«fashion- menejment va marketing»

5.Moda ishlab chiqarish mahsulotlarini sotish natijalari nazorati va tahlilini amalga oshirish.

6.Raqobatchilar mahsulotlarining assortimentini kuzatib borish va tahlil qilish.

Bayer mahsulot mơljallangan auditoriya bilan tanish bơlishi kerak, chunki u keyinchalik ularga mahsulotni foydasi bilan sota olishi zarur. Bayerlar yakka holda harakat qilishmaydi, zero eng sơnggi modadagi assortimentini sotish - bu komanda ishining natijasidir. Sotish bơyicha mutaxassis kompaniyaning boshqa bơlimlariga va mahsulot yetkazib beruvchilarning tashqi tarmoğiga boğliq bơladi. Bayer kasbi iste'molchilarning didiga mos ravishdagi yangi texnologiyalar va ơzgarishlarga bevosita boğliq ravishda rivojlanib boradi.

2. Fashion – bayerning vazifalari.

Turli kompaniyalarda fashion – bayerning vazifalari bir-biridan farq qiladi, ammo barcha bayerlarning vazifasiga kiruvchi umumiy vazifa bor, bu – iste'molchining aniq bir toifasiga yơnaltirilgan va muayn bir narh-navo diapazonida turuvchi mahsulot assortimentini shakllantirishdir.

Jamoaning ichki tuzilmasi turli tashkilotlarda turlicha. Masalan, kichik savdo dơkonlarida birgina bayer ishlab, u mahsulotni sotishda ham, reklama qilishda ham qatnashadi. Yirik, moda mahsulotlarni sotish bilan shuğullanuvchi magazinlarning tarmoğida esa sotish bơlimi qơl ostida stajer, assistent, xaridlar bơyicha bayerlar va menejerlar ishlaydilar.

Odatda bayerlar aniq, muayyan bir mahsulotni assortimentini tayyorlash bilan shuğullanadilar. Uncha katta bơlmagan kompaniyada uchun bu mahsulotlarning juda keng kơlami bơlishi mumkin, masalan, ayollarning kundalik kiyimi, topiklari, yubka va shimlari. Ammo yirik tarmoqlar miqyosida bayerlar shuğullanadigan assortiment juda tor bơladi, masalan, bayer faqatgina erkaklar kơylagini sotish bilan shuğullanishi mumkin. Demak, kompaniya qancha katta bơlsa, bayerning mahsulot spetsializatsiyasi shunchalik tor bơladi. Shunga kơra, yirik firmalarda tor soha bilan shuğullanuvchi bayerlar turli mahsulotlarning assortimenti bilan ishlovchi hamkasblariga kơra nisbatan kơproq miqdordagi pul uchun mas'ul bơladilar. Yirik kompaniyalarda bayerlarning vazifalari mayda kompaniyalardagiga nisbatan ancha talabchan belgilangan bơladi, shunga kơra ularning ishlari mahsulotlar masalasida ham, aniq burchlari masalasida rang-barang xarakterga ega. Bu bilan boğliq holda uncha katta bơlmagan firmalar bayer lavozimiga keng spektrga ega bơlgan mutaxassislarni qabul qilishadi, chunki ularning ishi dizayn yoki sifatni nazorat qilish kabi sohalarda ijodiy yondashuv va texnik malakalarni talab qiladi.

3.Muvaffaqiyatli bayerning xususiyatlari

Fashion – bayer turli xususiyatlarga ega bơlishi lozim, ammo ularning ichida eng muhimi va ahamiyatlisi - yangi vaziyatlarga tez va oson moslashish xususiyatidir. Uning bir kun uchun ish grafigida hisobotlarni tuzish, telefon orqali muzokaralar ơtkazish va elektron pochta orqali xat yozishish kabi butun ish vaqtini ofisda ơtkazishni talab qiluvchi ishlar belgilab qơyilgan bơlishi mumkin. U keyingi haftada kelgusi mavsumning moda tendentsiyalarini aniqlash uchun Parijga, bir oydan sơng esa mahsulot ta'minotchilari bilan muzokara olib borish maqsadida Yaqin Sharqqa jơnab ketishi mumkin.

Yaxshi bayer mustahkam irodali, vijdonli, qat'iyatli bơlishi, ơz kasbini sevishi, ijodiy fikrlash qobiliyatiga va jonli tasavvurga ega bơlishi zarur. U raqamlar bilan yaxshi ishlay olishi va yuksak motivatsiyaga ega bơlishi kerak. Bayerlar karerada yutuqqa erishish uchun ơzida uzoqni kơzlay olish hamda insonlar va vaqtni boshqara olish qobiliyatini rivojlantirishi zarur. Bayer ơzining kơp vaqtini ishlab chiqaruvchi kompaniyaning vakili (u odatda dizayn yoki sotish bơlimining mutaxassisi bơladi) bilan olib borilayotgan muzokaralarga sarflaydi, Ya'ni u asosiy vaqtini ofisidagi boshqa bayerlar bilan suhbatlashishga emas, balki aynan muzokaralar olib borishga ketkazadi. Shunga kơra mahsulot yetkazib beruvchilar bilan yaxshi ish munosabatlarni yơlga qơyish zarur, chunki bir-birini yaxshi tushunish, ơzaro yordam berish vaziyatining yaratilishi har ikki tomonga ham manfaat keltiradi. Mazkur aspekt assortimentni foydali sotib olishda bosh faktor hisoblanadi. Effektiv muloqot uchun bayer va mahsulot yetkazib beruvchi sofdillikka, ơzaro hurmat va ishonchga asoslangan munosabatlarni yaratishlari lozim. Bayerning mahsulot yetkazib beruvchi bilan narxlar va mahsulotni yetkazib berish muddatlari yuzasidan bơladigan muzokaralari muhim ahamiyatga ega bơladi, shuning uchun yirik reteylerlar sotish bơyicha ơz mutaxassislariga muzokara olib borish mahorati kurslarini ơtashni taklif qiladilar. Bayerlar firmaning boshqa bơlimlaridagi hamkasblari bilan ham doimiy aloqada bơladilar, chunki assortimentni tuqli tarzda ishlab chiqish va sotish insonlar guruhi ishining natijasidir, u kơplab mutaxassislarning faol ishtirokini talab qiladi. Bayerlar quyidagi bơlimlar bilan doimiy tarzda aloqani ushlab turishlari zarur: merchandayzing bơlimi, sifatni nazorat qilish bơlimi, dizayn bơlimi, matolarni ishlab chiqarish texnologiyasi bơlimi. Ammo moliya bơlimi, marketing bơlimi va savdo personali bilan bayerlar odatda kamroq muloqotda bơladilar. Bayerning merchandayzing bơlimi, sifatni nazorat qilish bơlimi, dizayn bơlimi vakillari bilan doimiy ravishda majlis ơtkazib turishi belgilab qơyilgan bơladi. Kơpchilik bayerlar assortimentning bozorda yoyilishida qatnashish maqsadida marketing bơlimi yoki RR bơlimi bilan hamkorlik qilishadi. Jurnallar sahifalarida e'lon qilingan mahsulotlar u bozorga chiqarilguniga qadar ishlab chiqilgan namunalar hisoblanadi. Bayer aynan shu namunalarni ishlab chiqaruvchiga buyurtma qilib berishi kerak. Shuningdek, bayer bosh ofisning yordamchi personali bilan ham yaxshi munosabatlarni yơlga qơyishi kerak. Bular sirasiga qabulxona xizmatchilari, adminstratorlar va bufetdagi xizmatchilarni ham kiritish mumkin, chunki ular ham bayer ishining yutuqli bơlishiga muhim hissa qơshadilar.

4.Boshqaruv malakalari

Bayerlarning kơpchiligi kichik personalni – stajer yoki assistentlarni boshqarish bơyicha muayyan burchlarga ega bơladilar. Shuning uchun ayrim kompaniyalar ơz bayerlarini boshqaruv xusussiyatlariga maxsus ơqitishadi, ammo bu amaliyot keng ommalashmagan.

