«fashion- menejment va marketing»

Fashion- mеnеjmеnt va markеting fani 20 asrning ikkinchi yarmida vujudga kеldi. Bu davrda dunyo moda olamida juda ko’p uslublar va yangi moda tеndеntsiyalari paydo bo’lgan. Moda olami dunyo iqtisodiyotining yеtakchi sohalaridan biriga aylandi..Dunyo bozorida moda mahsulotlari kiyim, poyabzal, akssеsuarlar, zargarlik buyumlari, soatlar,parfyumеriya mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun yangi matolar va yangi tеxnologiyalar paydo bo’ldi. Ommaviy ishlab chiqarish, to’qimachilik, tikuvchilik va poyabzal sanoatining rivojlanishi modaning dеmokratiyalashishiga olib kеldi. Dunyoda dizaynеr modеlеrlar safi kеngaydi va yangi moda markazlari paydo bo’ldi.

Moda ijtimoiy–iqtisodiy qodisaga aylandi va jamiyatdagi o’zgarishlarni ko’rsatibgina qolmay, balki ularga sababchi ham bo’ldi. Markеting va mеnеjmеnt moda sanoatining istе'molchilarga ta'sir etish quroliga aylandi..

Fanning o’qilishidan maqsad – talabalarni moda sanoatining sеgmеntlari bilan tanishtirish, moda sanoatining rivojlanishida markеting va mеnеjmеnt vazifalarini o’rganish, zamonaviy brеndlar yaratish va rivojlanish bosqichlarini o’rganish, moda sanoati ishlab chiqargan mahsulotlarni sotish uchun mo’ljallangan savdo joylarida mеrchandayzing tadbirlarini uyushtirishni o’rganish va savdo do’konlarini dizayn loyihasini tuzish uchun asosiy kompozitsion vositalar yordamida ijodiy tafakkurni tug’dirish va nazariy bilimlarni shakllantirish.

Fanning vazifasi –moda sanoatini moda paydo bo’lgan davrdan boshlab hozirgi davrgacha bo’lgan rivojlanish bosqichlarini o’rganish, zamonaviy moda sanoatining rivojlanishida markеting va mеnеjmеntni tutgan o’rnini o’rganish va olgan bilimlarni zamonaviy moda sanoatimizni rivojlantirishda qo’llash

Ushbu dastur 5320900-“Yengil sanoat mahsulotlari tеxnologiyasi va konstruktsiyasini ishlash” ta'lim yonalishi bo’yicha tahsil olayotgan bakalavrlar uchun mo’ljallangan.

Ushbu fanga ajratilgan soatlar 104 soatdan iborat bo’lib,ulardan 32soati ma'ruzalar uchun, 32 soat sеminar mashg’ulotlari uchun va 40 soat mustaqil ta'lim olish uchun ajratilgan.Ushbu ma'ruzalar to’plami 32 soat ma'ruzalarni ya'ni 16ta ma'ruzalar matnini o’z ichiga oladi.

1-Ma'ruza

Mavzu: Kirish.21 asrda marketing va menejment tushunchasi.

Reja:

1.Marketing fanining vujudga kelish tarixi.

2.Marketing fanining hozirgi zamon ta'riflari.

3.Marketing turlari.

4.Menejment tushunchasi.
1.Marketing fanining vujudga kelish tarixi

Dunyo amaliyotida marketing birdaniga paydo bơlgan emas.

Bu–ishlab chiqarish va sotishning maqsadi, vazifalari va rivojlanish uslublariga menejerlarning kơp yillik evolyutsion qarashlari natijasidir. Masalan, qadim-qadim zamonlarda etikdơz ustaxonasining peshtoğiga bir juft ta'mirlangan etikni osib qơyib, marketing atamasi va marketing konseptsiyasi keyinchalik paydo bơlganligiga qaramasdan, bozorga tovar siljitishning ayrim usullaridan foydalangan.

Mashhur iqtisodchi Adam Smit XVIII asrning ikkinchi yarimidayoq ơzining «Jamiyat boyligi» nomli kitobida ishlab chiqaruvchining iste'molchining talabini qondirishdan boshqa qayğusi yơqdir - deb yozgan edi.

«Marketing» atamasi Amerika Ķơshma Shtatlarida XIX asrning boshlarida vujudga keldi va 50-yillardan boshlab boshqaruvning etakchi omili sifatida qơllanila boshlandi.

Marketing konseptsiyasining shakllanishida tovarlar assortimentining xilma-xilligini va yangilanib turishini ta'minlovchi ilmiy-texnik taraqqiyot muhim rol ơynaydi.

Marketing evolyutsiyasi boshqaruv konseptsiyasining evolyutsion rivojlanishiga mos keladi va bular quyidagilarni ơz ichiga oladi: ishlab chiqarish konseptsiyasi, tovar konseptsiyasi, sotish konseptsiyasi, marketing konseptsiyasi va sotsial- etnik konseptsiyasi.
2.Marketing fanining hozirgizamon ta'riflari

Marketing - bu qat'iy fanning va bozorda samarali faoliyat kơrsatishning mujassamlashishidir. Bu atama dastlab 1902 yilda AQShda paydo bơlgan, 20 yildan keyin esa bu atamadan jahonning kơpgina mamlakatlari foydalana boshladilar. Marketing (market) sơzi ingliz tilidan tarjima qilinganda “bozordagi faoliyat” ma'nosini anglatadi.

Marketing - murakkab, dinamik, kơp qirrali tushunchadir, bu esa marketingga tamoman universal tavsif berish mumkin emasligidan dalolatdir. Sơnggi yillarda chop etilgan marketingga doir adabiyotlarda marketingning juda kơp ta'riflari berilgan. Ulardan ba'zi birlarini keltirish lozim .

Taniqli Amerika olimi - marketolog F.Kotler marketingning ta'rifini quyidagicha ifodalaydi: “Marketing - tovarlarni yaratish, taklif etish va ayriboshlash asosida ayrim olingan kishi va guruhlarning talab va ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan iqtisodiy va boshqaruv jarayonidir”.

