Farg’ona Politexnika Instituti Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot yo’nalishi

Farg’ona Politexnika Instituti
Iqtisodiyot fakulteti
Iqtisodiyot yo’nalishi
S2OT 9 - 21 sirtqi guruh talabasi
Bozorov Abbosning
“Bojxona ishi” fanidan tayyorlagan
Mustaqil ishi


Fergana-2022

M avzu: Bojxona boji va tarif usullari. Budjetga bojxona to'lovlari.

Reja:

• 
  1. Bojxona organlari tizimida boshqarish jarayoni.
  
• 
  2. Davlat bojxona organlari vazifalari.
  
• 
  3. Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi.
  
• 
  4. Bojxona kumitasining boshliklar tarkibi.
  
• 
  5. Davlat bojxona organlarining vakolatlari.
  
• 
  6. Davlat boshqaruv organlarida boshqarishning xuquqiy asoslari
  

Tayanch iboralar: Bojxona kodeksi, bojxona organlari, davlat bojxona kumitasi, boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi, boshqarishning xuquqiy asoslari, bojxona kumitasining funktsiyalari, bojxona organlarning vakolatlari.
Bojxona organlari tizimida boshqarish jarayoni 1997 yil O’zbekiston Respublikasida bojxona ishi uchun burulish yili bo’ldi. Bojxona ishini takomillashtirish, uning xuquqiy negizini xalqaro normalarga muvofiqlashtirish jarayoni uni tashkil etishga tizimli-tarkibiy, funktsional uzgarishlar kiritishni takozo etar edi. Shu sababli bojxona ishini tashkil qilishni yaxshilash, yagona bojxona siyosatini o’tkazish, Respublikabojxona organlarining tezkorligini xamda ular faoliyatining samaradorligini oshirish, mamlakat iqtisodiy xavfsizligini mustaxkamlashda ularning rolini kuchaytirish, shuningdek bojxona ishi soxasidagi xalqaro xamkorlikni yanada kengaytirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasini tashkil etish tugrisida» 1997 yil 8 iyuldagi PF-1815 son farmoni chiqarildi.
Ushbu farmon bilan O’zbekiston Respublikasi Davlat solik kumitasi Bojxona bosh boshqarmasi negizida O’zbekiston Respublikasi Davlat solik kumitasi tashkil qilinib, u bevosita O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasiga buysundirildi. Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shaxrida ishlab turgan bojxona xizmatlari negizida O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasining xududiy boshqarmalari tuzildi.
Davlat bojxona xizmati organlari faoliyatining xuquqiy asoslari «Davlat bojxona xizmati tugrisida» 1997 yil 29 avgustdagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 1997 yil 30 iyuldagi 374-son qarori bilan tasdiklangan O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasi tugrisidagi Nizom bilan belgilanadi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasi, Davlat bojxona kumitasining Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxri buyicha boshqarmalari, iktisoslashtirilgan bojxona komplekslari va bojxona postlari bojxona organlari xisoblanadi.
Bojxona organlari uz faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasiga, «Davlat bojxona xizmati tugrisida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga, boshqa qonun xujjatlariga,O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga amal kiladi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasi (keyingi urinlarda – DBK deb yuritiladi) O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasiga muvofiq davlat boshqaruvi organi xisoblanadi.
Davlat bojxona kumitasi uz vakolatlari doirasida yagona boj siyosati utkazilishini, bojxona ishlari tugrisidagi qonunchilikka rioya etiglishini, DBK organlari tizimining samarali faoliyat kursatishini ta‘minlaydi.
Bojxona organlari qonunchilikka muvofiq uz faoliyatini joylardagi davlat organlaridan mustaqil ravishda amalga oshiradilar.
Bojxona bojxona kumitasi qonunchilikka muvofiq uz vakolatlari doirasida qabul kilgan qarorlari, mulkchilik shakllaridan kat‘i nazar, jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan bajarilishi majburiydir.
Bojxona organlari xuquqni muxofaza kiluvchi organlar xisoblanadi va davlat byudjeti mablaglaridan ta‘minlanadi, O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri tushirilgan va uz nomi bitilgan muxrga ega.
O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasining tuzilmasi va faoliyatini tashkil etish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi 1997 yil 30 iyuldagi 374-son qarorri bilan tasdiklangan.
Davlat bojxona organlari vazifalari. Davlat bojxona kumitasining funktsiyalariga quyidagilar kiradi:

• 
  yagona bojxona siyosati amalga oshirilishining xuquqiy, iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarini ishlab chiqish, ularning amalda qullanilishini ta‘minlash, bojxona ishi soxasida qonun xujjatlari va normativ xujjatlar loyixalari tayyorlanishida qatnashish;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari ishlab chiqilishida qatnashish, belgilangan tartibda va uz vakolatlari doirasida bojxona masalalari buyicha xalqaro bitimlar va shartnomalar tuzish;
  
• 
  respublikaning bojxona xududida davlat xavfsizligini, jamoat tartibi va inson xayoti salomatligi ximoya qilinishi, atrof muxit muxofazasi buyicha chora-tadbirlar amalga oshirilishiga kumaklashish;
  
• 
  belgilangan tartibda bojxona nazorati amalga oshirilishini ta‘minlash va uning shakllarini takomillashtirish;
  
• 
  bojxona qonunchiligiga va uz vakolatlari doirasida – solik qonunchiligiga rioya etilishi ustidan nazoratni takomillashtirishga qaratilgan chora- tadbirlarni ishlab chiqish va qabul qilish;
  
• 
  bojxona tartibga solish vositalari qullanilishini ta‘minlash, bojxona-tarif mexanizmi xam shu jumlaga kiradi, tashqi iqtisodiy faoliyatni tarifli tartibga solish usullari, kvotalash normalari, litsenziyalash va deklaratsiya takdim etish ishlab chiqilishi va amalga oshirilishida belgilangan tartibga qatnashish;
  
• 
  bojlar, soliklar va boshqa tulovlar davlat byudjetiga uz vaqtida va tulik utkazilishini ta‘minlash;
  
• 
  uz vakolatlari doirasida valyuta nazoratini amalga oshirish;
  
• 
  bojxona statistikasi uslubiyatini takomillashtirish, bojxona ishi soxasida statistika ma‘lumotlari tuplanishi, ularga ishlov berilishi va taxlil qilinishini tashkil etish, respublikaning tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish, tashqi savdo va tulov balansini mustaxkamlash buyicha prognoz xisob-kitoblarni amalga oshirish va takliflarni ishlab chiqish;
  