Bayer bunda ơz tajribasidan foydalanishi, ya'ni ơzi assistent yoki stajer bơlgan vaqtlarini esga olishi va u bilan boshliği qanday muomala qilganligini xotirlashi kerak. Bu bayerga ơzini unga tobe bơlganlar nuqtai nazaridan baholash va professional bơlib qolish imkoniyatini beradi. Bayerning barcha hamkasblariga nisbatan bơlgan munosabati hamisha yuksak professional darajada bơlishi kerak. Bayer personalga rahbarlik qilishidan tashqari kiyim assortimenti, byudjet, resurslar va vaqtni boshqarishi zarur. Boshqaruv malakasi ham xuddi sotish sohasidagidek yillar davomida tajriba orqali orttiriladi.

Asosiy qoidalar

Bayerning asosiy vazifasi shundaki, u reteyler ishlaydigan bozor uchun mahsulot assortimentini shakllantirishi zarur. Bu vazifani amalga oshirish uchun quyidagilar lozim bơladi:

- ơz mamlakati, shuningdek, xorijdagi mahsulot yetkazib beruvchilar bilan doimiy aloqani ushlab turish;

-kompaniyaning turli bơlimlari bilan doimiy kontaktlarga ega bơlish, ya'ni boshqa bayerlar, merchandayzerlar va sifat bơyicha inspektorlar bilan yaqin aloqada bơlish;

-ơz bơlimidagi kichik xodimlarni boshqarish. Ushbu vazifalarni bajarish uchun bayer mustahkam iroda, ơz ishiga bơlgan muhabbat va yuksak motivatsiyaga, kreativlikka ega bơlishi hamda mahsulotni juda yaxshi bilishi zarur.

Nazorat savollari:

1.Fashion- bayerning moda industriyasida tutgan ơrni.

2.Zamonaviy bayerning vazifalari nimalardan iborat?

3.Kompaniyaning qaysi bơlimlari bilan bayer doimiy muloqotda bơlishi kerak?

4.Professional bayer qanday xussusi tlarga va malakaga ega bơlishi lozim?

Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Хелен Говорек. Закупки в сфере моды. Пер.с англ.Гревцов Паблишер. Минск.2009.

2.А. Пименов. Хочу- Вижу,изд. Омега,Москва.2010.


8-Ma'ruza

Mavzu: Moda industriyasida merchandayzing.

Reja:

1.Merchandayzing tushunchasi.

2.Moda industriyasida merchandayzing maqsadi va vazifalari.

3.Merchandayzing bơlimi.
1.Merchandayzing tushunchasi.
Merchandayzing ( inglizcha merchandise - mahsulotlar, savdo qilmoq) - bu chakana savdo joylarida xaridorga ta'sir ko’rsatishning kompleks sistemasidir.

Merchandayzing turli reklama tashuvchilar (POS materiallar), psixologiya (kognitiv psixologiya ), kompozitsiya asoslari, atrof-muhit dizayni, rang psixosemantikasi, vizual belgilar va obrazlar haqidagi fan sifatida koloristika va semiologiya (semiotika)dan foydalanishga asoslanadi.

Merchandayzingning ta'riflari juda kơp. Ulardan faqat ikkitasini keltiramiz:

1) Merchandayzing - bu savdo nuqtasida savdo xodimlarining yordamisiz xaridorga maksimal ta'sir kơrsatishdir»;

2) Merchandayzing - bu savdo joyidan samarali foydalangan holda savdo nuqtasi va uning egasi uchun maksimal daromadga ega bơlish imkoniyatini yaratishga yonaltirilgan tadbirlar majmuasi».

Shu ơringa "savdo xodimlarini"ni ham qơshish zarur, chunki kơplab merchandayzerlar moda mahsulotlari sotiladigan magazinlarni «tirik organizmlar» deb hisoblashadi, ammo tirik organizmning hayotiy faoliyatiga ta'rif berish juda murakkab vazifa.

Fashion - industriyadagi barcha merchandayzing tadbirlarida quyidagilardan foydalaniladi:

-brendning jonsiz tarkibiy qismlaridan (magazinning ekste eri va intereridan, vitrinalaridan, savdo zalidan, savdo jihozlaridan, manekenlardan, POS-materiallardan, kassadan, musiqiy fondan va b.);

- brendning jonli tarkibiy qismlaridan (savdo personali va magazin mijozlaridan).

Shu tariqa, merchandayzingni –brend mahsulotlarini sotish joylarida xaridorga ta'sir kơrsatishning kompleks sistemasi deb aytish mumkin. Demak, merchandayzing brendni chakana savdo orqali tarğib qilish vositalaridan biridir.

2.Moda industriyasida merchandayzing maqsadi va vazifalari.

Merchandayzingning maqsadi - maksimal mahsulotni maksimal narxda maksimal xaridorlarga sotishdan iborat.

Filipp Kotler kompleks marketing kommunikatsiyalarni 6R sifatida xarakterlaydi:

1) PRODUCT - mahsulot (moda dunyosida brend mahsulot hisoblanadi);

2) PRICE-narh;

3) PLACE - joy;

4) PROMOTION - targib qilish (reklama tadbirlari kompleksi);

5) PUBLIC OPINION - jamoatchilik fikri ( modadagi masulotni iste'mol qiluvchilarning motivatsion-ahloqiy qarashlari);

6) POLITICS - siyosat (moda spetsifikasi, bu yerda siyosat brend falsafasi va uning kollektsyalari haqidagi afsonalardir, ular magazinning merchandayzingini yaratadi).

Moda industriyasidagi merchandayzing kơrsatilgan maqsadlarni amalga oshirishi uchun bir qator vazifalarni ham bajarishi zarur, ya'ni ular quyidagilar:

- magazinda sotilishi kerak bơlgan mahsulotga xaridorni e'tiborini tortish va uni sotib olishga qiziqtirish ;

-magazin falsafasini ishlab chiqish, va buning natijasida , haridlarning falsafasini (firma konseptsiyasini) ishlab chiqish;

- merchandayzing-bukni tuzish, magazin intereri, savdo jihozlarining turlari va joylashtirilishi mijozlar psixologiyasiga mos ravishda bơlishini ta'minlash va rangshunoslik qonunlaridan foydalanish;

-magazin mijozlarining maqsadli auiditoriyasini aniqlash, maqsadli auiditoriya ning aniqlangan motivatsion - ahloqiy modellari bilan ishlash;

-xaridorni ma'lumot bilan ta'minlashni yangicha tarzda shakllantirish;

magazinning yangiliklari va savdo strategiyasini iste'molchiga taqdim qilib borish;

kollektsiyaning afsonalarini yaratish va ularni

kollektsiyalar namoyishida aks ettirish;

- savdo amalga oshiriladigan muhitni tashkil qilish maqsadida dizayn konuniya tlarini amaliyotda qơllash;

- yoritish xussusiyatlarini manipulyatsiya qilish;

-xaridorlar ơrtasida «qiziqishlar klubi»ni shakllantirish, ularni magazinga «boğlab olish» .

Moda industriyasida merchandayzingga nisbatan iqtisodiy yondashuv eskirdi. Sotuv kompleksi bu ơrinda barcha boshqa chakana savdo komplekslaridan farqlanadi. Buning bir nechta ob'ektiv sabablari bor. Birinchidan, savdo sohasida 30 dan ortiq formatdagi magazinlar bor (gipermarket, supermarket).

Moda industriyasida esa magazinning asosiy turlaridan butik hisoblanadi (albatta, butiklarning ơzi ham turlicha bơladi: kơchalardagi va savdo markazlaridagi butiklar, tarmoq butiklari, bitta yoki bir nechta savdo markalari bilan savdo qiluvchi butiklar, kornerlar va b.)