Boshqaruv muammolari bơyicha etakchi nazariyotchi olimlardan biri Piter Drukkerning ta'rifi esa quyidagicha: “Marketingning maqsadi sotishga qaratilgan harakatlarni yơq qilishdan iboratdir. Uning maqsadi xaridorlarni shunday ơrganish va tushunishdan iboratki, tovar va xizmatlar uning talabiga aynan mos tushib, pirovardida ơzini -ơzi sotadi”.

Frantsuz marketing maktabida qơllaniladigan ta'rif ham Piter Drukker ta'rifiga juda yaqin turadi. Unga kơra: «Marketing -bu sotishni ta’minlash va sotuvga tovarlar va xizmatlarni istemolchilarning talabiga mos holda chiqarish orqali ularning talabini qondirish maqsadida ơtkaziladigan chora-tadbirlar majmuidir».

Amerika Marketing Assotsiatsiyasining 1985 yilda marketingga bergan ta’rifi esa quyidagicha: «Marketingning mohiyati insonlar va tashkilotlar talabini qondirish maqsadida tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni amalga oshirish, narx belgilash, tovarlar harakati va sotilishini uyushtirishdir».

Keltirilgan ta’riflardan kơrinib turibdiki marketing -serqirra jarayondir. Shu bilan bir qatorda marketing bozor munosabatlari sub'ektlarining biznes falsafasi, fikrlash strategiyasi va taktikasi faoliyati ekan desak xato qilmagan bơlamiz. Demak, marketing bir vaqtning ơzida «ham mushohada va ham harakat jarayoni» ekan. Hozirgi bozor iqtisodiyoti yuqori darajaga kơtarilgan mamlakatlarda marketing tamoyillari oddiy tovar ishlab chiqarishdan boshlab to murakkab texnologiyalargacha bơlgan jarayonlarda yaqqol kơrinmoqda. Bugungi bozor iqtisodiyoti chuqurlashib borayotgan sharoitda firmalar, korxonalar va boshqa bozor sub'ektlarining raqobatga bardosh berib, samarali faoliyat kơrsatishining birdan-bir yơli marketing imkoniyatlaridan keng foydalanish ekanligi hech kimga shubha tuğdirmaydi.

Respublikamizda ham sơngi yillarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan tovarlarga talab va taklifni ơrganish bơyicha marketing tadqiqodlarini ơtkazish mexanizmini ishlab chiqish borasida talaygina ishlar amalga oshrildi. Bu esa bizning davlatimizda ham marketingning bozor qonun-qoidalariga muvofiq xơjalik yuritish tizimining asosiy vositasiga aylanish davri boshlanganligidan dalolatdir.

Bu yerda marketingning quyidagi asosiy tamoyillariga amal qilish talab etiladi:

1. Iste'molchilar ehtiyoji bơyicha qarorlar qabul qilganda talabning holati dinamikasi va bozor konyukturasini diqqat bilan ơrganish. Bu tamoyilga amal qilish mavjud talab va kutilayotgan talab darajasi bơyicha bozor holatini, raqobatchilarning bozordagi faoliyatini, mijozlarning bozordagi hulq-atvori va ularning mazkur korxona tovariga munosabatlarini yaxshi bilishni kơzda tutadi. Bu erda marketingning bosh vazifasi mijozlarning nimani hohlashlarini tushunib etishdan iboratdir.

2. Ishlab chiqarishning talab strukturasi va bozor talabiga maksimal darajada mosligini ta'minlashga sharoit yaratish.

Marketingning hozirgizamon konseptsiyasi korxonaning butun faoliyati (ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, sotish va hokazo) iste'molchilar talabi va uning kelgusidagi ơzgarishi bilan boğliq bilimlarni ơz ichiga oladi. Marketing iste'molchilar talabi mavjud bơlgan tovarlarni yaratish, ishlab chiqarish va sotish jarayonlari demakdir. Marketing xizmati korxonaning ishlab chiqarish, ilmiy texnikaviy, moliyaviy siyosatini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda talabning holati va ơsish darajasini tahlil qilish asosida u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish zaruriyati bor yoki yơqligi haqida xulosa qilinadi.

3. Asosiy iste'molchilarga mazkur korxonaning tovarlari haqida ma'lumot berish va ularning aynan shu korxona tovarlarini sotib olishlariga asosan reklama va ruhsat etilgan boshqa vositalar orqali ta'sir kơrsatish.

Yangi tovarni yaratdim va ishlab chiqardim, bu yaratgan va ishlab chiqargan tovarlarim bozorga ơzi yơl topadi deb ơylaydigan korxona rahbarlari yangilishadilar. Albatta, kơpgina korxonalarning asosiy vazifalaridan biri samara beradigan yangi tovarlarni ishlab chiqarish hisoblanadi. Lekin, bu tovarlarni muvaffaqqiyat bilan bozorga siljitish ham muhim vazifalardan sanaladi.

Bugungi kunda marketing tadbirkorlik sohasida ham ơz ơrnini topmoqda. “Tadbirkor - iste'molchi” bozori munosabatlarida marketingning ơrnini 1-chizmada keltiramiz.

Bozor tơğrisida Talabni bashorat

qilish va ơrganish ma'lumotlar





Маrketing




Тadbirkor

Iste’molchi



Ishlab chiqarish va Ehtiyojni

savdo-sotiq dasturini qondirish (talabni)

tayyorlash
1-chizma. “Tadbirkor-iste'molchi” bozori munosabatlarida

marketingning ơrni.

Bu chizma ma'lumotlarida kơrsatilganidek, marketing bozor tơğrisida ma'lumotlar berish, ishlab chiqarish dasturini tayyorlash va talabni bashorat qilish orqali tadbirkorga iste'molchilar talabini qondirishda muhim vosita bơlib xizmat qiladi.
3. Marketing turlari

Xozirgi kunda marketing iste'molchilar talabini qondirish bilan boğliq bơlgan hamma faoliyat turlarida qơllaniladi. Ana shularning ayrimlari bilan tanishamiz.

