Farg’on davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Plasenta(lotincha plasenta, "pirojnoe") - homila va onaning qon aylanish 
tizimlari o'rtasida materialni o'tkazish imkonini beruvchi barcha urg'ochi platsenta 
sutemizuvchilardagi embrion organ; Sut emizuvchilarda platsenta homilaning 
embrion pardasidan (villus, xorion va siydik xaltasi - allantois (allantois)) hosil 
bo'lib, ular bachadon devoriga mahkam o'rnashib, shilliq qavatga chiqadigan 
o'simtalar (villuslar) hosil qiladi, Shunday qilib, embrion va ona organizmi o'rtasida 
yaqin aloqa o'rnatilib, embrionning ovqatlanishi va nafas olishiga xizmat qiladi. 
Umbilikal ichak embrionni yo'ldosh bilan bog'laydi. Yo'ldosh homila membranalari 
(platsenta deb ataladigan) bilan birga bola tug'ilgandan keyin 5-30 minutdan keyin 
(tug'ilish taktikasiga qarab) inson jinsiy a'zolarini tark etadi.
Platsentatsiya Plasenta ko'pincha bachadonning orqa devorining shilliq 
qavatida endometrium va sitotrofoblastdan hosil bo'ladi. Plasenta qatlamlari 
(bachadondan homilaga - gistologik jihatdan): 

---

1. Desidua - o'zgartirilgan endometrium (glikogenga boy desidual hujayralar 
bilan),
2.Fibrinoid (Langans qatlami),
3. Trofoblast, bo'shliqlarni qoplaydi va spiral arteriyalarning devorlariga o'sib, 
ularning qisqarishini oldini oladi;
4.Qon bilan to'ldirilgan teshiklar
5.Sinsitiotrofoblast (sitotrofoblastni qoplaydigan poliyadroli simplast),
6.Sitotrofoblast (sinsitiyni hosil qiluvchi va BASni chiqaradigan alohida 
hujayralar),
7.Stroma (qon tomirlarini o'z ichiga olgan biriktiruvchi to'qima, Kashchenko-
Hofbauer hujayralari - makrofaglar),
8.Amnion 
(platsentada 
ko'proq 
amniotik 
suyuqlik 
sintezlanadi, 
ekstraplatsenta - adsorbsiyalanadi).
Plasentaning homila va ona qismi - asosiy desidua o'rtasida ona qoni bilan 
to'ldirilgan chuqurchalar mavjud. Plasentaning bu qismi desidual sektalar tomonidan 
15-20 kosa shaklidagi bo'shliqlarga (kotiledonlarga) bo'linadi. Har bir kotiledon 
xomilalik kindik qon tomirlaridan tashkil topgan asosiy shoxchani o'z ichiga oladi, 
ular keyinchalik kotiledon yuzasini tashkil etuvchi ko'plab chorionik villilarga 
tarqaladi (rasmda Villus deb belgilangan). Plasenta to'sig'i tufayli ona va homilaning 
qon oqimi bir-biri bilan bog'lanmaydi. Materiallar diffuziya, osmos yoki faol 
transport orqali almashinadi. Homiladorlikning 4-haftasidan boshlab, chaqaloqning 
yuragi ura boshlaganida, homila "platsenta" orqali kislorod va oziq moddalar bilan 
ta'minlanadi. Homiladorlikning 12 xaftaligiga qadar bu shakllanish aniq tuzilishga 
ega emas, 6 haftagacha. - butun xomilalik tuxum atrofida joylashgan va chorion deb 
ataladi, "platsenta" 10-12 hafta ichida sodir bo'ladi.