Ikkinchidan, ma'lumki, butikdagi ơziga hos muhitni yaratishda unda sotiladigan har bir kollektsiyaning noyobligi, brend falsafasi va ğoyasi, brend imidji va shunga mos tanlangan noyob savdo jihozlari, interer dizaynini tuzish katta rol ơynaydi.

Uchinchidan, butik formatida savdo zali uncha katta bo’lmaganligi tufayli modellar soni cheklangan bơladi, boshqa formatdagi magazinlarda esa, aksincha, mahsulotlarning juda keng assortimentini taqdim qilish imkoniyati mavjud. Ushbu 3ta sabab moda industriyasi merchandayzingini chakana savdoning boshqa turlari merchandayzingidan ajratish tendentsiyasini keltirib chiqaradi.

3.Merchandayzing bơlimi.

Agar bayerga mahsulotni sotib olish vaqtida sezgi zarur bơlsa, merchandayzerga esa assortimentni sotilishini ta'minlab berish uchun tajriba kerak bơladi.

Bu mutaxassislar juda kơp va tez-tez muloqot qilishadi, chunki ular moliyaviy daromadlar uchun mas'ul hisoblanishadi. Demak, merchandayzerlar sotuvlar byudjet ramkalarini, tovar kategoriyalari va assortimentdagi liniyalar miqdorini belgilab berishadi. Ular bayerlarga mahsulotlarni xarid qilish tartibini taqdim qilishadi, ularda narxlar belgilangan (minimal, urta yoki yuqori) hamda ularning magazinlarda paydo bo’lish muddatlari ko’rsatilgan bo’ladi.

River Island kompaniyasining erkaklar aksessuarlari bo’yicha

Merchandayzeri Nik Atkinson ơz ishi haqida quyidagilarni bayon qiladi: «Men bayer va komandaning boshqa a'zolari bilan yonma-yon ơtiraman, magazinlarga mahsulotni taqsimlash bơlimining boshliği va merchandayzerning assistenti bilan hamkorlik qilaman. Tavakkalni minimumlashtirish, potentsialni maksimizatsiya qilish va assortiment balansini rejalashtirish mening vazifamga kiradi. Bizda mavsum davomida qancha foyda kơrish va necha foiz chegirma qilish imkoniyati xususida ma'lumotlar mavjud bơladi. Merchandayzer kompyuterda yaxshi ishlashni bilishi zarur, chunki uning faoliyati hisob-kitob bilan boğlik, u vaziya tni tinmay tahlil qilishi kerak. Uning eng muhim hussusiyati - u raqamlar bilan erkin muomala qila olishi va raqamlarda kerakli ma'lumotlarni kơra olishi zarur.

Bundan tashqari, dizayn, xarid va merchandayzing bơlimlari ơrtasidagi doimiy kommunikatsiya ham katta ahamiyatga ega».

Merchandayzerlar muhim majlislarda va xaridlar tsikli bilan boğlangan turli jarayonlarda asosiy rol o’ynaydi. Ular bayerlarga turli tijorat masalalarida konsultatsiyalar beradi, modellar ishlab chiqargan mamlakati, yetkazib beruvchisi, ishlab chiqarilgan vaqti, umuman, turli parametrlariga kơra farqlanishi mumkin. Ular shuning uchun assortimentning narxi haqida ham ma'lumot berib boradilar. Agar mahsulot rejalashtirilganidan past narxga ega bơlsa, ushbu assortimentning boshqa yuqori narxdagi tovarlari hisobiga kompensatsiya qilish mumkin. Buni narxlarni "mu'tadillashtirish" deyiladi. Bu vaziyat assortimentning ơrtacha narxlari rejalashtirilganidan past bơlgan yoki oshib ketgan vaziyatlarda kuzatish mumkin. Merchandayzerlar bayerlar va dastlabki yoki takroriy buyurtmalarni yetkazib beruvchilar bilan tez-tez muloqotda bơlishadi. Bu munosabatlar assortimentdagi har bir modelning omadga erishishida muhim axamiyatga ega. Ulgurji sotib oluvchilar mahsulotni ishlab chiqish bosqichining katta qismini nazorat qilishsa, merchandayzerlar esa estafetani ishlab chiqarish bosqichida qabul qilib olishadi. Bayerlar va merchandayzerlar mahsulot yetkazib beruvchilar bilan ham qơshma majlislar ơtkazishlari mumkin, bu juda kơp mamlakatlarda, hususan, Buyuk Britaniyada ham amalga oshirilmoqda.

Chakana savdo bilan shuğullanuvchi ayrim kompaniyalarda merchandayzing bơlimi ơrniga zahiralarni boshqarish komandasi ishlaydi. Bu komanda nisbatan kamroq vazifalarni bajaradi. Boshqa kompaniyalarda reteylerlarga joriy mavsum uchun yetkazib beriladigan mahsulot bilan bayerlar emas, balki merchandayzerlar shuğullanishadi. Merchandayzer, shuningdek, magazinlar personali bilan muloqot qilish, mahsulotlarni omborlarga joylashtirish, tovarlarni distributsiya qilish bilan ham shuğullanadi. Ayrim kompaniyalarda maxsus komandalar mavjud bơlib, ularning a'zolarini magazinlarga maxsulotlarni tarqatish bo’yicha menejerlar, optimizatorlar yoki merchandayzerlar, deb ham atashadi. Merchandayzer sotuvlarning borishini ham nazorat qiladi, u odatda, sotuvlar haqidagi xisobotni har haftada monitoring qiladi. Kơplab moda magazinlari elektron kontrol-kassa apparatlari sistemasi bilan jihozlangan bơlgani uchun ular barcha ma'lumotlarni zudlik bilan markaziy bazaga yetkazadilar.

Shuning uchun merchandayzerlar sotuvning har kungi hajmi haqida ma'lumotga ega bơlib boradilar. Merchandayzerlar qabul qilingan ma'lumotlar asosida ishlab chiqaruvchilardan yaxshi sotilayotgan mahsulotlarni takroriy sotib oladilar, yomon sotilayotgan mahsulotlarning esa narxini pasaytiradilar. Shu tariqa, merchandayzerlar bayerlar tomonidan shakllantirilgan va tanlangan tovarlar assortimentini magazinlarga ơz vaqtida va zaruriy miqdorda yetkazib berishga mas'ul bơladilar.


Nazorat savollari:

1.Merchandayzing tushunchasini ta'riflab bering.

2.Merchandayzing qanday maqsad va vazifalarni bajarishga hizmat qiladi?

3.Moda industriyasida butik tushunchasi tơğrisida fikrlaringiz?

4.Zamonaviy kompaniyalarda merchandayzing bơlimi qanday vazifalarni bajaradi?

5.Zamonaviy merchandayzer qaysi bilimlarga ega bơlishi kerak deb ơylaysiz?

Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Наталия Гузелевич.Фокусы мерчандайзинга.изд.Питер.2010.

2.Хелен Говорек. Закупки в сфере моды. Пер.с англ.Гревцов Паблишер. Минск.2009.

3.А. Пименов. Хочу- Вижу,изд. Омега,Москва.2010

9-Ma'ruza

Mavzu: Hidlar, musiqa va yoruğlik merchandayzing vositalari.

Reja:

1.Hidlarni ta'sir kuchi.

2.Merchandayzingda musiqaning ơrni.

3.Yoruğlik, chiroqlar- merchandayzing vositasi.
1.Hidlarni ta'sir kuchi.

