Fanidan Amaliy mashg’ulotlar

Oddiy qora zira
 
- 
Carum carvi
– selderdoshlar (Apiaceae ) oilasiga kiradi. 
Ikki yillik bo‗yi 30-80 sm ga yetadigan o‗t o‗simlik. Birinchi yili ildizidan ildizoldi 
barglar, ikkinchi yili esa ildizoldi barglar hamda poya o‗sib chiqadi. Poyasi tik
o‗suvchi, silindrsimon, ko‗p qirrali, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi bargi uzun 
bandli, poyadagilari esa qisqa bandi bilan ketma-ket joylashgan. Bargi 2 va 3 marta 
chiziqsimon barg bo‗laklariga ajralgan.
Gullari mayda bo‗lib, murakkab soyabonga to‗plangan. Kosachabarglari aniq 
bilinmaydigan, tojbargi oq yoki pushti rangda, otaligi 5 ta, onalik tuguni 2 xonali, 
pastga joylashgan. Mevasi - cho‗ziq qo‗shaloq pista. Iyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi 
iyul-avgustda hosilga kiradi.
O‗rmonlarda, o‗rmon chetlarida va o‗tloq erlarda yovvoyi holda o‗sadi. Asosan 
Ukraina, Belorus, Rossiyaning Yevropa qismining o‗rmon va o‗rmon cho‗l zonalarida, 
Sibiming janubida, Kavkaz va O‘rta Osiyoning tog‗li tumanlarida uchraydi. Rossiya, 
Ukraina, Belorus Respublikalarida o‗stiriladi. 

---

~ 37 ~ 
Kimyoviy tarkibi.
 
Meva tarkibida 3-7% efir moyi, 14- 22% yog‗, 20-23% oqsil 
moddalar, flavonoidlar (kversetin va kemferol) hamda oshlovchi moddalar bo‗ladi. 
Meva tarkibidagi efir moyining miqdori 2% dan kam bo‗lmasligi lozim. Efir moyi 
maydalangan mevadan suv bug‗i yordamida haydab olinadi. 
Qora ziraning efir moyi sarg‗ish suyuqlik bo‗lib, zichligi 0,905-0,915; refraksiya 
soni 1,4840-1,4890. Moy tarkibida 50-60% karvon, 40-50% limonen, 40-70% 
karvakrol, digidrokarvon va digidrokarveol birikmalari bo‗ladi. 
Ishlatilishi
. 
Qora zira mevasining preparati ichak atoniyasini davolashda, og‗riq 
qoldiruvchi hamda ovqat hazm qilishni yaxshilash uchun, mevasi ba‘zan boshqa dorivor 
o‗simliklar bilan birga siydik va yel haydovchi vosita sifatida, shuningdek, me‘da 
kasalliklarida, meva suvi esa ichak sanchishida (ayniqsa, bolalarda), tish og‗rig‗ida va 
miozitda ishlatiladi (badanning yallig‗langan joyiga surtiladi). Qora zira mevasi oziq-
ovqat, parfyumeriya sanoati va boshqalarda ham katta ahamiyatga ega.