Agar marketing ayrim olingan korxona darajasida qơllanilsa mikromarketing deb ataladi. Ayrim olingan davlat yoki halqaro miqyosda qơllanilgan hollarda makromarketing deyiladi.

Shaxs marketingi deganda aniq shaxsga nisbatan jamoatchilik fikrini qơllab quvvatlash va ơzgartish bilan boğliq faoliyat yuritish tushuniladi. Kơpgina shaxslar, xususan siyosiy faoliyat bilan shuğullanuvchilar, artistlar, vrachlar, sportsmenlar, biznesmenlar ơzining donğini taratish va biznesini rivojlantirish maqsadida personal marketingdan foydalanadilar.

Ğoyalar marketingi asosan chekish va spirtli ichimliklar iste'mol qilish darajasini kamaytirish, narkotik moddalar iste'molini tơxtatish, atrof-muhitni himoya qilish bilan boğliq sotsial ğoyalarga qaratiladi.

Joy marketingi deganda xaridorlarning ayrim olingan hudud, joylarga nisbatan mijozlar munosabatini ơzgartirish, tashkil etish va saqlab qolish bilan boğliq faoliyat tushuniladi. Masalan, qadimiy shaharlarimiz hisoblanmish Samarqand, Xiva, Buxoro shaharlariga xorijiy mamlakatlardan turistlarning tashrifini yanada kơpaytirish maqsadida turistik tashkilotlar marketing faoliyatini yuritadilar.

Bozorni qamrab olish hajmi bơyicha ommaviy marketing, differentsiyalashtirilgan va maqsadli marketinglar tơğrisida fikr yuritish mumkin.

Ommaviy marketing - hamma xaridorlar uchun mơljallangan, kơp miqdorda ishlab chiqariladigan bir tur tovarlarning marketingidir. Masalan, bir vaqtlar “Koka-kola” kompaniyasi hamma bozorlarda sotiladigan bir turdagi mahsulotni ishlab chiqargan. Bunday yondashuv mahsulotlarni eng past narxda sotishga imkon beradi.

Differentsiyalashtirilgan marketing deganda hamma xaridorlar uchun mơljallanib, lekin har xil xususiyatga ega bơlgan, bir necha xil mahsulotlarning ishlab chiqarilishi va marketingi bilan tavsiflanadigan marketing turi tushuniladi. Masalan, hozirgi kunda “Koka-kola” kompaniyasi har xil qadoqlangan bir necha tur spirtsiz gazlashtirilgan ichimliklar ishlab chiqarmoqda.

Maqsadli marketing - marketingning shunday turiki, bunda mahsulotlar ma'lum bir bozor segmenti uchun ishlab chiqariladi va ularning marketingi ana shu bozor segmentiga mơljallab tashkil etiladi.

Shuningdek, marketingning turi talabning holatiga qarab ham har xil bơladi.

Ơzgartiruvchi (konversion) marketing - iste'molchilarning talabi salbiy bơlgan hollarda qơllaniladi. Uning maqsadi iste'molchilarning salbiy munosabatini ijobiy tomonga ơzgartirishdan iboratdir. Masalan, tamaki firmalari tarkibida nisbatan kantserogen moddalari kam bơlgan sigaretalar ishlab chiqarishni yơlga qơyish va reklama tadbirlarini kuchaytirish yơli bilan iste'molchilarni jalb qilishga harakat qiladilar.

Rağbatlantiruvchi marketingdan tovar va xizmatlarga talab bơlmay qolgan hollarda qơllaniladi. Rağbatlantiruvchi marketingning asosiy instrumenti - narxlarni keskin pasaytirish, reklamani kuchaytirish va tovarni siljitishning samarali uslublaridan foydalanishdir.

Rivojlantiruvchi marketing tovarlarga yashirin talablar mavjud bơlgan holatlarda qơllaniladi. Masalan, zararsiz sigaretalar va yoqilğini tejaydigan avtomobillarga bơlgan talabni yashirin talabga kiritish mumkin. Bu erda rivojlantiruvchi marketingning asosiy instrumenti bơlib ơzgargan talabga mos yangi tovar ishlab chiqarish, reklamadan foydalanish, aniq iste'molchilar guruhiga mơljallangan tovarlar ishlab chiqarish va hokazolar hisoblanadi.

Remarketing - tovarning haddan tashqari kơpayishi natijasida unga bơlgan talab pasaygan vaqtlarda qơllaniladi.

Demarketing – talab juda yuqori bơlgan sharoitda qơllaniladigan marketing turidir. Uning vazifasi talabni vaqtinchalik cheklashga qaratiladi. Demarketingning asosiy instrumenti narxni oshirish va reklama tadbirlarini tơxtatib qơyishdan iboratdir.

Qơllab-quvvatlovchi marketing - talab va taklif bir-biriga mos kelgan sharoitda, mavjud talabni uzoqroq muddatga saqlab qolishda foydalaniladigan marketing turidir.

Aks ta'sir etuvchi marketing - inson hayoti uchun zararli bơlgan mahsulotlarni iste'mol qilmaslikka undash kerak bơlgan paytlarda qơllaniladigan marketing turidir. Masalan, insonlarni narkotik moddalarni va spirtli ichimliklarni iste'mol qilishdan voz kechishga chaqirish maqsadida narxning keskin oshirilishi, ularning zarari haqida doimiy axborotlar berib turishda mazkur marketing turidan foydalaniladi.

4.Menejment tushunchasi.

Hozirgi kunda «Menejment» iborasi hayotimizga bozor iqtisodiyotining boshqa ibora va qoidalari bilan kirib kelib, bizning xayotimizni tashkil etishda o’z vazifasini bajarib kelmoqda.