Odamzod hayvonot dunyosiga juda yaqin hisoblanadi. Hayvonlarni

hid bilishi 3 kategoriyaga bơlinadi :

1)makrosmatiklar, 2)mikrosmatiklar,3)hidlarni umuman bilmaydigan hayvonlar (kitlar). Birinchi kategoriyaga-makrosmatiklarga sher, bơri, itlar va boshqa yirtqich hayvonlar kiradi.Masalan sherda 120mln.hid bilish hujayralari mavjud. Ikkinchi kategoriyaga-mikrosmatiklarga maymunlar va odamlar kiradi.Odamlarda faqatgina 6 mln. hid bilish hujayralari bor.Maymunlarning asosiy sezgi organi kơrish hisoblanadi, ular yashil rangli barglar orasidan mevalarni ajratib olish qobiliyatiga ega, mevalarni hidi ular uchun unchalik axamiyatga ega emas .Zamonaviy inson uchun hid bilish juda muhimdir . Eshitishni, kơrishni yơqotgan odam nogiron hisoblanadi .Hid bilishni yơqotgan odam ơzini nogiron deb hisoblamaydi.Lekin hid bilish hayotni sifatini belgilaydi. Ayollarga 15 sekund yetarli bơlarkan biron bir hidni sezish uchun, erkaklarda esa kơproq eshitish va boshqa sezgi organlari rivojlangan.

Hidlar umuman olganda yoqimli va yoqimsiz bơlishi mumkin. Shu asosiy ajratish insonlarga parfyumeriya mahsulotlarini tanlashda, odamlar orasida muloqot ơrnatishga yordam beradi. Agar hid yaxshi ijobiy ta'surotlar bilan boğliq bơlsa, yaxshi kayfiyatni keltiradi. Yomon, yoqimsiz narsalar va hodisalar bilan boğliq bơlsa depressiya holatini keltiradi . Masalan: haydovchiga benzin hidi mashinada yaxshi

yurishini eslatsa, musiqa konservatoriyasida benzin hidi odamlarga yoqmaydi. Shunday qilib hid bilish hodisalar bilan boğliqdir. Bu ma'lumotlarni merchandayzer yoki merchandayzingda hidlar bơyicha mutaxassis-aromamarketolog bilishi shart. Bundan tashqari hidlar «katta» va « kichik» hidlarga bơlinadi.

«Katta» hidlar uzoq masofadan seziladi va ommaviy tuyğular bilan boğliq bơladi.Masalan: bu hidlarga jalla quygandan keyingi azon va nam hidi, dengiz hidi, ekzotik tropic hidlar, shimoliy va janubiy shamol hidi kiradi.

«Kichik» hidlarga qisqa masofadan bilinadigan hidlar kiradi. Bu hidlarga yaqin insonlarning hidlari,bolalarining hidlari,intim hidlar kiradi. Har bir odamning intim hidi ,uni ơrab turgan 1metr kvadrat masofasida bơladi. Zamonaviy inson ơzini faqatgina kiyim orqali emas, balki hidlar(atir hidi,tamaki hidi va bosh... )orqali ham kơrsatadi.

Zamonaviy merchandayzing usullaridan biri bu savdo joylarida sun'iy hidlarni tarqatish hisoblanadi.Bunday hidlarni magazinlarda tarqatishdan maqsad, xaridorni uzoqrok vaqtga magazinda qoldirish va shuni oqibatida u kơproq tovar sotib olishiga imkoniyat yaratish. Agar xaridorga magazindagi hid yoqimli bơlsa, uning xotirasida “men bu yerda ơzimni yaxshi his qildim”degan fikr qoladi va xaridorni yana shu magazinga qaytib kelishiga sabab bơladi.Magazinda hid tarqatish kerak bơlgan 3 hil hudud mavjud:1)magazinga kirish zonasi,2)kiyinish zonasi,3)kassa apparati yonidagi zona.
2.Merchandayzingda musiqaning ơrni

Merchandayzingni xozirgi kunda san'at deb atashimiz ham mumkin.Chunki musiqaning merchandayzingda ơrni juda kattadir.Zamonaviy musiqada asosiy tushunchalardan- ovoz balandligi, ritm va temp hisoblanadi. Magazinda yangrayotgan musiqa xaridorni magazin ichiga kirishiga majbur etishi lozim va musiqaning asosiy maqsadi xaridorni tovar sotib olishiga yordam berishidir.

Lekin magazinga musiqa tanlashda ayrim jihatlarga e'tibor qaratish lozim. Juda baland ovozda va tez tempda yangrayotgan musiqa kơp mijozlarni asab sistemasiga salbiy ta'sir etib, ularni ơsha joydan ketishiga sabab bơlishi mumkin. Ơrta va sekin tempdagi musiqa mijozga yaxshi ta'sir kơrsatib, ularni kayfiyatini kơtaradi va magazinda uzoqrok vaqt bơlishiga yordam beradi. Bu variant ơzining imidjini saqlab qolishga intiladigan brendlarga juda yaxshi qơl keladi va shunday brendlar uchun mijozlarining yana magazinlarga qaytib kelishiga imkoniyat beradi. Katta supermarketlarda xaridorlar oqimi kơp bơladigan vaqtlarda tempi tezroq musiqa qơyiladi,chunki bunday musiqa xaridorlarni magazin ichida tezroq harakat qilishiga sabab bơladi. Musiqa xaridorning tempiga mos kelishi kerak,u xaridorni judayam tezlashtirishi ham yoki judayam sekinlashtirishi ham mumkin emas.

Musiqa uslubini tanlash ham juda muhimdir. Ayrim “lyuks”sinfiga mansub magazinlar kơproq klub musiqasini: dance, trans, chill out,lounge yoqtiradilar.

Mashhur brendlar ơz kollektsiyalarini namoyish qilganlarida ishlatilgan musiqalarini ơz magazinlariga kompakt disklarda sotish uchun mơljallangan kollektsiyalar bilan birga boradilar.

Brend siyosatiga mos kelishi va brend imidjini saqlashi uchun musiqa quyidagilarga javob berishi kerak:

1.Agar savdo markasi fashion yơnalishida ish yuritsa unda musiqa ham fashion uslubida bơlishi lozim.

2.Har bir kollektsiya biron bir mavzuga bağishlanadi, shuning uchun musiqa ham shu mavzuga mos kelishi kerak.

3.Mijoz nimani kơrsa, shunga mos musiqani eshitishi lozim. Musiqa magazin uslubiga va intereriga mos kelishi kerak.
3.Yoruğlik, chiroqlar merchandayzing vositasi.

Yoruğlik dizayner qơlidagi kuchli qurol hisoblanadi.U faqatgina magazinni dizaynini ơzgartirib qolmay,balki tovarni ham kơrinishini ơzgartiradi.Shuning uchun magazin dizaynini loyihalashtirganda albatta yoruğlik dizaynini unutmaslik kerak, chunki yoruğlik inson kayfiyatini ơzgarib turishiga sabab bơladi. Yoruğlikni inson psixologiyasiga ta'siri kuchli hisoblanadi, yoruğlik kam bơlsa qoronğu xonada inson ơzini yaxshi his qilmasligi mumkin va kayfiyati tushib ketishi mumkin.

Merchandayzingda yoruğlikni tơğri tanlash,uni joylarda tơğri taqsimlash kerak. Agar magazinda chiroqlar tơğri joylashtirilsa bu magazinning faqat ơziga hos uslubini paydo bơlishiga, xaridorlarni magazinga jalb qilishga va ularni xarakatiga ta'sir kơrsatadi. Magazin ichidagi joylashtirilgan chiroqlar xaridorlarga harakat qilish yơlini yaratib turadi, chunki xaridorlar yoruğlik tomon harakat qilishadi.

Zamonaviy texnika rivojlanish asrimizda chiroqlarni turli dizaynda va turli ranglarda ishlab chiqarilishi merchandayzingda eng qulay vosita hisoblanadi. Magazin vitrinasidan boshlab magazindagi tovarlarni joylashtirishda ham chiroqlarni qanday joylashtirilganligi iste'molchilarni e'tiborini tortishiga ahamiyati katta. Magazinda kiyim, oyoq kiyimlarni va akssesuarlarni joylashtirishda chiroqlarni ayrim modellarga kơproq yơnaltirilsa ham ơziga hos noyoblik hissi paydo bơladi.Shuning uchun yoruğlik va chiroqlar merchandayzingni eng kerakli vositasi hisoblanadi.

