Fanga kirish. Qadimgi dunyo iqtisodiy g‘oyalari. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanining predmeti va uslubi «Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q»

Iqtisodiy ta’limotlar tarixida asosiy 8 ta maktab

Iqtisodiy maktablar	Rivojlanish davri	Vakillari
Merkantelizm	16-17 asrla	Tomas Man (1571-1641)
Fiziokratlar	18 asr	Fransua Kene (1694-1774)
Klassik siyosiy iqtisod	18 asr oxiri-19 asrning birinchi yarmi	Adam Smit(1723-1790)
Marksizm	19 asrning ikkinchi yarmi	Karl Marks(1818-1883)
Neoklassik iqtisodiy nazariyasi	19 asrning oxiri-21 asr boshlari	Alfred Marshall(1842-1924)
Keynschilik	21 asr boshlari	Jon Keys(1883-1946)
Institutsionalizm	21 asr boshlari	Jon Gelbreyt(1908-2006)
Monetarizm	21 asr boshlari	Milton Fridman(1912-2006)

Yuqoridagi jadvplda keltirilgan iqtisodiy maktablar haqida to‘xtalib o‘tamiz.

1. 
   Merkantilizm (fransuzcha: mercantilisme, italyancha: mercante — savdogar) —
   

1) iqtisodiy tafakkur tarixida mu-him yoʻnalishlardan biri, hukmron hokimiyat va savdogarlar mafkurasini nazariy asoslashga xizmat qilgan;
2) kapitalning dastlabki jamgʻarilishi davrida davlatning xoʻjalik hayotiga faol aralashuvini yoqlovchi iqtisodiy siyosat. Merkantilizmning vujudga kelishi va rivojlanishi Buyuk geografik kashfiyotlar va mustamlakachilik tizimining paydo boʻlishi bilan bogʻliq. Merkantilizm dastlab qonuniy yoʻl bilan pulni koʻpaytirishga qaratilgan siyosatni targʻib qilgan. Xorijdan kelgan savdogarlarning pulni oʻz mamlakatiga olib ketishini taqiqlagan, savdodan tushgan pulga mahalliy sanoat mahsulotlarini xarid qilish zarur boʻlgan. Merkantilizm davlatning iqtisodi-yotga faol aralashishini talab etadi. Merkantilizm taʼlimotiga koʻra, boylik ishlab chiqarishda emas, balki muomala sohasida yuzaga keladi va u aynan mamlakatdagi oltin, kumush va boshqa javohirlarda oʻz aksini topadi. Merkantilizm 15-asrning 2-yarmidan rivojlana boshlab, 17-asrda ravnaq topdi, 18-asrning 1-yarmiga qadar nufuzini saqgsab keldi. Uning asosiy nazariyotchilari — T. Men (Angliya), A. Serra (Italiya), A. Monkretyen (Fransiya) faol savdoni targʻib qildi, yaʼni mamlakatdan tayyor sanoat mahsulotlarini boshqa joylarga olib borib sotish, bir mamlakatdan arzon bahoda tovar sotib olib, boshqa davlatga qimmat narxda sotish tamoyilini ilgari surdi. Merkantilizm mohiyatan oʻtkinchi taʼlimot boʻlishiga qaramasdan, uning gʻoyalari tovar-pul, moliya-kredit, savdo rivojiga muhim hissa qoʻshdi.
Kapitalizmning paydo boʻlishi bilan Merkantilizmning asosiy qoidalari yangi iqtisodiy sharoitga mos kelmay qoddi. Merkantilizm oʻrniga erkin iqtisodiy (proteksionizmga qarshi) faoliyatni nazariy asoslagan klassik siyeʼsiy iktisod maktablari vujudga keldi.

2.