligi zarur. Boiish a’zolari hajmi bo‘yicha bir-birini istisno qilishi shart. Ular o‘zaro birga bo‘ysunish munosabatida boiishi zarur. Boiish uzluksiz amalga oshirilishi, ya’ni jins tushunchaga eng ya- qin boigan bir tartibdagi tur tushunchalar olinishi shart.

Tasniflash (turkumlash, klassifikatsiya) tushunchalarni boiishning o‘ziga xos turi boiib, unda boiish izchillik bilan amalga oshiriladi va boiish a’zolarining har biri yana boshqa boiinmalarga ajratiladi. Bunda boiish a’zolarining har biri boshqalariga nisbatan o‘zining aniq va qat’iy o‘rniga ega boiadi. Tasniflash natijalari har xil jadvallar, kataloglar va shu kabilarda o‘z aksini topadi.

Tasniflash predmetlarning muhim beljisiga ko‘ra amalga oshirilsa, tabiiy tasniflash deyiladi. Tabiiy tasniflash predmet- larning ayrim muhim xossalari haqida fikr yuritish, qonuniy

219

bog‘lanishlarini aniqlash imkonini beradi. Mendeleyev tuzgan kimyoviy elementlarning davriy jadvali tabiiy tasniflashning klas- sik namunasidir.