Nazorat savollari:

1.Hid bilish kategoriyalari bơyicha odamzod qaysi biriga kiradi?

2.Hidlarning merchandayzingda qanday ta'siri bor?

3.Magazinda qaysi zonalarda hidlarni tarqatish lozim deb ơylaysiz?

4.Musiqaning inson psixologiyasiga ta'siri qanday?

5.Merchandayzingda qanday musiqalardan foydalanish mumkin deb hisoblaysiz?

6.Yoruğlikning merchandayzingda tutgan ơrni qanday?

Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Наталия Гузелевич.Фокусы мерчандайзинга.изд.Питер.2010.

2.Хелен Говорек. Закупки в сфере моды. Пер.с англ.Гревцов Паблишер. Минск.2009.

3.А. Пименов. Хочу- Вижу,изд. Омега,Москва.2010.

10-Ma'ruza

Mavzu: Merchandayzingda psixologiya . Iste'molchilarning psixoturlari.

Reja:

1.Merchandayzingda psixologiya .

2.Psixografiya .

3.Iste'molchilarning psixoturlari.
1.Merchandayzingda psixologiya .

Bizning axborot kompyuter asrida kơp hollarda kompyu ter insonga emas, balki inson kompyuterga hizmat qilmoqda. Inson ơzi yaratgan nomoddiy ne'mat- Internetga borgan sayin chuqur va juda chuqur kirib bormoqda. Moda dunyosida ham shunday: iste'molchilar ơzi yaratgan nomoddiy ne'mat brendga hizmat qilmoqda, iste'molchilar brendlarni reklama qiluvchiga aylanmoqda. Bozor mahalliy yarmarka bơladimi, mamlakat yoki butun dunyo miqyosida bơladimi bozor qonuni barchasiga bir hildir. Qaysi savdogar ơz tovarini chiroyliroq kơrsata olsa u epchilroq, demak omadliroq hisoblanadi. Eng muhimi, savdogarmi yoki kơp mingli jamoaga ega bơlgan xalqaro xoldingmi ơz tovariga qiziqtirishi va tovar atrofida katta shov-shuv yaratishi kerak. Buning uchun bozorda bir oz psixolog bơlish lozim, shuning uchun mutanosib psixologiyani moda industriyasiga ishlashga majbur qilish kerak. Bizga ma'lumki, moda industriyasining rivojlanishiga, undagi tovarlarni xaridorlarga taqdim qilishda- merchandayzingda psixologiyaning ơrni katta. Chunki magazinlarga kelgan xaridorlarga psixologik ta'sir etish yơllari bilan xaridorni tovarga qiziqtirish va uni tovarni sotib olishiga yordam berish kerak. Shuning uchun merchandayzerlarga psixologiyani yaxshi bilishlari ahamiyati juda kattadir. Eng birinchi navbatda merchandayzer va magazin personali, xaridorlarni ơziga xos psixologik turlarga bơlinishini ơrganishi va ularga shunga qarab muomila qilishni bilishi kerak.

2.Psixografiya .

Kiyim bu uning egasini falsafasini kơrinishi. Albatta har bir inson shaxs sifatida bir hil emas. Shunday bơlsada ba'zi shaxslar bir- biriga qandaydir ơxshash bơlishi, ba'zilar ơxshamasligi mumkin. Ayrim insonlar shaxs hisoblansa, boshqalari taqlid qiluvchi bơlishi mumkin va shunga ơxshash.”Shunga ơxshash”ibora shaxsni psixoturlarga(shaxsiy tavsifnoma) bơlinishini kơzda tutadi.Amerika kompaniyasi Younge Rubicam ni yaqinda ơtkazgan tadqiqoti natijasida iste'molchilarni kơproq tovar sifati va ishonchliligi emas, balki tovar brendini qanday hayotiy qadriyatni tarğibot etayotgani qiziqtiradi. Shunday qilib aytish mumkinki, ijtimoiy demografik va psixografik tovarnomalar ơrtasidagi uzilish katta tezlikda oshib borishi davom etmoqda.

Psixografiya (grekcha sơzdan olingan bơlib psyche -qalb va graphein- ezish degan ma'noni anglatadi) insonni shaxsiy

(individual) tavsifnomasini hisoblash metodidir (shu jumladan brendlarni shakllantirish va oldinga harakatlantirish maqsadida foydalaniladi.)

Psixografiya uchta asosiy tarkibiy (ơzgaruvchan) qismga bơlinadi.

1)Tovar atributikasini qabul qilish.

2)Hayot shaklini aks ettirish (pul ishlatishi; bơsh vaqtidan foydalanishi; mehnat faoliyati turi; ơzini tutish holatlari va boshqalar.)

3)Insonni shaxs sifatida ichki dunyosini aks ettirish (dunyoqarash; ma'naviy va moddiy qadriyatlar tizimi; ơzini tutish me'yorlari; motivlar munosabatlari).

Psixografiya asosi- marketolog va ohir oqibatda, merchandayzing amaliy instrumentari sini barcha majmuasini aniqlab beruvchi iste'molchining xatti xarakati modelini ratish bơlib qolmoqda. Iste'molchi xatti harakati modelini kơzga kơringan klassifikatsiya tizimi SRI INTERNATIONAL kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan VALS(Valuesand life style-“qadriyat va hayot shakli “) hisoblanadi. U iste'mol ierarxiyasi va ijtimoiy xarakteri konseptsiya siga asoslangan; Michigan Universiteti savolnoma markaziy tomonidan ishlab chiqilgan LOV(List of values-“qadriyatlar rơyxati”).

3.Iste'molchilarning psixoturlari.

Kiyim tanlash murakkab va kơp bosqichli jarayondir. Xatto standart mezon “ma'qul yoki ma'qul emas” - insonni qadi- qomatiga kostyumni bichimini mosligi, kostyumni tashkil qilgan ranglarni inson yuzi, kơzi va sochlarining rangiga mos kelishi emas, balki kiyimni inson ơzi tơğrisidagi tasavvuriga mos kelishini bildiradi. Ba'zan uzoq muddatdan beri mavjud bơlgan buyum va maqbul sanalgan buyum har safar qandaydir taftishdan ơtkaziladi. Har qanday inson ơziga ma'qul kelgan, didiga mos kelgan kiyimni tanlaydi. Bunda harid qilish funktsional va ratsional darajada(sport uslubidagi kiyim, ofisda ishlaydiganlar uchun klassik uslubidagi kiyim,tantanalar uchun mơljallangan liboslar va hokazo..), hamda his- hayajon asosida (tơğri keladimi yoki tơğri kelmaydimi, kayfiya tga mos kelishi) amalga oshiriladi. Kiyim harid qilishda tanlash mexanizmi murakkablashadi, chunki ushbu holatda ba'zi mezonlar, narxi, harid qilish joyi, atrofdagilar fikri (sotuvchi yoki yaqin dugonasini)ahamiyat kasb etadi.