• 
  bojxona ishi soxasidagi faoliyat tugrisida axborot tuplanishi va ishlov berilishining avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqish va joriy etish, shuningdek bojxona statistika ma‘lumotlarni tegishli idoralar va manfaatdor organlarga takdim etish;
  
• 
  kontrabandaning, bojxona qonunchiligining, uz vakolatlari doirasida solik qonunchiligi buzilishining oldini olish va ularga barxam berish chora-tadbirlarini mustaqil ravishda yoki xuquqni muxofaza qilish organlari bilan uzaro xamkorlikda ishlab chiqish va qullash, shuningdek xalqaro terrorizmga va O’zbekiston aeroportlarida xalqaro fukaro aviatsiyasi faoliyatiga gayriqonuniy aralashishga karshi kurashishga kumaklashish buyicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va qullash;
  
• 
  bojxona organlari vakolatiga tegishli bulgan ishlar buyicha surishtiruvlar olib borish va qonunchilikka muvofiq bojxona qoidalari buzilishi tugrisidagi ishlarni kurib chiqish;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan bojxona qoidalari buzilganligi uchun ta‘sir kursatish choralarini belgilangan tartibda qullash;
  
• 
  giyoxvandlik vositalari, psixotrop va portlovchi moddalar, qirol-yarog respublikaning bojxona chegarasi orqali gayriqonuniy olib utilishining oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va qullash;
  
• 
  respublikaning va xorijiy davlatlarning vakolatli organlari bilan birgalikda giyoxvandlik vositalari va psixotrop moddalar nazorat ostida yetkazilib berilishini amlga oshirish;
  
• 
  Milliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari bilan uzaro xamkorlikda qonunchilikda belgilangan tartibda tezkor-kidiruv faoliyatini amalga oshirish;
  
• 
  Aybdorlarni javobgarlikka tortish tugrisidagi masalani xal etishbojxona organlari vakolatlari doirasidan tashqariga chiqkanda qonun buzilishlari faktlari buyicha materiallarni tergov, sud organlari va boshqa organlarga topshirish; bojxona organlarining mansabdor shaxslari tomonidan qonuniylikka rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish, bojxona olrganlari mansabdor shaxslarining xatti-xarakatlari va qarorlari ustidan tushgan shikoyatlar va e‘tirozlarni belgilangan tartibda ktsrib chiqish;
  
• 
  Bojxona organlariga yuklangan vazifalar va funktsiyalar amalga oshirilishini ta‘minlovchi ilmiy-texnik xizmatlar,laboratoriyalar, o’quv markazlari, boshqa korxonalar va tashkilotlarni tashkil etish;
  
• 
  Bojxona organlari xodimlarini, shuningdek davlat organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar uchun bojxona rasmiylashtirilishi buyicha mutaxasislarni tayyorlash, kayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
  
• 
  bojxona omborlari va erkin omborlar, bojsiz savdo dukonlari, bojxona brokerlari va bojxona tashuvchilari, tovarlarga bojxona xududidan tashqarida, bojxona xududida yoki bojxona nazorati ostida ishlov berish ustidan nazoratni amalga oshirish, shuningdek kontsunchilikda belgilangan tartibda faoliyatning sanab utilgan turlarini amalga oshirish xuquqiga ruxsatnomalar berish;
  
• 
  xalqaro bojxona va savdo tashkiloti tashkilotlarida qatnashish, xorijiy davlatlarning bojxona organlari, bojxona ishi masalalari bilan shugullanuvchi xalqaro tashkilotlar bilan xamkorlik qilish, qonunchilikda belgilangan tartibda xorijiy mamlakatlarning bojxona xizmatlari bilan axborotni uzaro ayirboshlash;
  
• 
  bojxona organlari moddiy-texnika bazasini rivojlantirish va mustaxkamlash chora-tadbirlarini ishlab chiqish, tashqi savdo yuklarini bojxona rasmiylashtirilishi uchun punktlar tarmogini va bojxona infratuzilmasining boshqa ob‘ektlarini kengaytirish xam shu jumlaga kiradi;
  

DBK ning moddiy yordam, ijtimoiy ximoya qilish, bojxona organlarini rivojlantirish va kuzda tutilmagan xarajatlar maxsus jamgarmasiga tushadigan mablaglari xisobiga Respublikabojxona ishini rivojlantirish chora-tadbirlarini mablag bilan ta‘minlash.
Davlat bojxona kumitasiga qonun xujjatlariga binoan boshqa funktsiyalar xam yuklatilishi mumkin.
Bojxona tuzilmasi xar qanday tizimning samarali faoliyat kursatishi uchun muxim axamiyatga egadir.
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi deganda mazkur davrda shakllangan va boshqaruv maqsadlariga muvofiq keluvchi tizimning bugimliligi, uning organlari urtasidagi aloqa shakllari tushuniladi.
Respublikabojxona organlarining tuzilmasi boshqaruvning turt darajali tizimidan iborat bulib, markaziy apparat (Davlat bojxona kumitasi) DBK ning Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxar boshqarmalari (DBKB), ixtisoslashtirilgan bojxona komplekslari (IBK) va bojxona postlarini uz ichiga oladi.
DBK markaziy apparati, DBKB, IBK yuridik shaxs xisoblanadilar, bank muassasalarida xisob-kitob, joriy va boshqa xisobvarakalariga, shu jumladan valyuta xisobvarakalariga, O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tasvirlangan va uz nomi yozilgan muxrga ega bo’ladilar.
Davlat boshqaruv organining tashkiliy tuzilmasi (ichki tuzilma) – uning xuquqiy va tashkiliy jixatdan nisbatan mustaqil va aloxida, uzaro bog’liq bulinmalarining jamida, ularning xar biri aloxida va ular barchasi birgalikda bojxona organlari vakolatiga kiruvchi vazifalar xal etilishini ta‘minlaydi.
DBK ning raxbar buginini rais, raisning birinchi urinbosari, ikki urinbosar va rejim va kadrlar buyicha bir urinbosari, xay‘at tashkil etadi.
DBK raisi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan tayinlanadi va keyinchalik O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi sessiyasida tasdiklanadi.
DBK raisining birinchi urinbosari va urinbosarlari, DBKB va IBK boshliklari DBK raisining takdimnomasiga kura O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qarori bilan tayinlanadi.
Rais DBK ga boshchilik kiladi, uz urinbosarlari urtasida vazifalarni taksimlaydi. Davlat bojxona kumitasiga yuklangan vazifalarning bajarilishi va u uz funktsiyalarini amalga oshirilishi uchun shaxsan javob beradi. U DBK organlari tizimiga umumiy raxbarlikni ta‘minlaydi, DBK markaziy apparati, DBKB va IBK shtat jadvalini tasdiklaydi.
Rais bundan tashqari:

• 
  DBK, DBKB va IBK tarkibiy bulinmalaritugrisidagi nizomlarni tasdiklaydi;
  
• 
  zarurat bulganda DBK markaziy apparati, DBKB va IBK ning tasdiklangan tuzilmalariga belgilangan xodimlar soni va mexnatga xak tulash fondi doirasida uzgartirishlar kiritadi;
  
• 
  bojxona organlarining kontrabanda, bojxona qonunchiligini buzish tugrisidagi ishlar buyicha surishtiruv olib boruvchi, bojxona qoidalari buzilishi tugrisidagi ishlarni olib boruvchi va ularni kurib chiquvchi mansabdor shaxslar ruyxatini belgilaydi;
  
• 
  DBK mansabdor shaxslari, ishchi va xizmatchilarini ragbatlantirish va jazolash tugrisidagi qarorlar qabul qilinadi;
  
• 
  uz vakolatlari doirasida bojxona organlarining mansabdor shaxslarga maxsus unvonlar beradi;
  
• 
  uz vakolatlari doirasida buyruklar, yuriknomalar va normativ xujjatlar chiqadi, shu jumladan, mulkchilik shakllaridan kat‘i nazar, barcha jismoniy va yuridik shaxslar bajarishi majburiy bulgan buyruklar, yuriknomalar va normativ xujjatlar chiqaradi, ularning bajarilishini tekshirishni tashkil etadi;
  
• 
  bojxona organlarining urnak kursatgan xodimlarini va bojxona ishiga faol qatnashgan fukarolarni mukofotlash va O’zbekiston Respublikasining faxriy unvonlarini berish, kukrak nishonlari, faxriy yorliklar va ragbatlantirishning boshqa turlari bilan mukofotlash tugrisida takliflar kiritiladi;
  
• 
  qonunchilik tomonidan uz vakolatiga kiritilgan boshqa masalalar buyicha qaror qabul kiladi.
  

DBK raisi yordamchi va kotibiyatga ega bo’ladi.

DBK raisining birinchi urinbosari kumitaning tashkiliy – inspektorlik boshqarmalari, xuquqiy boshqarmasi ishini yuritadi. Unga ommaviy axborot vositalari bilan aloqa boglash bulimi, Markaziy bojxona ekspert laboratoriyasi, Milliy kinologiya markazi bevosita buy sunadi.
DBK raisining urinbosarlaridan biri bojxona nazorati, bojlarni tariflar bilan tartibga solish va tulovlar, bojxona siyosati, taxlil va kompyuterlashtirish, valyuta nazoratini boshqarish bilan shugullanadi.
DBK raisi urinbosarlaridan ikkinchisi moliya-iqtisodiyot boshqarmasi, moddiy-texnika ta‘minoti boshqarmasi, ashyoviy ta‘minot, qirol-yarog va transport, kapital kurilish va bojxona ob‘ektlaridan foydalanish, nazorat va aloqaning texnik vositalari uchun javob beradi.
DBK raisining rejim va kadarlar buyicha urinbosari kadrlar boshqarmasi, o’quv markazi, tashqi aloqalar departamenti va maxsus qism ishini boshqaradi.
DBK raisi bojxona organlari oldida kuyilgan vazifalarni tezkorlik bilan xal qilish maqsadida bir qancha vazifalarni uz urinbosarlari urtasida kayta taksimlashi mumkin.
Davlat bojxona kumitasi topshirilgan ish uchastkasidagi ishlarning axvoli uchun mansabdor shaxslarning shaxsiy javobgarligini belgilagan xolda organlarning mazkur tizimiga raxbarlik qilishning barcha masalalarini muxokama qilish va xal etishda kollegiallik va yakka boshchilikni kushib olib borish asosida uz ishini tashkil etadi.
Kollegiallik organini shakllantirish tartibida, raxbarlikni tashkil etishda, raxbar buginlar urtasida vakolatlarni taksimlashda, ishning tashkiliy-xuquqiy shakllarida bojxona siyosatini amalga oshirishning muxim masalalarini xal etishiga da‘vat etilgan kumitaning murakkab va kup kirrali faoliyatiga muvofiq keladigan qarorlar qabul qilinishi tartibida uz ifodasini topadi. Kollegiallik boshqaruvning kuplab organlari bilan bog’liq bulgan umumiy raxbarlik masalalarini xal etishda kuplab kishilarning tajribasi va bilimidan keng foydalanish imkonini beradi. Bu kollegial muxokama va ijodiy munozara jarayonida murakkab masalalar yuzasidan tugri qarorlar qabul qilinishi imkonini beradi. Kollegial ish topshirilgan ish uchastkalari uchun rais va xay‘at a‘zolarining shaxsiy javobgarligi bilan kushib olib boriladi.
SHu maqsadda Davlat bojxona Kumita raisi – Xay‘at raisi, uning urinbosarlari va DBKning boshqa raxbar xodimlaridan iborat tukkiz kishidan iborat xay‘at tashkil etiladi.