---

2. 
Jigar toksik moddalar, zaharlarni va boshqa zaharli moddalardan qonni 
tozalash, filtr vazifasini bajaradigan eng muhim ichki organ hisoblanadi. U inson 
organizmidagi eng kata bez bo’lib, protein, yog’ va uglevod almashinuvi bilan 
bevosita shug’ullanadi. Detoksifikatsiya, qon, ovqat hazm qilish va chiqarilishiga 
javob beradi. Ushbu organ bo’lmasa inson tanasi ishlamaydi. Shu sababli tabiatni 
ifloslanishini oldini olish, atrof-muhit salbiy ta’sirlari tufayli organizm zararlanishini 
oldini olish zarur. Atrof — muhitning antropogen omil ta’sirida ifloslanishi bugungi 
kundagi eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Bu o’z navbatida inson 
organizmiga jiddiy ta’sir qiladi. Hozirgi kunda tobora avj olgan ifloslanishlar butun 
dunyoda har hil kasalliklarni keltirib chiqarishda asosiy omil bo’lib kelmoqda. 
Birgina O’zbekiston misolida qaraydigan bo’lsak, atmosferaning 40 % gacha 
bo’lgan qismii zaharli gazlar yani avtomobil dvigatellari tomonidan ishlab 
chiqarilayotgan tutunlar tashkil etishini guvohi bo’lamiz. Bu tutunlar o’z-o’zida 
organizmning nafas olish sistemasiga va boshqa organlarga salbiy ta’sir ko’rsatmay 
qolmaydi. Buning natijasida turli kasalliklarni vujudga kelishini kuzatishimiz 
mumkin. O’pka yallig’lanishi, nafas olish kasalliklari, jigar hujayralarining 
yallig’lanishi. Organizmning bunday zaharli moddalar bilan kurashuvchi organi 
jigar hisoblanadi. 
Jigar — «heper» so’zidan olingan bo’lib, organizmda hazm bezi vazifafasini 
bajaradi.. Odam va hayvonlarda ovqatning hazm bo’lishi va so’rilishida qatnashadi, 
yog’ va uglevodlarni zahiraga yig’adi. Xordali hayvonlarda va odamda jigar 
murakkab hayot uchun muhim a’zo baliqlar, anfibiyalar jigari, sudralib yuruvchilar, 
qushlar va sutemizuvchilarga nisbatan kattaroq. Jigar shakli hayvonlarning gavda 
tuzilishiga ham bog’liq. Jigar organizmdagi eng yirik bez (1200–2200). Rangi 
qizg’ish-qo’ng’ir rang bo’lib, katta o’ng bo’lagi kichikroq chap bo’lagidan farq 
qiladi. Jigar ko’plab alohida hujayralardan — gepototsitlardan tashkil topgan. 
Gepototsitlarning o’rtasida o’t yo’llarining boshlang’ich qismi bo’lgan o’t 
kanalchalar joylashgan. Gepototsitlar ko’p burchakli (poligonal) shakldagi yirik 
hujayralar (20–25 mkm) bo’ladi. Jigar hujayra elementlarining 60 % tashkil qiladi 
va a’zoning ko’pchilik asosiy vazifasini bajaradi. Har bir bunday hujayra — kichik 
«kimyoviy laboratoriya» bo’lib, u organizmga tushuvchi barcha zararli moddalarni 
va zaharlarni zararsizlantiradi. Jigarning maxsus yulduzchasimon hujayralari 
fagositlarga va antitelalar hosil qilishga qodir. Jigar qonni yig’ib tura oladi, 
embryonal rivojlanishda qon elementlari va gemoglobin hosil qilishda ham ishtirok 
etadi. Organizmdagi qonning 1/5 qismi jigar tomirlariga sig’ishi mumkin. Qondagi 
ortiqcha suv qisman jigardan ajalib chiqib, o’t va limfa hosil bo’lishiga ketadi. Jigar 
o’tni uzluksiz ishlab o’zining o’t yo’li orqali chiqaradi. O’n ikki barmoqli o’t kirish 