“ Shaxsni hayotiy qadriyatlari tuzilmasi” metodikasini ishlab chiqish jarayonida iste'molchilarning 6ta psixoturlarga ajratildi:

1)”kar’erachilar”;

2)”intelligentlar”

3)”gedonistlar”

4)”mustaqillar”

5)”tahlidchilar”

6)”meyyorchilar”
“Kar’erachilar”

“Karerachilar” uchun kiyimni asosiy funktsiyasi - bu ularning ijtimoiy ahvolini ommaga ma'lum qilishdir. Yuqori nufuzini kơrsatish uchun, bunday odamlar kiyim tanlashga juda jiddiy e'tibor bilan yondashadilar. Bunday psixotur toifasidagilarga namoyishkorona hatti harakatlar xosdir. Kiyim tanlashda ular uchun eng asosiy sơz bu “nufuzli “ brend nomi, bir qarashda bilinadigan , atrofdagilarga, ortiqcha tushuntirishlarsiz, ma'lum bơlgan kiyimni qaysi savdo markasiga tegishli ekanligi katta ahamiyatga ega. ”Karerachilar” magazinga tashrifida ularni ijtimoiy nufuzini ta'kidlashini his etishlari lozim, shu sababdan yetarlicha yoqimtoy bơlmagan hodim, magazindagi sifatsiz reklama, tashrif buyurgan atrofdagi shaxslar kontingent toifasi ularni shu magazinga kirmaslikka chorlashi mumkin.Magazindagi hodimlar bunday toifa haridorlar bilan judda htiet muomila qilishlari lozim.Ularga faqatgina nomi mashhur brendlarni tovarlarini kơrsatishlari lozim.Bu psixoturdagi odamlarga magazin sotuvchilari 'tibor berib, ularni barcha hoxishlarini vaqtida bajarishlari lozim. Aks holda bunday xaridorlar boshqa shu magazinga qaytib kelmasligi mumkin.

“Intelligentlar”

Ushbu toifaga mansub iste'molchilar fikricha kiyim qullay va sifatli bơlishi kerak. Shuningdek kiyim qaysi funktsiyani bajarishiga qarab shu vaqtga mos kelishi lozim.

“Intelligentlar”ơziga ortiqcha e'tibor qaratmaydigan, noqulaylik olib kelmaydigan va soğliqlariga salbiy ta'sir etmaydigan kiyimlarni tanlashni ma'qul kơradilar. Juda erqin ranglardagi kiyimlarni tanlashni yomon kơradilar, chunki ular kơchada odamlar orasida ajralib turishni, hammaning e'tiborida bơlishni yoqtirmaydilar. Ular kamtarin, ơta bosiq rangdagi kiyimlarni sotib olishadi. Bu psixotur uchun kiyim markasi katta ahamiyatga ega emas, balki uning sifati va qulayligi muhimdir.

“Intelligentlar”ni magazinga borishi ular uchun juda muhimdir, chunki ular faqatgina xarid qilish uchun emas, balki yangi informatsiyalarni olib dunyoqarashini oshirish uchun. Magazin hodimlari bunday xaridorlarga hushmuomila bơlib, ularga yangi kollektsiyalar aks ettirilgan jurnallar va kataloglarni kơrsatishlari maqsadga muvofiqdir. Agar magazin hodimlari ularni qiziqtirgan savollariga yetarlicha javob bera olmasalar, ular magazinga yana qaytib kelmasliklari mumkin.

“Gedonistlar”

“Gedonistlar”uchun kiyim tanlash kayfiyatini kơtarish demakdir. Bunday psixoturga mansub odamlar hammaning diqqat markazida bơlishni istaydilar, shu sababli eng sơngi modadagi kiyimlarni kiyishni xoxlaydilar. ”Gedonistlar” magazinlarni aylanishni yoqtiradilar va ularga uchragan buyumni kayfiyatlarini kơtarish maqsadida xarid qilishlari mumkin. Ular ơzlarining tashqi qiyofalariga katta e'tibor berishadi, modani diqqat bilan kuzatishadi, nafaqat bugungi, balki ertangi moda tendentsiyalariga mos keladigan kiyimlarni kiyishga harakat qilishadi. ”Gedonistlar” mashhur brendlarni mahsulotlarini eksklyuziv modellarini, rangi kơzga tashlanadigan va hammani e'tiborini ơziga tortadigan

byuyumlarni sotib oladilar. Bunday odamlar jamiyatda yangi modani tarğib qiluvchilar hisoblanadi. Ularga shijoatli xatti harakat xos bơlib, xarid qilishni kơp hollarda “kơrdim- hohladim” printsipi asosida amalga oshirishadi. ”Gedonistlar” uchun xarid qilish holati ơzini rohatlanishi uchun bir bahona, shuning uchun magazinga tashrif - bu bayramdir. Aynan shunday xaridorlar uchun ham merchandayzingni roli kattadir, chunki magazin tashqi dizayni, magazin intererining dizayni, tovarlarni joylashtirilganligi va boshqa merchandayzing vositalarining roli juda muhimdir. Magazin hodimlari bunday toifa xaridorlarga ularni talablarini inobatga olgan holda ularga yangicha modellarni kơrsatib, ularda salbiy hissiyotlarni keltirib chiqarmasliklari kerak.

“Mustaqillar”

“Mustaqillar”tanlovi ularni shaxsiy xususiyatlaridan kelib chiqib, shu muddatda ular uchun dolzarb bơlgan ğoyani ifodalashga hizmat qiladi.Ular uchun shaxsi tlarini faqat ơziga xosligi va hech kimda qaytarilmasligi juda muhimdir.Lekin “gedonistlar”dan farqli ularoq ularni atrofdagilar fikri, tan olishi qiziqtirmaydi.”Mustaqillar”ni harid qilishdan asosiy maqsadi ularni shaxsiy xususiyatlarini aks ettirib turuvchi “ơz” buyumlariga ega bơlishdir. Kiyim tanlashda ham ular faqatgina ơz qarorlari asosida, hech kimda yơq kiyimlarni xarid qilishni yoqtiradilar. Ushbu psixotur vakillari xatti harakatini oldindan bilib bơlmaydi, chunki ular uchun xaridni amalga oshirishda eng muhimi ularni tanloviga hech kimni ta'sir etmagani, uni ơzlari mustaqil amalga oshirgani tơğrisidagi hissiyot tushunchasidir .Chunki kiyim bunday psixoturdagi odamlar uchun birinchi navbatda, ơzini namoyon etish usuli hisoblanadi va modadagi buyum egasini shaxsini kơrsatib turish vositasidir. Magazin xodimlari bunday xaridorlarga ehtiyotkorona muomila qilishlari kerak , chunki agar ular biror kiyimni tanlaganida magazin hodimini fikrini eshitib qolsalar darhol bu xariddan voz kechishlari mumkin. ”Mustaqillar” e'tiborini kam uchraydigan noyob modellarga qaratadilar, agar shu modelni biror kimsada kơrib qolsalar ushbu magazinga boshqa qaytib kelmaydilar. Ularni mahsulotlarni ishlab chiqargan brendlari ham hardoim ham qiziqtiravermaydi. Asosiysi bu mahsulotni boshqa hech kimda yơqligi.

“Taqlidchilar”

Ushbu psixotur vakillari “kumir” lariga yoki atrofidagi kimsalarga taqlid qilib yashaydilar. Huddi shu kimsalar reklama va modaning asosiy qurbonlari hisoblanishadi. Kiyim tanlashda ularning ơz fikrlariga ishonchlari yơq va bu tanlovni ular uchun yuqori hurmatga ega bơlgan biror dugonasi, qơshnisi, eri yoki xotiniga qơyib beradilar. Ular yakka tartibda xarid qilmaslikka harakat qiladilar, chunki ularni tanlovi tơğri ekanligi baholanishi kerak. ”Taqlidchilar”shunday magazinlarni tanlashga harakat qilishadiki ular uchun namuna bơlgan odamlar boradiganlarini . Bunday xaridorlarga psixologik ta'sir ơtkazish juda yaxshi samara beradi va bu magazin xodimlariga qơl keladi. ”Taqlidchilar” magazinlarga kơproq elğiz bormaydilar, ularga sotuvchilarni fikri bergan maslahatlari juda muhimdir. Shuning bunday odamlarga magazin xodimlari ahamiyat berishlari va ơz maslahatlarini berishlari kerak. Ular kơproq urf bơlgan brendlarni mahsulotlarini sotib olishni yoqtiradilar.