Xay‘at a‘zolarining shaxsiy tarkibi DBK Raisining takdimnomasiga kura O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan tasdiklanadi.
DBK Xay‘atining ish tartibi uning raisi tomonidan belgilanadi.
Xay‘at qarorlari DBK raisi buyruklari bilan amalga oshiriladi.
Xay‘atning boshqa vazirliklar va idoralar bilan birgalikda qabul qilingan qarorlari DBK raisi xamda tegishli vazirliklar va idoralar raxbarlarining kushma buyruklari bilan amalga oshiriladi.
Bojxona organlari faoliyatini takomillashtirish, ularni ilmiy, ijtimoiy va moddiy-texnik rivojlantirish, kadrlar bilan ta‘minlash, boshqaruv qarorlari va tavsiyalarni kelishgan xolda ishlab chiqish uchun DBKda kengashlar va komissiyalar tashkil etiladi, ular tugrisidagi nizomlar DBK raisi tomonidan tasdiklanadi.
Orgarlar boshqaruv faoliyati xususiyatlari va xajmi ular apparatining tuzilmasida namoyon bo’ladi. Davlat kumitasi butun faoliyati natijalari kup jixatdan organning ichki tuzilishiga, uning ayrim qismlari tuzilishiga, vakolatlarning taksimlanishiga, tarkibiy bulinmalarga uzaro munosabatlariga bog’liq bo’ladi.
DBK ning tarkibiy bulinmalari kumitaning ichki apparati xisoblanadi. Ularning faoliyati xilma-xil bulib, butun organ funktsiyasining uziga xosligiga bog’liqdir. Bu bulinmalar turli materiallarni tayyorlaydi, DBKga tegishli boshqa faoliyatni amalga oshiradi, jumladan, muvofiqlashtirish tusidagi funktsiyalarni bajaradi, maslaxatlar, xulosalar beradi, loyixalarni ekspertizadan utkazadi, kumita xujjatlari loyixalarini, xokimiyat boshqaruvining yuqori organlarga takliflarni tayyorlaydi.
SHu munosabat bilan ular xech bir kursatma berishga xakli emas. Ular tomonidan takliflar va yukriknomalar, uslubiy kursatmalar va boshqa me‘yoriy xujjatlar loyixalari tayyorlanadi. Ular rais yoki kumita xay‘ti tomonidan tasdiklangandan keyin kuchga kiradi. Biroq, ular ushbu bulinma vakolatiga kiruvchi masalalar buyicha bojxona siyosatining ayrim masalalarini maslaxatlashish va ishga chakirish uchun ilmiy-tadkikot institutlari, tashkilotlar, davlat boshqaruvi boshqa organlarining mutaxasislarini jalb qilishlari, boshqarmalar (bulimlar) vakolatiga kiruvchi masalalar buyicha kengashlar chakirishlari va o’tkazishlari mumkin, ushbu kengashlarda qatnashishuchun vazirliklar,davlat kumitalari va idoralarning vakillarini jalb qilishlari, ulardan ushbu boshqarmalar va bulimlar uchun zarur barcha materiallarni olishlari mumkin.
Davlat bojxona kumitasi markaziy apparatidan tashqari Davlat bojxona kumitasining Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shaxri buyicha boshqarmalari va ixtisoslashtirilgan bojxona komplekslari apparati mavjud bulib, ular xam uz tuzilmasiga ega. Mazkur tuzilma ixtisoslashtirilgan bojxona kompleksi boshligi, DBKB boshligining birinchi urinbosari, DBKB boshligining ikki urinbosaridan iboratdir.
DBKB boshligi umumiy raxbarlikdan tashqari bojxona organlari xavfsizligi xizmati, kotibiyat, kadrlar bulimi, yuridik xizmat, navbatchi qism xizmati, ommaviy axborot vositalari bilan aloqa guruxi ishini yuritadi.
DBKB boshligining birinchi urinbosariga bojxona nazoratini tashkil etish, bojxona tulovlari, bojxona statistikasi va taxlil bulimlari bevosita buysunadi.
DBKB boshligining urinbosarlaridan biri kontrabandaga va bojxona qoidalari buzilishlariga karshi kurashish, bojxona tekshirishlari, valyuta nazorati bulimlari ishi uchun javob beradi.
Bojxona ekspert laboratoriyasi xam unga buysunadi.
Boshqa urinbosar buxgalteriya xisobi va nazorat, moddiy-texnika ta‘minoti, ashyoviy ta‘minot, qirol-aslaxalar va transport, kapital kurilish va bojxona ob‘ektlaridan foydalanish, nazorat va aloqaning texnik vositalari bulimlari ishiga bevosita raxbarlik kiladi.
Bojxona kumitasining Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxar boshqarmalari bojxona komplekslari va postlari:

• 
  bojxona kompleksi (posti) boshligi;
  
• 
  bojxona kompleksi (posti) boshligining urinbosari – navbatchilar boshligi;
  
• 
  kontrabandaga va bojxona qoidalari buzilishlariga karshi kurashish guruxi;
  
• 
  bojxona nazoratini tashkil etish guruxi;
  
• 
  bojxona tulovlari guruxi;
  
• 
  bojxona statistikasi va taxlil guruxi;
  
• 
  ekspert;
  
• 
  kinolog;
  
• 
  tezkor guruxdan iborat bo’ladi.
  

Bojxona xaqidagi qonunlar buzilishi xaqidagi ishlar buyicha davlat bojxona organlari surishtiruv organlari xisoblanadi. Ushbu norma qonunchilikda O’zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksining 38-«Surishtiruv organlari» moddasida mustaxkamlangan. Qonunchilik bojxona tekshirishlari bulinmasini surishtiruv organlari sirasiga kiritadi. Bu ularda jinoiy ishlar kuzgash va uz vakolatlari doirasida tergov olib borish xuquqi mavjudligini anglatadi.
Bojxona organlari xodimlari prokuratura, sud va militsiya xodimlari singari davlat xokimiyati vakillari xisoblanadi. Ular Jinoyat va Jinoyat protsessual kodekslari normalariga amal qilib, bojxona organlari vakolatiga kiritilgan xuquqbuzarliklar buyicha zarur tezkor-kidiruv choralarini o’tkazishga, jinoyat belgilari mavjud bulgan takdirda jinoiy ish kuzgashga surishtiruv olib borishga xaklidirlar.
Bojxona organlari qonuniylikka rioya kilgan xamda fukarolarning xuquqlari va erkinliklari buzilishiga yul kuymagan xolda fakat bojxona jinoyatlarini aniqlash maqsadida tezkor-kidiruv ishini yuritishga vakolatli ekanligini aloxida ta‘kidlash lozim. Bunda boshqa jinoyatlarning aniqlanishi axborotni ushbu jinoyatlarni tekshirish vakolatiga kiradigan xuquqni muxofaza qilish organlariga berishga olib keladi.
Davlat boshqaruvi vazifalarining murakkablashuvi va bojxona organlari tizimi faoliyati samaradorligi kuyilgan talablarning oshishi ularning boshqaruv faoliyatiga asosli makbul boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va samarali nazorat qilish uchun tobora oshib borayotgan xajmlar va sur‘atlardagi axborotni tuplash, kayta ishlash va ulardan foydalanish imkonini beruvchi xisoblash texnikasini joriy etishni takozo etdi.
Davlat bojxona kumitasi eng sermexnat jarayonlarni avtomatlashtirish, bojxona axborotini qabul qilish, kayta ishlash, berish va saklash maqsadida bojxona jinoyatlari, tashqi iqtisodiy faoliyatning barcha qatnashchilari – yuridik va jismoniy shaxslar tugrisidagi ma‘lumotlarni ishlashning yagona kompyuterlashgan tizimini yaratish va undan foydalanish buyicha katta ish olib bormokda.
SHuni aloxida kayd etish zarurki, bojxona organlari davlat boshqaruvining boshqa barcha organlari kabi asosiy sa‘y-xarakatlarni ichki tashkiliy vazifalarni xal etishgagina qaratib kolmasdan, balki uzi nazorat kiladigan, muvofiqlashtiradigan, ish olib boradigan soxada ijobiy uzgarishlarga erishishga xam yunaltiradi.
Aytib utilgan yunalishlarning xar birini amalga oshirish turli ilmiy bilimlardan va davlat boshqaruvi amaliyoti tomonidan tuplangan ilgor tajribadan keng foydalanishni takozo etadi. Sotsiologiya, psixologiya, boshqaruv ilmi xuquqiy fanlar bilan birgalikda bojxona organlarida boshqaruvni tashkil etishda muxim rol uynaydi.
Bojxona kumitasining boshliklar tarkibi. Davlat bojxona kumitasining kadrlarini mansabdor shaxslar, ishchi va xizmatchilar tashkil etadi. Mansabdor shaxslarga bojxona organlarida shtatdagi lavozimni egallab turgan, boshliklar tarkibi maxsus unvonlari berilgan shaxslar kiradi.
Bojxona organlarining mansabdor shaxslarga boshliklar tarkibining quyidagi maxsus unvonlari beriladi:
kichiq boshliklar tarkibi:
bojxona xizmati starshinasi;
urta boshliklar tarkibi:
bojxona xizmati kichiq leytenanti;
bojxona xizmati leytenanti;
bojxona xizmati katta leytenanti;
bojxona xizmati kapitani;
katta boshliklar tarkibi:
bojxona xizmati mayori;
bojxona xizmati podpolkovnigi;
bojxona xizmati polkovnigi;
yuqori boshliklar tarkibi:
bojxona xizmati general-mayori;
bojxona xizmati general-leytenanti;
bojxona xizmati general-polkovnigi.

• 
  Bojxona organlari mansabdor shaxslariga maxsus unvonlar berish yoki bu unvonlardan maxrum qilish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «O’zbekiston Respublikasining bojxona organlarida xizmatni utash xaqidagi vaqtinchalik nizomni tasdiklash tugrisida» 1998 yil 4 apreldagi 146-son qaroriga muvofiq belgilanadi. Ushbu qaror bilan shuningdek bojxona organlari mansabdor shaxslari maxsus unvonlarining xizmat muddati xam belgilangan.
  
• 
  Bojxona organlarining maxsus unvonlari, bojxona xizmati polkovnigi xam shu jumlaga kiradi, DBK raisi tomonidan beriladi, bojxona xizmati general-polkovnigigacha boshliklar tarkibi maxsus unvonlari DBK raisi takdimnomasiga kura O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan beriladi.
  
• 
  Bojxona organlari mansabdor shaxslariga shaxsiy tartib raqamlari va xizmat guvoxnomalari xamda Davlat bojxona kumitasi tomonidan belgilangan namunadagi jetonlar beriladi.
  
• 
  Bojxona organlari boshliklar tarkibi lavozimiga tayinlangan xarbiy xizmatga majburlar xarbiy xisobdan belgilangan tartibda chiqadilar va Davlat bojxona kumitasida maxsus xisobga turadilar.
  
• 
  Bojxona organlarining mansabdor shaxslari byudjet mablaglari va qonunchilikda belgilangan boshqa manbalar xisobiga majburiy shaxsiy sugurta qilinishi kerak.
  
• 
  Bojxona organlarining mansabdor shaxslari uchun belgilangan barcha xuquq va imtiyozlar, shu jumladan mansab maoshlari, maxsus unvonlar va muddatli xizmati uchun ustamalar, boshqa tulovlar va ijtimoiy ximoyaning uzga shartlari, shaxsiy va mulkiy xuquqlarni kuriklash O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 4 apreldagi 146-son qaroriga muvofiq belgilangan.
  
• 
  Bojxona organlarining mansabdor shaxslari belgilangan normalarga muvofiq formali kiyim bilan tekin ta‘minlanadi.
  
• 
  Bojxona organlari mansabdor shaxslarini ragbatlantirish va ularga tanbexlar berish shartlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 27 martdagi 135-son qarori bilan tasdiklangan O’zbekiston Respublikasi bjxona organlarining Intizomiy ustavi bilan belgilanadi.
  
• 
  Bojxona organlarining mansabdor shaxslari tegishli vazirliklar va idoralarning roziligi buyicha Davlat bojxona kumitasining qarorlari bilan Qirolli Kuchlarga, Milliy xavfsizlik xizmati kushinlari va organlariga, Favqulodda vaziyatlar vazirligiga, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan tashkil etiladigan xarbiylashtirilgan tuzilmalarga, ichki kushinlarga, shuningdek ichki ishlar organlariga utkazilishi va ular shaxsiy tartibda xaqikiy xarbiy xizmatga yoki xizmatni bundan keyin davom ettirishga yuborishlari munosabati bilan kayta utkazilishi mumkin.
  
• 
  Prokuratura organlari tergovchilarini tergov va surishtiruv bilan bog’liq bojxona organlariga ishga o’tkazishda xam ana shunday tartib qullanilishi mumkin.
  
• 
  DBK ishchi va xizmatchilari mexnat sharoitlari O’zbekiston Respublikasining mexnat tugrisidagi qonunlari bilan tartibga solinadi.
  

Davlat bojxona organlarining vakolatlari. Davlat organlari tizimida uning axamiyatini belgilovchi organ xuquqiy xolatining asosiy elementi uning vakolatlari (kompetentsiyasi) (lotincha competentia - yuritish, kobiliyat, xuquq buyicha egalik) xisoblanadi. Suzning ikki ma‘nosi bor: mazkur shaxs muayyan bilimlarga ega bulgan masalalar doirasi va vakolatlari (xuquq majburiyatlari) doirasi.

