Фаолият фалсафаси (праксиология)

Idrokning konstantligi va 
anglanganligi.

Idrok qilinayotgan tashqi olam, muhit doimo 
o‘zgarishda, turli holatlarda, turli sharoitlarda 
namoyon bo‘ladi. Turlicha yorug‘likda, fazoda 
turli holatlarda, turli masofda bo‘ladi. Bunday 
omillar ta’siri ostida ko‘z sezgi organlarimizga 
kelayotgan ma’lumotlar turlicha bo‘ladi, ularni 
idrok qilish ham turlicha bo‘lishi kerak. Ammo 
bizning pertseptiv (idrok qilish) tizimimiz 
bo‘layotgan o‘zgarishlarni to‘g‘rilash, tiklash 
qobiliyatiga ega. 

---

11

Har bir idrok tarkibiga 
kishining o'tmishda hosil 
qilingan bilim va tajribalari 
kiradi. Biz bunday shakl 
buyumlarni ilgari juda ko'p 
marta ko'rganmiz. Ular 
haqida muayyan 
bilimlarimiz bor. Shuning 
uchun bu shakllardagi 
yetishmagan joylarni o'sha 
bo'limlardan olib qo'shamiz 
va bir butun aks ettiramiz. 
Demak, idrok jarayoniga
xotira faoliyati qo'shiladi.

---

12

Idrok tarkibiga xayol tasavvurlari kiradi. 
Masalan: derazadagi qirovni idrok qilib, tropik 
o'rmon yoki gullarga o'xshatish, kesib olingan 
daraxt to'nkasini idrok qilib biror yovvoyi 
hayvonga o'xshatish, osmondagi para-para 
suzib oq bulutlarni idrok qilib, to’plab kuyilgan
paxtaga o'xshatish va boshqalar.

---

13
Idrokning anglanganligi
. 

Ma’lumki idrok qo‘zg‘atuvchining 
retseptorlarga bevosita ta’siri natijasida yuzaga 
kelsa ham, biroq pertseptiv obrazlar hamma 
vaqt ma’lum ma’noga ega bo‘ladi. Odamning 
idroki tafakkur bilan, narsaning mohiyatini 
tushunish bilan mustahkam bog‘liqdir. Narsani 
ongli idrok qilish – uni fikran atash degan 
ma’noni anglatadi. Biz idrok kilayotgan 
narsalarimiz haqidagi ma’lumotlarni o‘zimizga 
tanish bo‘lgan narsalarga o‘xshashligini 
aniqlashga, biror sinfga kiritishga, ba’zi 
kategoriyalarga qo‘shishga intilamiz.

---

14
Appertseptsiya

Idrok, uni yuzaga keltirgan qo‘zg‘atuvchi bilan 
birgalikda idrok qilinayotgan sub‘ektning o‘ziga 
tegishli bir qator omillarga ham bog‘liq. Yakka 
holda olingan ko‘z, yoki quloq idrok qila 
olmaydi, balki tirik odam idrok qila oladi. 
Konkret tirik odamning doimo turli qiziqishlari, 
ehtiyojlari, hohishi, hissiyotlari, munosabati 
bo‘lib, ular idrok jarayoniga ta’sir qiladi. 
Idrokning odam hayoti mazmuniga va odam 
shaxsining xususiyatlariga bog‘liqligi 
appertseptsiya deb yuritiladi. 

---

15