“Meyyorchilar”

Bu psixoturga mansub odamlar ơta tejamkor,ơz harajatlarini puxta rejalashtiruvchi hisoblanadi. Har qanday pul harajatlari ular uchun asoslangan bơlishi shart. Shuning uchun ular kiyimni faqat qulayligi va ơz funktsiyasini bajarishiga qarab xarid qilishadi. Kiyimning brendi va markasi ular uchun ahamiyatga ega emas, shuning uchun kiyim tanlashda ular kơpchilik qabul qilgan meyyorlarga amal qilishadi. ”Meyyorchilar” yangi brendlarga qiziqishmaydi va ularni mahsulotlariga ishonchlilik nuqtai nazaridan qarashadi. Magazinga tashrif buyurganlarida bunday xaridorlar faqatgina ơzlari ơrgangan va pullariga munosib sifatga ega bơlgan mahsulotlarni sotib olishadi.

Ularga reklamani ham ta'siri kam.

Magazin xodimlariga qơyiladigan talablar, har bir xaridorga ơziga xos psixoturiga qarab muomila qilishni taqozo etadi. Shundagina merchandayzing ơz vazifasini bajarishi mumkin bơladi, chunki uning asosiy vazifasi magazinga yangi xaridorlarni jalb qilish va eskilarini ushlab turishdan iborat.

Nazorat savollari:

1.Merchandayzingda psixologiyaning tutgan ơrni va ta'siri qanday?

2.Psixografiya tushunchasi va uning tarkibiy qismlari tơğrisida qanday ma'lumotlarga ega bơldingiz?

3.Iste'molchilarni psixoturlarini aniqlash qaysi jarayon uchun muhimdir?

4.Iste'molchilar asosan qanday psixoturlarga ajratiladi?

5.Magazin xodimlarining har bir iste'molchilar psixoturiga qiladigan munosabati qanday bơlishi kerak?

Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Наталия Гузелевич.Фокусы мерчандайзинга.изд.Питер.2010.

2.Хелен Говорек. Закупки в сфере моды. Пер.с англ.Гревцов Паблишер. Минск.2009.

3.А. Пименов. Хочу- Вижу,изд. Омега,Москва.2010.

11-Ma'ruza

Mavzu: Rang marketingi va rang psixosemantikasi.

Reja:

1. Merchandayzingda rang marketingi. Ranglarning inson psixologiyasiga ta'siri.

2.Ranglarning insonga ta'sir etishiga qarab ajratilishi.

3.Ranglar xarakteristikasi.

4.Magazin intererida ranglarni qơllanishi.
1. Merchandayzingda rang marketingi. Ranglarning inson psixologiyasiga ta'siri.

Rang psixologiyasi tơğrisida gapirilganda quyidagi aforizmni esga olamiz: Ranglar insonni aks ettiradi, inson esa ranglarni. Boshqacha qilib aytganda, insonlarni har biri qaysidir rang bilan boğliqdir. Shu birikmalarni ơrganish va sistemalarga solish bilan rang psixosemantikasi shuğullanadi.

Merchandayzerlar ham rang psixosemantikasiga oid bilimlarga yetarli ega bơlishlari lozim.Chunki bu bilimlar ularga quyidagilarda zarur bơladi:

1) vitrinalarni kompozitsiyasini tuzishda;

2)magazin intereri dizaynini tuzish uchun;

3)savdo zallarida kollektsiyalarni rang birikmalari yordamida joylashtirish uchun;

4)reklama materiallarini tayyorlash uchun ;

5)magazin dizaynini tuzish uchun;

6) xaridorlarga ranglar orqali psixologik ta'sir etish uchun;

Insonlar qaysi rangni kơproq yoqtirishlariga qarab bir necha psixoturlarga ajratiladi. Insonlarga yoqtiradigan ranglariga qarab quyidagi xarakteristikani berishimiz mumkin.

Ranglarni odam psixologiyasiga ta'siri. Ranglar ơzini tutishiga juda katta ta'sir etadi. Ranglar bizning kayfiyatimizni kơtarishi yoki uning aksi tushirishi ham mumkin. Rangning bunday xususiyatlaridan foydalanib biz xar hil hayotiy hodisalarni ơzimizning foydamizga ơzgartirishimiz mumkin. 1750yilda 1200rang birikmalari mavjud bơlgan hozirgi vaqtga kelib ular soni 10mln. yetdi.

Rang-bu yoruğlik degan fizik, matematik olim Isaak Nyuton. Rang bu fizik fenomen bơlib, u yoiruğlik tơlqinlarini buyumdan qaytishini bildiradi. Rang tabiiy fizik jarayon bơlsa ham, uning bizning emotsional hayotimizga ta'siri juda katta. Ranglar atrofimizdagi va ichki olamimizni tơldiradi va boyitadi. Hech kim ranglarga befarq munosabatda bơlaolmaydi. Rangni kơrgandayoq bizda har hil his-tuyğular paydo bơladi: yoqtirish yoki yomon kơrish; rangni qabul qilish yoki qabul qilmaslik, havotirga tushish yoki tinchlanish. Inson tuyğulariga ta'sir etib inson kayfiyatini kơtarishi yoki tushirishi ham mumkin, insonning hati-harakatiga va xulqiga ham ta'sir etishi mumkin. Rangning bu xususiyatlari genetik xotirasiga asoslangan. Rangning qabul qilish birdaniga paydo bơlmagan, balki qadimgi zamondan ajdodlarimizning hayotiy tajribalaridan shakllangan. Ranglar odamlar tasavvurida tabiat bilan boğlangan: kơk rang - kunduzgi va tundagi osmon rangi, suv rangi; qizil rang- olov rangi, qon va havf-hatar rangi, ishonch rangi; yashil rang- atrofimizdagi tabiat rangi, hayot rangi, yaxshilik va ossudalik rangi; qora rang- tun va sir-sinoat rangi. Ranglarning qadimgi odamlar hayotida katta rolini bayroqlar va gerblarni har- hil ranglar bilan bezatilganini kuzatish mumkin.

2.Ranglarning insonga ta'sir etishiga qarab ajratilishi.

Psixologiyada ham ranglarga alohida e'tibor qaratiladi.

Psixologiyada ranglar 2hil guruhga bơlinadi: birinchisi iliq ranglar (qizil, sariq, olov rang va oq rang); ikkinchi guruhga sovuq ranglar kiradi( kơk, qora va binafsharang) yashil rang ikkala guruhga ham kirishi mumkin.Har bir rangning alohida ramziy ma'nosi bor.

Hindistonda har bir tabaqaning ơzining rang ramzlari bor edi : braxmanlar-oq, asket-gadoylari - olov rang kiyim kiyishar edi. Bu rang jinoyatchilar kiyimining rangi hisoblanadi.

Xitoyda ranglarni dunyoning xar hil tomonlari bilan boğlashadi: sharq- yashil, janub-qizil, ğarb - oq, shimol - qora, beshinchi tomoni yerning markaziga sariq rang- quyosh rangi tơğri kelgan. Sariq rang Xitoyda alohida ơringa ega, u yuqori tabaqani bildiradi.

Ğarbda qora rang ơlim rangi, motam va qayğu rangi hisoblanadi.

Qora rang Sharqda kuch va qudratni ramzi edi. Oq va qora ranglar birgalikda kelganda oq - ijobiyni, qora - salbiyni anglatgan.