• 
  Boshqaruv organlarining butun faoliyati, barcha tashkiliy munosabatlar va xuquqiy munosabatlar organlar tomonidan uz vakolatlari amalga oshirilishi natijasi sifatida amal kiladi. Organning vakolatida boshqaruvni irodaviy saklab turish kuprok namoyon bo’ladi. Davlat boshqaruv organining vakolatini xuquqiy normalar chiqarish yuli bilan belgilar ekan, istagan soxada ushbu organining vakolatini xuquqiy normalar chiqarish yuli bilan belgilar ekan, istagan soxada ushbu organning xatti-xarakatini chegarasini belgilaydi.
  
• 
  Davlat bojxona organining vakolatlari qonunchilik tomonidan shakllantiriladi.
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasini tashkil etish tugrisida» 1997 yil 8 iyuldagi PF-1815-son Farmoni, «Davlat bojxona xizmati tugrisida» 1997 yil 29 avgustdagi O’zbekiston Respublikasi Qonuni va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1997 yil 30 iyuldagi 374-son qarori bilan tasdiklangan O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona kumitasi va uning organlri vakolatlarini belgilab beruvchi asos buluvchi xujjatlar xisoblanadi.
  

Davlat bojxona kumitasi tugrisidagi nizom birinchi navbatda organning asosiy vazifalarini, uning funktsiyalarini va xuquqlarini belgilab beradi. Quyidagilar Davlat bojxona kumitasi organlarining asosiy vazifalari xisoblanadi:

• 
  respublikaning iqtisodiy manfaatlarini ximoya qilish va belgilangan vakolatlar doirasida uning iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash;
  
• 
  Respublikaboj siyosati tshlab chiqilishi va amalga oshirilishida qatnashish;
  
• 
  boj qonunlariga rioya qilinishi ustidan nazorat urnatish;
  
• 
  boj ishlarini amalga oshirishda fukarolarning, shuningdek yuridik shaxslarning xuquq va manfaatlarini ximoya qilish;
  
• 
  respublikaning tashqi iqtisodiy aloqalari rivojlanishiga kumaklashish;
  
• 
  xorijiy davlatlarning bojxona bojxona organlari bojxona ishi masalalari bilan shugullanuvchi xalqaro tashkilotlar bilan xamkorlik qilish, xalqaro bojxona va savdo tashkilotlarida qatnashish;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiquvchi bojxona ishiga oid majburiyatlarning bajarilishini ta‘minlash;
  
• 
  bojlar, soliklar va boshqa boj tulovlarini undirish;
  
• 
  respublikaning boshqa davlatlar bilan savdo-iqtisodiy, valyuta-moliyaviy munosabatlarini boj tariflari asosida tartibga solish vositalarini ishlab chiqish va samarali qullash;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali utadigan tovarlar va transport vositalari ustidan bojxona nazoratini ta‘minlash;
  
• 
  respublikaning bojxona chegarasi orqali tovar oborotini jadallashtirishga kumaklashuvchi shart-sharoitlar yaratish;
  
• 
  kontrabandaga, bojxona qonunchiligi buzilishiga karshi kurashish, respublikaning bojxona chegarasi orqali giyoxvandlik vositalari, psixotrop va portlovchi moddalar, qirol-yarog, valyuta boyliklari, milliy boylik xisoblangan badiiy, madaniy-tarixiy va arxeologik meros buyumlari, intellektual mulk ob‘ektlari gayriqonuniy olib utilishining olidini olish;
  
• 
  bojxona statistikasi va maxsus bojxona xisoboti tizimini yuritish, O’zbekiston Respublikasi Xukumatini, manfaatdor vazirliklar idoralarni bojxona ishiga tegishli masalalar buyicha axborot bilan ta‘minlash;
  
• 
  bojxona ishi soxasidagi faoliyat tugrisidagi axborotni tuplash va uni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqish va joriy etish;
  
• 
  tashqi iqtisodiy faoliyatining tovar nomenklatursining yuritish;
  
• 
  kadrlar tugri tanlanishi va joy-joyiga kuyilishini, DBK organlari shaxsiy tarkibi xizmat tayyorgarligi va intizomi yuqori darajada bo’lishini ta‘minlash, davlat organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar uchun bojxona rasmiylashtirishi buyicha mutaxassislar tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish;
  
• 
  bojxona brokerlari, bojxona tashuvchilari faoliyati, bojxona omborlar va erkin omborlar, bojsiz savdo dukonlari ishi, tovarlarga bojxona xududidan tashqarida bojxona xududida va bojxona nazorati ostida kayta ishlov berilishi ustidan nazoratni ta‘minlash;
  
• 
  bojxona ishi soxasida ilmiy-tadkikot ishlarini va maslaxatlar berilishini tashkil etish;
  
• 
  bojxona organlarining moddiy-texnika bazasini mustaxkamlash va rivojlantirish, bojxona atrofi infratuzilmasining rivojlanishiga kumaklashish;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi va tuzilgan xalqaro shartnomaoar va bitimlar bilan belgilanadigan boshqa vazifalar.
  

Organ vakolatlarining elementi sifatida organning funktsiyasi deganda aloxida va mustaqil tusdagi boshqaruv faoliyatining bir qismini tushunish qabul qilingan. Maqomiga kura organ faoliyatining majburiy yunalishi sifatida ajratib kursatilgan va ifodalangan boshqaruv organini funktsiyasi uning vakolatlarining yuridik elementiga aylanadi. Ayna davlat organi funktsiyasi boshqaruvning mazkur organi nima qilishi kerakligini kursatadi.
Xuquq va majburiyatlar urtasidagi tafovut ularning amalga oshrilishi xususiyatlarida namoyon bo’ladi. Xuquq u yoki bu masalalarni xal qilishda davlat organiga tashlash erkinligini beradi. Majburiyatlar organ xatti-xarakatlarini kat‘iy tartibga soladi, ularni amalga oshirish shartlari esa qonunda aniq bulgilab kuyilgan bo’lishi kerak.
Amaldagi qonun jixatlariga muvofiq bojxona organlari:

• 
  yagona davlat bojxona siyosatini ruyobga chiqarishda ishtirok etishga;
  
• 
  bojxona xaqidagi qonun xujjatlariga rioya etilishi, bojlar tugri xisoblanishi, tulik va uz vaqtida tulanishini nazorat qilishga;
  
• 
  davlat xavfsizligini, jamoat tartibini saklash, fukarolar xayoti va sogligini ximoya qilish, atrof muxitni muxofaza etish chora-tadbirlari amalga oshirilishiga kumaklashishga;
  
• 
  bojxona xaqidagi qonun xujjatlarini qullanish buyicha belgilangan tartibda uslubiy kursatmalar va normativ xujjatlar ishlab chiqish xamda ularni nashr etishga;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarni tovarlar va transport vositalarini olib o’tish xamda bojxona chegarasidan o’tish vaqtidagi xuquqlari va majburiyatlari tugrisda uz vaqtida xabardor qilishga;
  
• 
  faoliyat turlari bilan shugullanish xuquqini beradigan maxsus ruxsatnomalarni (litsenziyalarni) qonun xujjatlarida belgilangan tartibda berishga;
  
• 
  uz xizmat vazifalarini bajarilishi natijasida uzlariga ma‘lum bulib qolgan davlat siri va tijorat siri xisoblanilgan axborotni oshkor etmaslikka majburdirlar.
  