---

ovqatlanish vaqtida boshlanib, me’da ovqatdan bo’shagunicha davom etadi. Boshqa 
ovqatda esa umumiy o’t yo’lining halqasimon muskuli qisqarib, shu yo’lning 
teshigini berkitib turadi. Jigarda hosil bo’lgan o’t-o’t pufagiga kirgach, boshqa ba’zi 
moddalar o’t pufagi devoridan qonga o’tadi.
Jigar organizmdagi eng kata parenximator organ bo’lib, 300 mlrd jigar 
hujayralaridan tashkil topgan. Bu hujayralarda 2000 turdagi fermentlar joylashgan 
bo’lib, ular organizmdagi hamma bioximik reaksiyalarda vositachi bo’lib 
organizmdagi hayotiy jarayonlarda ishtirok etadi. Shuning uchun jigarni 
«organizmning kompleksli kimyo fabrikasi» deb atashadi. Hozirgi vaqtda jigar 
jarrohligining muvaffaqiyatli rivojlanishi bilan jigarning segmentar tuzilishi 
haqidagi tushunchalar keng tarqalgan.
Segment — jigarning yaqqol, alohida o’z qon aylanishi innervatsiya, o’t va 
limfa yo’llariga ega bo’lgan sohasidir. Bu jigarning shunday sohalarini qo’shni 
segmentlarga zarar yetkazmasdan jarrohlik yo’li bilan olib tashlashga yordam 
beradi. Segment — faqat fazoviy tushunchagina emas, u darvoza sistemasining 
tarmoqlanish xususiyatlarini ham o’zida aks ettiradi. Segmentga darvoza venasining 
yirik shoxi, jigar arteriyasining shoxi bilan bilan birga kiradi, o’t yo’li hamda limfa 
tomirlari esa segmentdan chiqadi. Darvoza venasining tarmoqlanishi doimiy 
bo’lmaganligi sababli, ilmiy izlanuvchilar jigar segmentlari sonini turlicha keltiradi. 
Hozirgi vaqtda qon bilan ta’minlash, o’t va limfa oqish soxalariga mos keluvchi 
jigarning segmentar bo’lishining bir qancha sxemalari keltirilgan. Lekin eng keng 
tarqalgani Kuino sxemasi bo’lib, unga ko’ra jigarda 8 ta segmentga ajralib, ular bir-
biridan farq qiladi [1,2].
Jigar organining joylashuvi . Jigar qorin bo’shlig’ida, diafragmaning tagida 
o’ng qovurg’alar ostida yotadi. Jigar o’rta ichak (epiteliysining) boshlang’ich 
qismining endodermal epiteliysidan rivojlanadi. Jigar kurtagi homila hayotining 
uchunchi haftasida o’rta ichak ventral devorida bortma shaklida paydo bo’lib, uni 
jigar harfaz deb ataladi. Bu bortma dastlab umumiy bo’lib, so’ngra ikkiga yuqori va 
pastki bo’rtmalarga bo’linadi. Yuqori bo’rtmadan jigar nayi va jigar bez to’qimasi 
paydo bo’lsa, pastki bo’rtmadan o’t pufagi rivojlanadi. Umumiy o’t yo’li esa 
keyinchalik umumiy o’t yo’liga aylanadi. Homila hayotining uchinchi oyigacha 
jigarning ikkala bo’lagi bir hil bo’ladi. Uchunchi oyning ohirida uning o’ng bo’lagi 
kattalashib, dumli bo’lak taraqqiy eta boshlaydi. Yangi tug’ilgan embrionning jigari 
kata va qonga to’lgan bo’lib, to’rt bo’lagi aniq ko’rinadi. U qorin bo’shlig’ining 
yuqori qismini egallab turadi. Jigarning og’irligi o’rta hisobda 135 gr bo’lib, 
organism og’irligining 4–4.5 % ni tashkil etadi. Jigarni qoplagan qorin parda yupqa 
boylamlari bo’sh bo’lgani uchun u harakatchan bo’ladi. Chap bo’lagi o’ngiga teng 
bo’ladi yoki kata bo’ladi. Chunki homila jigarning chap bo’lagiga kislorodga va 

---

ozuqaga boy qon keladi. Embrion tug’ilgandan so’ng jigarda, ayniqsa chap bo’lakda 
qon aylanish o’zgaradi va chap bo’lak o’sishi sekinlashadi. Yangi tug’ilgan 
embrionda jigar to’qimasi yahshi takomillashmagan bo’ladi.
Jigar organining vazifasi. Jigar organizmda 500 dan ortiq funksiyani bajaradi. 
Jigarning asosiy vazifasi filtrlash bo’lib, u qon orqali kelgan zararli moddalarni 
qondan tozalaydi. Unda oshqozon, ingichka ichak, taloq, oshqozon osti bezi va o’t 
pufagidan qon keladi. Jigarda oshqozon tizimi, immune tizimi va endokrin tizimi 
mavjud. Jag’ hazm qilish, jigarning vazifalariadn biri yog’ hazm qilish. Jigar 
tomonidan ishlab chiqilgan suyak mayin ichaklarda yog’ hosil qiladi va energiya 
uchun sarflanadi, ishlatiladi