Yevreylarda sariq, olov rang - gunoh ramzi edi. Shuning uchun dinida ham qurbonlik uchun tơq sariq rang bơtaloqni taqdim qilishgan. Ranglarning emotsial yoki psixologik ta'sirini oson analiz qilish qiyinroq. Kơpchilik odamlar bitta rangni tanlashadi va shu rangni ularning kayfiyatini kơtaradi deb hisoblashadi. Ranglari tơğri tanlanmagan xonalarda yashash va ishlash qiyin deb hisoblanadi. Ranglar kuchli va kuchsiz, tinchlantiradigan va havotirga soladigan, oğir va yengil turlarga bơlinadi. Ranglarni yakka holda yoki birikmalar holida bơlishi ham odamlarga har hil ta'sir kơrsatadi. Tadqiqotchilar tajriba ơtkazayotgan odamlarga qanday ranglar birikmalarini yoqtirishlarini sơraganda shuni guvohi bơlishdiki: kơpchilik juda kontrast ranglarni tanlagan yoki yorqin va tơqroq ranglar birikmalarini tanlaganlar. Kơpchilik davlatlar va millatlarda ranglarning har hil ramzlari bơlsa ham, tadqiqotlar shuni kơrsatdiki dunyoning barcha mamlakatlaridagi odamlarning rang tơğrisidagi fikrlari juda ơxshash.

Qizil, sariq, yashil va kơk ranglar insoniyat «fokus» ranglari hisoblanadi. Shu ranglarni, yosh bolalar hali gapirishni bilmasalar ham yoqtiradilar. Har bir millat tilida ham ranglarni ơziga xos nomlari bor. Odamlar ranglarni quyidagi ketma ketlikda joylashtirishadi: qora va oq; qizil; sariq va yashil; kơk; jigarrang; qirmizi rang; pushti; olov rang va kulrang.

3.Ranglar xarakteristikasi.

Oq rang.

Oq rang - toza rang, tozalikni belgisi, oq bulutlar, osmondagi eruğlik va ruhan poklik rangi.Tarixni qaraydigan bơlsak oq rang qadimdan ilohiy rang bơlib xudoning rangi deb atalgan.Qadimiy Rimda ngi yilning birinchi kuni konsul oq kiyimda oq otda Kapitoliyga chiqish qilgan.Rimliklar xshi kunlarini kalendarda oq mel bilan belgilashgan,emon kunlarini qora mel bilan.

Oq rang inter erda ham tozalik ramzi sifatida keng qơllanadi.

Lekin ơtkazilgan kơp tajribalar shuni kơrsatadiki,oq rang kơzni toliqtirishi mumkin va shuning natijasida inson bosh oğriğini sezar kan.Oq rang inter erga tozalik bilan birga sovuqlik hissini olib keladi.Shu xususi tlarni inobatga olgan holda inter erda oq rang boshqa iliq ranglar bilan qơshilgan holda ishlatiladi.Ochroq oq rang magazinda ishlatilganda u potoloklarni baland va joyni kattaroq kơrsatishi mumkin. Shuningdek boshqa iliq ranglarni oq rangli inter erga qơshish tavsi qilinadi,chunki magazinga kelgan haridorlar ơzlarini xshi his qilishlari juda muhimdir.

Ko’k rang

Kơk rang doimiylik va xaqiqat rangi,osmon va dengiz rangi.Kơk rang osmon rangi bơlgani uchun, bu rangni juda uzoqdagi kosmos bilan boğlaymiz.Bu rang tinchlik va osuddalik ramzi hisoblanadi.Kơk rangni kơpchilik eqtiradi chunki u insonlarga tiniq osmon va okeannning sirli tublari tơğrisida slatadi.Kơk rang qadimdan kơp halqlarda jodu kuchlaridan himo lovchi rang hisoblanganInter erda kơk rang juda keng qơllanib kelmoqda. Ochroq kơk rang kichkina oynasiz xonalarni potoloklariga ishlatilsa, u xona kattaroq kơrinadi.Bolalar xonasida, etoqxonalarda ham havo rang keng qơllanadi.Lekin kơk rang sovuq shabbodani slatadi, shuning uchun uni ishlatganda ozgina iliq ranglarni qơshish tavsi tiladi.Tadqiqotlar shuni kơrsatadiki,kơp dune dizaynerlari kơk, havo ranglarni juda sevib ishlatadilar.Idish tovoqlar ishlab chiqarishda ham,parf meri sanoatida ham kơk rang keng qơllanadi.Kơproq kơk kơzli insonlar kơk rangni xshi kơrishar kan.Suv bơyida shashni orzu qilgan insonlar ham kơk rangni eqtiradilar.Kơk rangni tanlagan insonlar tinchlikga intiladigan,sabrli,sadoqatli insonlar hisoblanadi.Ular bir qarorni qabul qilishdan avval ikki marotaba ơylaydilar.Bunday insonlar ơzlariga talabchang, mshoq va xshi dơst bơladilar.

Yashil rang

8 -10 mln.ranglar ichidan inson kơzi kơproq shil rangni kơrar kan. shil rang erda birinchilardan paydo bơlgan.Insonning atrofini ơrab turgan ơsimliklar asosan shil rangda bơlgan.

shil rang ranglar spektrida kơk va sariq rang orasida turadi.Tabiatda shil rangni xar hil turlari mavjud masalan:daraxt barglari,maysalar,archa,kơkatlar ranglari ơziga xos shil rangda..Kơk rangni shil bilan aralashmasi dengiz rangini slatadi(bir za).Bu ranglar salqin okean, suvni slatadi.Psixologlar tadqiqotlar shuni kơrsatdiki shil rang insonni asab tizimini tinchlantirib odamni bơshashtirish xususi tiga ga.Qizil va shil rangni ta'sirini tekshirganda qizil rang odamda ngi ğo larni vujudga kelishiga ta'sir tsa, shil rang uni rơebga chiqarishga erdam berar kan. shil rangli chiroqlar odamni tinchlantiradi va depressi ni davolashda ishlatiladi. shil rang kayfi tni ham kơtaradi. shil rang salqinlik va issiqlikni uyğunlashganini bildiradi.

4.Magazin inter’erida ranglarni qo’llanishi.

Interer qaysi rangda bơlganligi shu intererning kayfiyatini va muhitini yaratadi.

Issiq ranglar(qizil rang tuslari,olov rang va sariq ranglar) quvvat bağishlaydi va shuning uchun bu ranglarni magazinda xaridorlarni issitib jonlantirish uchun qơllashadi,kompaniyalar ofislarida esa ish unumdorligini oshirish maqsadida qơllanadi.

Sovuq ranglar (havorang,kơk va binafsha ranglar )ta'sirida

xaridorlar harakati sustlashadi va ular tinchlanadilar.Bunday ranglarni magazinlarda qơllansa xaridorlar asabiylashmaydilar va magazinda kơproq vaqt qolib ketishlari mumkin.

Qizil rang issiq ranglar gammasida eng kuchli ta'sir kuchiga ega rang hisoblanadi .Bu rang ta'sirida insonning nafas olish tezlashadi, mushaklari tortishadi va yurak urishi tezlashadi.

Magazin intererida qizil rang faqatgina ozroq miqdorda qơllanishi tavsiya etiladi. Qizil rang qơshimchalari savdoni oshiradi, rejalashtirilmagan tovarni sotilishiga yordam beradi.

Shuningdek bu rang ishtahani ochadi va hazm qilishni yaxshilaydi, kafe va restoranlarda kơproq qơllanadi. Kompaniya ofislarida hodimlarni harakatini tezlashtirsa ham, u agressiya va jahldorlik holatini kơpaytiradi. Shuning uchun bu rangni ofislar intererida qơllash maqsadga muvofiq emas.

Olov rang (oranj) qizil rangga ơxshab quvvatni kơpaytiradi va ishtahani oshiradi. Lekin magazin intererida uni asosiy rang sifatida emas,balki yordamchi qơshimcha rang sifatida ishlatish yaxshi samara beradi. Olov rangni kơpligi xaridorlarni jiğiga tegishi mumkin.Olov rangni havorang bilan qơshib ishlatilishi insonlarda ozodlik va hotirjamlik hissini ơyğotadi.Bunday ranglar uyğunligi sport uslubidagi magazinlarda kơproq ishlatiladi.Olov rangini ochroq tuslari soğlik va gơzallikni aks ettiradi. Bunday ranglar ayollar uchun mơljallangan magazinlarda va gơzallik salonlarida keng qơllanadi.