Bojxona organlari qonun xujjatlarida nazoratda tutilgan boshqa vazifalarni xam bajaradilar.
SHunday qilib, boshqaruv organi faoliyatining sanab utilgan elementlaridan xar biri uning xuquqiy maqomini oydinlashtiradi. Vazifalar faoliyatining umumiy yunalishlarini va uning maqsadlarini kursatadi; fnuktsiyalar organ ushbu vazifalarni bajarish uchun aniq nima qilishi kerakligini belgilab beradi, xuquqlar - u uz majburiyatlarini qanday xajmda bajarishi mumkinligini kursatadi.

• 
  Davlat organining xuquqiy vakolatiga funktsiya va vakolatlaridan tashqari, yana vazifalarning xam kiritilishi davlat organining faoliyati odatda xajmiga kura unga biriktirilgan xuquq va majburiyatlardan tengligi bilan belshilanadi.
  
• 
  SHunday qilib: boshqaruv organining xuquqiy vakolatini tashkil etuvchi elementlar uning vazifalari, funktsiyalari, xuquq va majburiyatlari xisoblanadi.
  
• 
  Nazorat Davlat bojxona kumitasi faoliyatida muxim element xisoblanadi. Nazorat - vazifasi boshqariladigan ob‘ektlari xaqikiy xolati va faoliyatining muayyan xolatiga, axvolga muvofiqligini (nomuvofiqligi) kursatish sifatida belgilangan funktsiyadir.
  
• 
  Idora ustidan nazorat aloxida axamiyatga ega bo’ladi, u davlat boshqaruvi organlari, korxonalar tashkilotlar va muassasalar ishini xolisona tekshrishga va ularning faoliyati jarayonida normativ xujjatlar ijrosini nazorat qilishga da‘vat etilgandir.
  
• 
  Davlat kumitasi kupincha mana shunday nazoratning asosiy tashkiliy shakllaridan biri xisoblanadi.
  

Vazifalarni amalga oshirishda barcha davlat kumitalarining funktsiyalari va maxsus xuquqlari xajmi bir xil emas, biroq umumiy elementlar funktsiyalarining tarmoklararo bir xil mazmuni maxsus davlat organlari sifatida ularning roli xaqida tasavvur beradi va davlat kumitalarining ularga buysunmagan davlat kumitalari, vazirliklar va boshqaruvlar boshqa sub‘ektlari bilan uzaro munosabatlarida ular uchun umumiy bulgan xuquqlar guruxini ajratib kursatish imkonini beradi. Xuquq vakolatlarini ushbu gurux davlat kumitalari tugrisidagi barcha nizomlarda, shu jumladan Davlat bojona kumitasi tugrisidagi Nizomda maxsus biriktiriladi. Ular quyidagi xuquqlar biriktirilishida ifodalanadi:

• 
  vazirliklar, idoralar maxalliy xokimiyat organlaridan, O’zbekiston Respublikasi xududida joylashgan yuridik va jismoniy shaxslardan (mulkchilik shakllari va idoraviy buysunishdan kat‘i nazar) bojxona ishi (nazorati)ni amalga oshirish uchun zarur bulgan ma‘lumotlar, materiallar va xujjatlarni surash va olish;
  
• 
  bojxona nazoratini amalga oshirishga kumaklashish uchun mutaxssislar va ekspertlar jalb qilish;
  
• 
  kumita vakolatiga kiritilgan masalalar buyicha boshqaruvni tegishli organlar, korxonalar, tashkilot va muassasalar vakillarini axborot va ma‘lumotlarini eshitish;
  

bojxona xaqidagi qonun xujjatlarini takomillashtirishga doir takliflarni O’zbekiston Respublikasi Xukumatiga kiritish.
Davlat kumitasi bojxona xuquqlarining uziga xosligi quyidagi xuquqlarda aks ettirilgan.

• 
  bojxona xuquq buzishlarini aniqlashning texnik va maxsus vositalarini qullash;
  
• 
  bojxona organlari vakolatiga tegishli bulgan ishlar buyicha surishtiruv olib borish;
  
• 
  bojxona qoidalari buzilishi tugrisidagi ishlarni yuritish, bunday ishlarni kurib chiqish xamda yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan bojxona qonunchiligi buzilganligi uchun ta‘sir kursatish choralarini qullash, ularni olidini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va qullash;
  
• 
  tezkor-kidiruv faoliyatini amalga oshirish;
  
• 
  bojxona nazoratidan utkazilishi kerak bulgan tovarlar va transport vositalari kuzdan kechirilishi (kayta kuzdan kechirilishi)ni xamda ularga xujjatlar takdim etilishini talab etish; tovarlar va transport vositalarini kuzdan kechirish (kayta kuzdan kechirilishi), yetarlicha asoslar mavjud bulganda esa - jismoniy shaxslarni shaxsiy kuzdan kechirish;
  
• 
  bevosita bojxona xuquq buzilishlari buyumlari xisoblangan tovarlar, transport vositalari va boshqa buyumlarni ushlash va olib kuyish;
  
• 
  transpor vositalarini majburan tuxtatish, O’zbekiston Respublikasi boj xuquqini bojxona organlarini ruxsatsiz tark etgan dengiz, daryo va xavo kemalarini kaytarish;
  
• 
  plombalarni ochish, bagajniklar, yuk bulmalari, transport vositalari kuzovlari, konteynerlar va boshqa transport tarasini tamba kurilmalarini ochish;
  