Tabiiy savol tugilishi mumkin: nima sababdan o’rganib qolgan so’z “boshqaruv”ni - “menejment”ga almashtirishimiz kerak? Yoki bu hol modaga berilishimiz holatimi? Xalqaro biznes tili ingliz tili bulganligi sababli ma'lum holatda ularda ishtirok etuvchi iboralarning mohiyatiga yetib borishni taqozo etadi. Masalan, ingliz tilida “boshqaruv” ma'nosini anglatadigan xar hil fe'llar bor: “to control”, “to governe”, “to managhe”. Uzbek tilidan bo’lak har bir fe'l o’zining qo’llanilish sohasiga ega. Mavjud resurslardan oqilona foydalanish, moddiy ishlab chiqarish, hizmat ko’rsatish jarayonida insonlar bilan texnika, xom-ashyo va boshqa omillarni birlashtirish, xodimlarni boshqarish jarayonlariga “to managhe” fe'li to’gri kelganlik sababli “management” iborasi bizning boshqaruv faoliyatini aks ettirishda foydalanishni mantiqan tơğri bơlar edi.

Sodda qilib aytganda menejment - bu mehnatdan foydalangan holda, insonlar ishtiyoqini hisobga olib, oldinga qơyilgan maqsadlarga erishish tushuniladi.

Menejment - ơzbek tilida boshqaruv funktsiyasi bơlib, xar hil tashkilotlarda xodimlar faoliyatini boshqaruv turi hisoblanadi.

Menejment - bu insoniyatning bilim doirasi hisoblanib, yuqorida kơrsatilgan funksiyalarni amalga oshirishga yordam beradi.

“Menejer” iborasi xam menejmentdan olingan bơlib, boshqaruv faoliyatini olib boruvchi ma'lum guruh odamlariga aytiladi. Hozirgi murakkab, ơzgaruvchan davrda korxonalarni muvaffakiyatli boshqarish ularning asosiy belgilari va xususiyatlarini aniq bilishni taqozo etadi. Tashkilotlarni boshqarish va ularning muvaffakiyatini ta'minlash muammolarini “menejment” va «marketing» fanlari va unga yaqin bo’lgan fanlar ơrganadi. Boshqarish va bozorshunoslik - bilimlarning alohida doirasi, aniqroği bilimlarning tơplami hisoblanib, chuqur va asosli ơrganishni talab etadi.

Atrofingizdagi birorta kimsani birorta tashkilotga mansub emasligini bir tassavur qilsangiz, qanday mushkul vaziyatga tushib qolishingizni anglaysiz. Chunki har bir inson bir yoki bir necha tashkilot a'zosi hisoblanadi. Bu tashkilotlar ishlab chiqarish, ơquv yoki tadqiqot, davlat yoki xususiy, katta yoki kichik, doimiy yoki vaqtincha bơlishi mumkin. Kơpchilik ơz hayot faoliyatlarida u yoki boshqa tashkilotlar a'zosi, yoki ular bilan aloqador bơladilar. Shu sababdan har bir tashkilotni birlamchi bor insonlar, ma'lum mutahassislikga ega bơlgan kadrlar tashkil etadi. Ikkinchidan, ushbu tashkilotlar oldiga ular hal qilishi kerak bơladigan vazifalar kơyilgan bơladi. Shundan keyingina uchinchi element – boshqaruv – ya'ni tashkilotning salohiyatini qơyilgan vazifalarga erishish uchun shart-sharoit yaratib beradi.

Boshqa sơz bilan ifodalangan tashkilot deb tizimlashgan, insonlarning ongli ravishdagi aniq maqsadga erishishi uchun birlashmasiga aytiladi.

Xar bir tashkilotni ochiq tizim tariqasida tassavur etish mumkin, ya'ni tashqi muhitdan resurslar olib, ushbu muhitga yakuniy natijada tayyor mahsulot chiqaradi.

Shu sababdan har bir tashkilotning hayotiy faoliyati uchta asosiy jarayondan iborat:

-tashqi muhitdan xom-ashyo yoki resurs olish;

-mahsulotni ishlab chiqarish;

-mahsulotni tashqi muhitga ơtkazish.

Mana shu uchala jarayonni oqilona olib borishda menejmentning roli katta. Tashqi muhitdagi mavjud resurslardan (xom-ashyo, kapital, mehnat, axborot, moliya va boshqalar) oqilona foydalanib kơyilgan maqsadlarga erishishni ta'minlash menejment fanining va uning asosiy jarayonining asosiy vazifasi hisoblanadi.

Menejment - ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va foydani ksaltirish maksadida boshqaruvning prinsiplari, uslub va vositalar tơplamiga aytiladi.



Boshqaruv sub’ekti


Boshqaruv

jarayoni


2- chizma. Boshqaruv jarayoni
Menejer - boshqaruv san'atiga ega bơlgan malakali, doimiy ish joyiga ega bơlgan mutahassisga aytiladi.

Biznessmen - kapital egasi, daromad olish uchun faoliyat kơrsatish va “pul qilish”, mablağ ishlab chiqish yoki boshqa sohaga sarflaydigan kimsa.

Tadbirkor - ơzining mablaği yordamida tavakkallik asosida foyda olish uchun iqtisodiy faoliyat kơrsatadi.

Har bir menejer yetarli mablağ tơplagan holda biznessmen yoki tadbirkor bơlishi mumkin, ammo har bir biznessmen yoki tadbirkor menejer bơla olmasligi mumkin.

Rejalashtirish - “Nima qilish kerak va nimaga erishish zarur”

Tashkil etish - “Resurslardan qanday foydalanish kerak”

Boshqaruv - “Rejalashtirishni amalga oshirish”

Nazorat - “Xodimlarni va ishni tekshirish”

Boshqaruv jarayoni mohiyati Anri Fayol iborasida aks ettirlgan:

“Boshqarish - bor resurslardan maksimal imkoniyat hosil qilib, korxonani maqsad sari yetaklash”.

Nazorat savollari:

1.Marketing tushunchasi qachon va qaerda paydo bơlgan?

2.Marketing ta'riflarini keltiring.

3.Marketingni asosiy tamoyillarini aytib bering.

4.Marketingni qanday turlarini bilasiz?

5.Menejment tushunchasini ta'riflab bering.

Foydalanadigan adabiyotlar:
1.Ф.Котлер,К.Л.Келлер.МаркетингМенеджмент12-е издание.Питер.2009.

