Fanidan Amaliy mashg’ulotlar

ini o‘stirish texnologiyasi 
Mashg‘ulotning maqsadi:
talabalar aipabodiyon va makkajo ‗xorini 
o'stirishdagi agrotexnik chora-tadbirlar bilan tanishadilar. 
Zarur jihozlar
: plakatlar, xomashyo namunalari, urug‗lar, gerbariylarr 
 
Nazariy tushuncha 
Arpabodiyon-oqzira
 
(
Anisum vulgare Gaertn. - apis obiknovenniy)
, selderdoshlar 
(Apiaceae) oilasiga mansub, ukrop hidi keladigan bir yillik o‗t o‗simlik. Ildiz tarmog‗i 
o‗q ildiz, sarg‗ishoqimtir, asosan tuproqning haydaladigan qavatida (3-20 sm) 
joylashadi. Poyasi to‗g‗ri, dumaloq, biroz qirrali, ko‗kimtir g‗uborli, sershox. Barglari 
navbatlashib joylashgan, shakli tuxumsimon- uchburchak uch-to‗rtta patsimon 
qismlarga bo‗linib ketgan. Gullari may da, sarg‗ish, ko‗p sonli soyabonlarga to‗plangan. 
Mevasi kulrang yoki ko‗kish-qo‗ng‗ir, uzunchoq qo‗shaloq besh qirrali pista. 1000 dona 
urug‗ning vazni 3-6g.
Kimyoviy tarkibi.
Mevasi tarkibida 1,2 - 3,2 % efir moyi, 8 - 28,4 % yog‗ va 19 
% gacha oqsil moddalar mavjud.
Ishlatilishi
. Tibbiyotda mevasi va efir moyi ishlatiladi. Arpabodiyon mevasi 
preparatlari va moyi tibbiyotda bronxit kasalligida balg‗am ko'chiruvchi, ichak 
faoliyatini yaxshilovchi, yel haydovchi vosita sifatida ishlatiladi. Arpabodiyon 
urug‗idan olingan moy sovun pishirishda keng qo‗llaniladi. Mevasi va moyi oziq-ovqat 
sanoatida, efir moyi esa atir-upa, likyor-aroq sanoatida ishlatiladi.
O‘stirish texnologiyasi
. Arpabodiyon uchun haydab ekiladigan va kuzgi ekin 
maydonlari to‗g‗ri keladi. Erga kech kuzda haydashdan oldinroq 25-30 sm chuqurlikda 
er gektariga 30 t go‗ng va 40 kg fosfor o‗g‗itlari solinadi. Urug‘1-2 sm chuqurlikka 

---

~ 107 ~ 
ekiladi. Gektariga 8-10 kg urug‗ sarflanadi. Bir tekis ekilishi uchun urug‗ qipiqqa, qum 
yoki chirindiga aralashtiriladi va qator oralari 70 sm dan qilib ekiladi. 
Bahorda ekilganida urug‗ 6-8 kunda unib chiqadi. Kuz va kech kuzgi ekishda 
urug‗laming bir qismi ayozli kunlar boshlanguniga qadar unib chiqadi va maysalari 
to‗pgulbarg tarzida qishlaydi. Saqlab qolingan ekinlardagi maysalaming bir qismi 
to‗pgulbarg holatida bo‗ladi.
Arpabodiyonning parvarishi, o‗toq qilish, yaganalash, begona o‗tlarni yo‗qotish 
va erni yumshatishdan iborat. O‘simlik to‗plarining zichligi bir metrda 10-15 donadan 
bo‗lishi kerak. Mavsum davomida 6-7 marta sug‗oriladi (may-1, iyun-avgust 2 tadan, 
sentabr-1). Tuproqning mexanik tarkibini hisobga olgan holda gektariga 500-600 kub 
metr suv sarflanadi. Birinchi yili vegetatsiya davomida arpabodiyon o‗simligi gektar 
hisobiga 90-100 kg azot, 70-80 kg fosfor va 50-60 kg kaliy o‗g‗iti bilan oziqlantirish 
tavsiya qilinadi. 
Ikkinchi va undan keyingi yillarda arpobodiyon ekinzorida poya o‗sib, gullay 
boshlashi davrida har gektariga 50 kg dan azot o‗g‗iti bilan o‗g‗itlanadi. Birinchi yili 2-
3 marta kultivatsiya qilinadi, keyingi yillari shox-shabbalari birikib ketguniga qadar 
kultivatsiya qilinib, ayni vaqtda azot o‗g‗itlari bilan o‗g‗itlanadi. Har gektar erdan 
o‗rtacha 1,5 tonna saralangan urug‗ yig‗ishtirib olish mumkin.
 
Zig'ir
 
(
Len posevnoy
) -– zig‗irdoshlar (
Linacea) 
oilasiga mansub bir yillik 
o‗t o‗simlik. Madaniylashtirilgan holda uchraydi. Bir nechta turlari mavjud: tolali zig‗ir, 
yog‗ olinadigan zig‗ir va boshqalar. Ildizi o‗q ildizli, poyasi mumsimon modda bilan 
qoplangan, pastki qismidan shoxlangan, tuksiz. Barglari ko‗p chiziqli va lantsetsimon, 
o‗tkir uchli bandi bilan poyada ketma-ket o‗mashgan. Barg plastinkasini ustki qavati 
mumsimon modda bilan qoplangan. Gullari havo rangda, poyani tepa qismida 
supurgisimon boshoqqa to‗plangan. Mevasi – 5 urug‗li ko‗sakcha. Urug‗lari och 
jigarrang yaltiroq tuxumsimon. 1000 ta urug‗ining vazni tolaligida 4-5 g, moylisida
8-15 g.