• 
  mulkchilik shakllaridan kat‘i nazar yuridik va jismoniy shaxslarning bojxona nazoratidan o’tishi kerak bulgan tovarlari va transport vositalari turgan xududiga va binolariga tusiksiz kirish shuningdek nazorat qilish bojxona organiga yuklangan faoliyatni amalga oshirish;
  
• 
  tovarlar va boshqa buyumlar probalari va namunalarini olib kuyish, ularni tadkik (ekspertiza) qilish;
  
• 
  shaxsdan uning vakolatlarini tasdiklovchi xujjatlarni talab qilish;
  
• 
  xujalik yurituvchi sub‘ektlarning xisob-kitob varaklaridan bojxona tulovlari va (yoki) jazo jarimalari suzsiz tartibda utkazilishi tugrisida bojxona tulovlari va (yoki) joza jarimalari byudjetdan xujalik yurituvchi sub‘ektlar xisob varagiga kaytarilishi tugrisda banklarga va boshqa moliya-kredit muassasalariga belgilangan tartibda topshiriklar berish;
  
• 
  kursatib utilgan topshirik kechiqtirilgan yoki bajarilmagan xar bir kun uchun utkazilishi yoki kaytarilishi kerak bulgan bojxona tulovlari va yoki jazo jarimalari summasidan banklardan yoki boshqa moliya-kredit muassasalaridan, shuningdek xujalik sub‘ektlaridan bojxona tulovlari va (yoki) jazo jarimalari tulash muddati kechiqtirib yuborilgan kun uchun belgilangan tartibda 0,5 foiz miqdorida penya undirish;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan xolda bojxona yegimlari stavkalarini belgilash;
  
• 
  bojxona omborlari va erkin omborlarni, bojsiz savdo dukonlarini ochish, bojxona xududidan tashqarida, bojxona xududida yoki bojxona nazorati ostida tovarlarni kayta ishlash xuquqiga ruxsatnomalar berish, bojxona brokerlari va bojxona tashuvchilari sifatidagi faoliyatni amalga oshirish;
  
• 
  tashqi iqtisodiy aloqalar qatnashchilarining tashqi iqtisodiy faoliyatini tuxtatish tugrisida belgilangan tartibda sabablari kursatilgan takdimnoma kiritish;
  
• 
  uz vakolatlari doirasida bojxona nazorati ostidagi tovarlarni ruyxatdan o’tkazish (inventarlash) va tashqi iqtisodiy aloqalar qatnashchilarining moliya-xujalik faoliyatini tekshirish.
  

Kumita uz vazifalarini bajarishda foydalaniladigan muxim vositalar orasida xuquqiy tartibga solish shakli ajralib turadi. Davlat bojxona kumitasi ishtirokida paydo bo’ladigan xuquqiy tartibga solish shakli xilma-xildir, biroq qonun xujjatlari bilan nazarda tutilgan turlicha shakllarda xuquqiy xujjatlar yaratilishi ularning eng muximi xisoblanadi. Normativ xujjatlar ishlab chiqilishi Nizomda maxsus belgilangan asosiy (va ayni vaqtda barcha davlat kumitalari uchun umumiy bulgan) funktsiyalardan biridir. Nizomda normalarni ishlab chiqish vakolatlari chegaralari, shuningdek uning shakllari - kelishuvi buyicha birshalikdagi xujjat, xujjatni qabul qilishga bulgan mutlok xuquq belgilanadi va, bundan tashqari, xujjatlar yullangan organlar va muassasalar ijro etishi majburiy bulgan xujjatlar chiqarishga bulgan xuquq maxsus kayd qilinadi. Davlat bojxona kumitasini norma ishlab chiqarishga doir xuquqiy vakolatining katta xajmida ekanligi uning faoliyati soxasi bilan belgilanadi va tarmoklararo boshqaruvning asosiy funktsiyasi sifatida xamda uning asosiy faoliyatini xuquqiy shakli sifatida, bunda tashkiliy vositalarga qaraganda boshqaruvga sezilarli darajada katta ish xajmi bilan shugullanuvchi sifatida namoyon bo’ladi. Bu bilan davlat kumitalari uz tarmogi tashqarisida bajarilishi majburiy bulgan idoralararo xujjatlarni ular xam chiqarishi mumkin bulgan vazirliklardan fark kiladi.
Bunda normativ xujjatlarning majburligini xisobga olgan xolda ular davlat kumitalari uz boshqaruv faoliyatini uz xukmini yurgizgan xolda amalga oshirishining mazmuniga aylandi.
Biroq bunda normalarni ishlab chiqish ularning maxsus funktsiyasi va tarmok boshqaruv bilan bog’liq ular faoliyatining asosiy shakli xisoblanmaydi. Davlat kumitasiga aksincha, idoralararo xuquqiy xujjatlarni chiqarish (tasdiklash) xuquqning mustaxkamlanishi uning funktsiyalari amalga oshirilishining boj kafolati bulib xizmat kiladi.
Davlat bojxona kumitasi faoliyatida normalar ishlab chiqish, shuningdek kup xollarda ular birgalikda yoki biroq boshqa davlat boshqaruvi organi bilan kelishilgan xolda amalga oshirilishi bilan tavsiflanadi. Davlat bojxona kumitasi tugrisidagi nizom bilan O’zbekiston Respublikasining boshqa vazirliklari va idoralari bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi bajarilishi majburiy bulgan yuriknomalar va boshqa normativ xujjatlarni belgilangan tartibda chiqarish xuquq nazarda tutilgan. Bu bir tomondan biron-bir masalani xal etish va xuquqiy xujjat qabul qilish vakolatiga kiritilgan, mavkei teng ma‘muriy-xuquqiy munosabatlar sub‘ektlari, masalan, Davlat bojxona kumitasi va Moliya vazirligi, Davlat bojxona kumitasi va Tashqi iqtisodiy aloqalar, Davlat bojxona kumitasi va Markaziy bank va shu kabilarni ish olib borishini anglatsa, ikkinchi tomondan, bir tomonlama kursatmalar shaklini istisno kiluvchi paydo bo’ladigan munosabatlarni tartibga solishini muayyan usulini anglatadi.
Mavkeiga kura teng davlat boshqaruv organlari urtasida nazorat va mavkeilashtirish - tartibga solish faoliyatini kumita tomonidan amalaga oshirishda paydo buluvchi munosabatlarning aloxida xususiyati davlat kumitalari funktsiya va vakolatlarini, ularning xuquqiy vakolatlarini tartibga solish xususiyatlarini keltirib chiqaradi.