2.Маркетинг в индустрии моды, изд Гревцов Паблишер,2009

2-Ma'ruza

Mavzu : Marketing tadqiqotlari va marketingda nazorat.

Reja:

1.Marketing tadqiqotlari хtkazishning maqsadi va yхnalishlari.

2.Marketing tadqiqotlari хtkazish usullari va bosqichlari.

3.Marketingda nazorat.
1.Marketing tadqiqotlari хtkazishning maqsadi va yхnalishlari

Marketing tadqiqotlari deganda marketing faoliyatining turli jihatlari bхyicha ma'lumotlarni sistemali yeğish, tartibga solish va tahlil qilish tushuniladi.

Marketing tadqiqotlari marketologlarni axborotlari orqali bozor, iste'molchilar, raqobatchilar va marketing tashqi muhitining boshqa elementlari bilan boğlovchi funktsiyasi hisoblanadi. Ayniqsa, bozor munosabatlari tobora chuqurlashib borayotgan bugungi kunda har bir korxona uchun marketing tadqiqotlari хtkazishning ahamiyati beqiyosdir. Chunki, marketing tadqiqotlariga asoslanib, korxonalar mahsulotlariga bхlgan talabni va bu mahsulotning raqobatbardoshligi qanday ekanligi haqida ma'lumotlar oladilar. Umuman olganda, marketing tadqiqotlari korxona faoliyati haqidagi noaniqliklarni kamaytirishga yordam berib, korxonaning samarali faoliyatini ta'minlaydi.

Marketing tadqiqotlarining yхnalishi kengayib bormoqda. Lekin, quyidagi yхnalishlaridagi tadqiqotlar korxona uchun eng muhim hisoblanadi:

1.Bozor siğimi va uning potentsiali.

2.Aholi daromadlari.

3.Iste'molchilarning hulq- atvori.

4.Bozor ulushlarining firmalar хrtasida taqsimlanishi.

5.Reklama va uning samaradorligi.

6.Narx siyosati va narx egiluvchanligi.

7.Axborot oqimlari.

8.Tovar harakati kanallari.

9.Yangi mahsulotlarga iste'molchilarning munosabati.

10.Xalqaro biznes va eksport.

11.Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy tendentsiyalari.

12. Sotishni rağbatlantirish.

13. Mahsulot va firmalarning raqobatbardoshligi.

14. Firma xodimlarining faoliyati.

15. Marketing infrastrukturasi.

Yoqorida keltirilganlardan kхrinib turibdiki, marketing tadqiqotlari korxona faoliyati bilan boğliq hamma yхnalishlarda olib boriladi va pirovardida korxonaning kuchli va kuchsiz tomonlarini aniqlashga imkon beradi. Korxonalar marketing tadqiqotlarini olib borishlari va marketing tadqiqotlari хtkazishi uchun ixtisoslashgan kompaniyalarga buyurtmalar berishlari ham mumkin. Odatda, yirik va yetarli moliyaviy resurslarga ega bхlgan korxonalar marketing tadqiqotlarini mustaqil хtkazadilar. Bunday korxonalarga Respublikamizda faoliyat kхsatayotgan “UzDEWW”, “UzBAT”, “CoCa-Sola” kabi qхshma korxonalarni kхrsatish mumkin.

2.Marketing tadqiqotlari хtkazish usullari va bosqichlari.

Marketing tadqiqotlarini хtkazish asosan besh bosqichdan iborat bхladi. Quyidagi 1-chizmada marketing tadqiqotlari хtkazishning ana shu besh bosqichi keltiriladi.

Muammoni aniqlash va tadqiqot maqsadini ta’riflash



Аxborot manbalarini tanlash



Ахborotlarni to’plash




Olingan axborotlarni tahlil qilish


Олинган натижаларни рахбариятга такдим этиш

Olingan natijalarni raxbariyatga taqdim etish



1-chizma. Marketing tadqiqotlari хtkazish bosqichlari
Birlamchi axborotni olish uchun marketing tadqiqotlarini хtkazishning tхrtta uslubi mavjud: kuzatish, sinash, fokuslash va sхrov.

Kuzatish marketing tadqiqotlarining eng kхp tarqalgan usullaridan hisoblanadi. Kuzatish bevosita yoki yashirin, strukturalashtirilgan yoki strukturalashtirilmagan turlariga bхlinadi.

Bevosita kuzatishga xaridorning dхkonda biron-bir tovarni sotib olishdagi xatti-harakatini sotuvchilar tomonidan хrganish kiradi. Bilvosita kuzatuv deganda esa, xatti-harakatning хzi emas, balki ma'lum bir xatti-harakatning natijasi хrganiladi. Masalan, axlat tashlanadigan shiklarning ichidagi axlatlarning turiga qarab (butilkalar, bankalar va xokazolar) qaysi firma yoki ishlab chiqarish korxonasi atrof-muhitni ifloslantirayotganligi haqida xulosa qilish mumkin.

Kuzatishning ochiq usulida odamlar ularni kuzatib turganligini biladilar, yashirin turida esa bilmaydilar.

Sinov - oldindan “holatni yaratish asosida olingan natijalarni хlchash bilan biror jarayonni amalga oshirishdir”. Bu uslub asosan sabab-natijaviy aloqalarni хrganishda ishlatiladi. Masalan, tovarlarni har xil хramlarda taklif etishga xaridorlarning munosabatini хlchash, yoinki xususiyati хzgartirilgan tovarlarning ana'naviy tovarlarga nisbatan sotilish miqdorini baholash va hokazo. Sinovning asosiy kamchiligi unga ketadigan xarajatlarning yuqoriligi, sharoitning sun'iyligi va marketing rejasiga ta'sir kхrsatadigan hamma omillarni hisobga olishning imkoniyati yхqligidadir.

Fokus-guruh – хrganiladigan muammoni atroflicha mahsus tanlangan respondentlar tomonidan muhokama qilish va shu asosda qarorlar qabul qilish tushuniladi. Kхpchilik hollarda fokus guruhining optimal soni 8-12 kishidan iborat bхladi. Fokus-guruhni shaklllantirishda ularning ish faoliyati, yoki oilaviy ahvollari bir xil bхlishiga e'tibor qaratilishi maqsadga muvofiqdir. Ikkinchidan, guruh qatnashchilarini tanlashda marketing tadqiqotlarini хtkazishdan maqsad nima ekanligini hisobga olish ham zarur hisoblanadi. Fokus-guruhning yutuği kхp tomonlama, bu guruhni boshqaruvchisining bilimiga va samarali faoliyatiga ham kхp darajada boğliq bхladi. Fokus-guruhning afzalligi unda ishtirok etuvchilarning хz fikr va mulohazalarini erkin bayon qila olishi, muzokaralarda buyurtmachining ham ishtirok etishiga sharoit mavjudligi va bu usulni turli yхnalishlarda qхllash mumkinligidadir.

Sхrov marketing tadqiqotlarini хtkazishning universal usullaridan biri bхlib, bunda axborotlar etarli darajada kхp sonli respondentlar guruhining bevosita fikri asosida tхplanadi. Sхrovlar oğzaki, pochta orqali savol-javob qilish, telefon orqali sхrovlar tarzida хtkazilishi mumkin.

Oğzaki sхrovlar boshqa sхrov turlariga qaraganda birmuncha ustunlikka ega, chunki ular shaxsiy muloqotga asoslanadi. Firmalar va korxonalar insonlarning bilimi, dunyoqarashi, iste'molchilarning qanday talablari mavjudligi, kхrsatilayotgan xizmatlardan qoniqish darajasi va boshqa masalalarni bilish uchun sхrovlar хtkazadilar.

Sхrovlarni хtkazishda sхrov varaqalarini ishlab chiqish eng qiyin va mas'uli tli jarayon hisoblanadi. Sхrov varaqalaridagi savollarni tuzishda savollarning axborotning eng muhim jihatlarini aks ettirishiga, savollarda ularga javob berishning printsipial imkoniyati bхlishligiga, savollarning shakli sхraluvchilarda javob bermaslik ishtiyoqini uyğotmaslikka, savollarning mazmuni sхraluvchilarning tayorgarligi, ma'lumoti, bilimlarining hajmiga mos kelishiga alohida e'tibor qaratilishi lozim.

Pochta orqali savol-javob хtkazish sa axborotni olishning nisbatan arzon usuli hisoblanadi. Bu usul bilan axborot olishning kamchiligi shundan iboratki, birinchidan, yuborilgan anketalarning qaytarilish darajasi juda past bхlsa (taxminan 10-15 %), ikkinchidan, anketa javoblarini olish kхp vaqtni talab etadi.

Sхrov хtkazishning eng tezkor va arzon usullaridan yana biri yuqorida qayd etib хtganimizdek, telefon orqali intervyular olish hisoblanadi. Bu usulning qulayligi shundaki, berilgan savollarga 80-90 foiz javob olish mumkin bхladi. Bu usulning kamchiligi esa, savollar sonining boshqa usullardagiga nisbatan cheklanganligidir.

Shunday qilib, marketing tadqiqotlari davomida olingan axborotlar matematik-statistik yхl bilan tahlil qilinib, xulosalar shakllanadi va shu asosda manfaatdor shaxslarga tavsiyalar beriladi.

Anketa sхrovlarining yakuniy bosqichi bхlib sхrov natijalari bхyicha hisobotni tuzish va takliflarni ishlab chiqish hisoblanadi. Odatda, hisobot uch bхlimdan tashkil topgan bхladi: kirish, sхrov natijalari, xulosalar va takliflar.

3.Marketingda nazorat

Marketing nazorati-bu marketing maqsadlariga erishishni ta'minlaydigan strategiya va marketing rejasi natijalarini хlchash, baholash va ularga хzgartirishlar kiritish jarayonidir. Nazorat marketing boshqaruvi bosqichini tugallaydi va bir vaqtning хzida marketing faoliya tini rejalashtirishning yangi bosqichini boshlashga imkon yaratadi. Shuningdek, marketing faoliyatining kuchli va kuchsiz tomonlarini aniqlash, marketing rejasining bajarilish darajasini tahlil qilish, kelgusi rejalashtirilayotgan davrga marketing faoliyati strategiyasi va maqsadlarini tхğri tanlashda qхllaniladi.

Nazorat natijalari bхyicha marketing faoliyatiga хzgartirishlar kiritiladi. Masalan, sotilgan tovar kutilganidan kam bхlsa, u holda sababi aniqlanib, bu holatni ijobiy tomonga хzgartirish uchun nimalar qilish kerakligi aniqlanadi. Agar sotilgan tovar kutilganidan kхp bхlsa, bu holda ham uning sababi aniqlanadi. Bu holatda, tovarga mumkin qadar yuqoriroq narx belgilash zarurdir. Bu esa sotish hajmini kamaytirib, yuqoriroq darajada foyda olishni ta'minlaydi.

Kхpchilik hollarda marketing nazoratining tхrtta turi kхrsatib хtiladi. Masalan, E.P. Golubkovning “Osnovi marketinga” darsligida (E.P. Golubkov. Osnovi marketinga. M.: Izdatelstvo “Finpress”, 1999) ham aynan marketing nazoratining tхrtta turi keltirilgan. Ana shu manbaga tayanib 1-jadvalda marketing nazoratining turlarini va ularning tavsifini keltiramiz.
1-jadval

Marketingda nazorat turlari

	Nazorat turi	Bosh javobgar	Nazoratdan maqsad	Mazmuni
1	Yillik reja nazorati	Rahbariyat-ning bosh va хrta bхğini	Rejadagi natijalarga erishilganligi yoki yхqligini tekshirish	Sotuv hajmi tahlili. Bozor hissasi tahlili. Sotuv hajmining xara-jatlarga nisbatan tahlili Moliyaviy tahlil. Iste'molchilar va bozorda boshqa ishtirok tuvchi-larning fikrlarini хrganish
2	Foyda darajasi nazorati	Marketing faoliyati nazoratchisi	Kompaniyaning sarmoyani qaerda yхqotayotganligi yoki olayotganligini tekshirish	Foydalilik darajasini tovarlar,mintaqalar, iste'molchilar,savdo kanallari va hokazolar bхyicha aniqlash
3	Samara-dorlikni nazorat qilish	Tarmoqlar bхyicha rahbarlar. Marketing faoliyati nazoratchisi	Marketing faoliyati samaradorligini baholash va yuksaltirish	Sotish bilan shuğullanuvchi xodimlar ishi tahlili Reklama faoliyati samaradorligi tahlili. Sotishni rağbatlantirish samaradorligi tahlili. Tovar tarqatish samaradorligi tahlili
4	Strategik nazorat	Bosh rahba riyat, marketing auditorlari	Kompaniya bozorga, tovarlarga va tovar tarqatish kanallariga nisbatan хz imkoniyatlaridan tхla foydalanayot-ganligini yoki foydalanmayotgan-ligini tekshirish	Marketing faoliyati samaradorligi tahlili, marketing faoliyatining auditor nazorati

Yillik reja nazorati - ayrim olingan bozor va tovarlar uchun tovar sotish hajmi, foydasi va boshqa kхrsatkichlari bхyicha yillik topshiriqlarning bajarilish darajasini baholashdan iboratdir.

Yillik reja nazoratida sotuv hajmi, bozor hissasi, sotuv hajmining xarajatlarga nisbati bilan boğliq tahlillar, moliyaviy tahlil, iste'molchilar va bozorda faoliyat kхrsatuvchi boshqa sub'ektlarning fikrlarini хrganish bilan boğliq tahlil ishlari хtkaziladi.

Sotuv hajmi tahlili har bir tovarning ma'lum bir bozorda haqiqatda qancha sotilganligi va bu borada kхzda tutilgan maqsadga erishilgan yoki erishilmaganligini bilish uchun хtkaziladi.

Bozor hissasi tahlili esa muayan korxonaning bozordagi boshqa raqobatchilarga nisbatan egallagan хrnini bilishga qaratilgan bхladi.

Marketing harakatlarining sotilgan tovarlar hajmiga nisbatini tahlil qilish korxonaga marketing xarajatlarining samaradorligini baholash va xarajatlarning qabul qilish mumkin bхlgan miqdorini belgilashga imkon beradi. Kхpincha bunday tahlillar marketing harakatlarining har bir elementiga nisbatan qхllaniladi (reklama xarajatlari, marketing tadqiqotlari xarajatlari, sotishga bхlgan xarajatlar va boshqalar).

Moliyaviy tahlil sarflanayotgan mablağlarning qoplanishiga ta'sir etuvchi omillarni хrganishni maqsad qilib qхyadi. Umuman olganda, bu tahlil natijasida korxonaning moliyaviy barqarorligini ta'minlashda marketing omillarining roli aniqlanadi.

Iste'molchilar va bozorda faoliyat kхrsatuvchi boshqa sub'ektlar fikrlarining tahlili mijozlar, dilerlar va boshqa marketing faoliyati ishtirokchilarining korxonaga nisbatan munosabatlarining хzgarishini kuzatishga asoslanadi. Buning uchun sхrovlar, suhbatlar хtkaziladi, oğzaki va yozma shikoyotlar qayd etilib, tahlil qilinadi.

Foyda darajasi nazorati - har xil tovarlar, mintaqalar, iste'molchilar guruhlari, tovar tarqatish kanallarining foydali ishlashini ta'minlash maqsadida baholash va bu borada хzgartirishlar kiritish bilan boğliq harakatlarni mujassamlashtiradi. Bu nazorat turi har haftada, oyda yoki har kvartalda bir marta хtkaziladi va yillik reja nazoratining bir qismi hisoblanadi.

Samaradorlikni nazorat qilish. Korxonaning marketing faoliya tining samaradorlik darajasini faqatgina qisqa davrdagi faoliyat natijasi bilan aniqlash shart emas. Yuqori samaradorlik korxona хzining marketing siyosatini strategik masshtabda tхğri olib borganligi bilan ham tushuntiriladi. Shu sababli kхpgina korxonalar vaqti-vaqti bilan birvarakayiga korxonaning marketing faoliyati samaradorligini tanqidiy baholaydilar, ya 'ni marketing faoliyati bхyicha strategik nazoratini amalga oshiradilar. Bu erda marketing auditi asosida atroflicha baholashni хtkazish katta ahamiyat kasb etadi.

Marketing auditi deganda korxonaning butunlay va uning ayrim sub'ektlarining maqsadi, strategiyasi va marketing faoliyatining ayrim turlarini atroflicha, sistematik, hech kimga boğliq bхlmagan, xolisona tekshiruvini amalga oshirish tushuniladi.

Marketing auditining asosiy maqsadi marketing faoliyatining samaradorligini oshirish uchun qaerda, qanday muammolar va imkoniyat lar borligini aniqlashdan iboratdir. Marketing auditi asosan хzida tхrtta muhim xususiyatlarni mujassamlantiradi. Bu xususiyatlar audit qamrab oladigan marketing faoliyatining kengligi, nazoratning sistematik tarzda olib borilishi, nazoratni хtkazishda hech kimning monelik qilmasligi va nazoratning doimiyligidadir.

Umuman olganda, marketing nazorati korxonaning raqobatbardoshligini ta'minlashga va samarali faoliyat kхrsatishiga xizmat qiladigan muhim omillardan biri sanaladi.
Nazorat uchun savollar:

1. Marketing tadqiqotlari nima va siz uni qanday tushunasiz?

2. Marketing tadqiqotlari хtkazish bosqichlarini sanab bering?

3. Marketing tadqiqotlarini хtkazishning qanday uslublari mavjud?

4. Marketing tadqiqotlari qaysi yхnalishlar bхyicha хtkaziladi?

5. Marketing nazorati deganda nimani tushunasiz?

6. Marketing nazoratining qanday turlari mavjud?
Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Ф.Котлер,К.Л.Келлер.МаркетингМенеджмент12-е издание.Питер.2009.

2.Маркетинг в индустрии моды, изд Гревцов Паблишер,2009

3-Ma’ruza.

Mavzu: Marketing strategiyasi va rejalarini ishlab chiqish. Marketing ma'lumotlarini yigish.

Reja:

1.Marketing strategiyasini ishlab chiqish.

2.Qadr- qimmatni yaratish ketma- ketligini tuzish.

3. Marketing rejani ishlab chiqish.

4.Marketing ma'lumotlarni yiğish.
1.Marketing strategiyasini ishlab chiqish.

Marketing menejment jarayonining asosiy elementlaridan biri -uzoqni ko’ra oladigan, kreativ marketing strategiyalari va rejalari; ular asosida marketing tadbirlari tashkil qilinadi. To’ğri va uzoqga etadigan marketing strategiyani tuzish intizom va qulaylikni talab qiladi.

Firmalar o’z strategiyalariga amal qilishlari va ularni yaxshilashning yangi yollarini topishlari lozim. Bundan tashqari, marketing strategiya larini tuzish uchun marketing umuman qanday tuzilganini bilish muhimdir.

Marketing haridorlarning talab va istaklarini qondirishni nazarda tutadi. Har qanday savdo tashkil etishning maqsadi - haridorlarga biron bir bebaho narsani taqdim etib, bundan foyda olishdir. Raqobat kuchli bơlgan iktisodiyotda xaridorlar yanada sinchkov va katta tanlov bilan rơbaru kelganda, kompaniya faqat xaridorlarga yuqori qadr- qimmatni tanlab, ta'minlab va uni yunaltirish evaziga hamda uni taklif qilish jarayonida aniq, optimizatsiya evaziga xaqiqiy muvaffakiyatga erishishi mumkin.

2.Qadr- qimmatni tuzish ketma- ketligini yaratish.

Qadr- kimmatni tuzish ketma- ketligi va uni taqdim etish uch bosqichni o’z ichiga oladi.

Birinchi bosqich - qadr -kimmatni tanlash marketingning xar qanday maxsulotni o’ylab topishga olib keladigan "uy vazifasi" sanaladi. Marketologlar bozorni segmentlashlari, eng tơğri segmentni tanlashlari va taklif qilinayotgan qadr- qimmatni unda joylashtirishlari kerak."Segmentlash, bozorlarni tanlash, joylashtirish" formulasi strategik marketing maqsadini ko’rsatadi.

Bizness sub'ekt o’z e'tiborini bir aniq qadr- qimmatda tơxtatganidan sơng, ikkinchi bosqich boshlanadi qadr- qimmatni bozorga chiqarish. Maxsulotning aniq xususiyatlari detallarigacha ishlab chiqiladi, narxi belgilanadi, taqsimlash tizimi ishlab chiqiladi.

Uchinchi bosqich maqsadi — savdo personalini tuzish, sotuvni rağbatlantirish, mahsulot haqidagi ma'lumotni bozorga yetkazishga yo’naltirilgan reklama va boshqa aloqa usullari bilan qadr- qimmatni yơnaltirish. Uch bosqichning xar birida ơz chiqimlari bor.

Qadr -qimmatni yaratish zanjir i tơqqiz strategik jihatdan ơzaro boğliq, natijasida qadr- qimmat vujudga keladigan faoliyat turlaridan iborat: birlamchi va ikkilamchi rollar.

Kompaniyaning birlamchi faoliyat turlari: hom ashyolarning ketma- ket keltirilishi, bu hom ashyolarning tayyor mahsulotga aylanishi (ishlab chiqarish), tayyor mahsulotlarning ta'minlanishi, yo’naltirilishi (marketing va savdo) xariddan keyingi hizmat (servis).

Yordamchi faoliyatga moliyaviy va texnik ta'minot, texnologiyalar rivoji, odam resurslarini boshqarish va tashkilot infrastrukturasi kiradi. Odatda ushbu faoliyatlarni tashkilotning mahsus bơlimlari bajaradi, lekin faqatgina ular emas. Ayniqsa, hom- ashyo haridi va ishchilarni qabul qilishni bir vaqtda bir nechta kompaniya bơlimlari amalga oshirishi mumkin. Kompaniya raqobatchilarning chiqimlari va ish samaradorligini baholab, ularni ơz kơrsatgichlarimiz bilan taqqoslash lozim(benchmarking). Bitta taqqoslash bilan chegaralanib bo’lmaydi:

dunyodagi eng zơr kompaniyalarning eng zơr amaliyotini ơrganish zarur.

Kompaniya muvaffaqiyati har bir bơlim ơz faoliyatini bajarishiga emas, balki asosiy biznes jarayonlarni bajarishdagi faoliyatining koordinatsiyasi bosqichiga ham boğliq.

Asosiy bizness jarayonlarga quyidagilar kiradi:

Bozorni ơrganish jarayoni.

Yangi takliflarni tadbiq qilish jarayoni.

Haridorlarni jalb qilish jarayoni.

Haridorlar bilan munosabatlarni yaritish jarayoni.

Burchlarni ado etish jarayoni.

3.Marketing rejani ishlab chiqish.

Bizness sub'ektning strategik rejasi uni uzoq muddatli, foydali ishlab chiqarish faoliyatiga yo’naltiradi. Va nihoyat, bozor talablariga mos (mahsulot turlari, savdo belgilari) ravishda bizness sub'ekt bozorning aniq bir segmentlarida muvaffakiyatga erishish uchun marketing reja ishlab chiqiladi.

Marketing reja - marketing xarakatlarini koordinatsiyasi va yo’nalishi uchun asosiy vositadir. U ikki bosqichda ishlab chiqiladi. Bozor holatini va imkoniyatlarini analiziga asoslangan strategik marketing reja maqsad qilib quo’ilgan bozorlar va qadr- qimmat taklifini aniqlab beradi. Taktik marketing reja hozirgi marketing vazifalarini yechishga qaratilgan. Unda mahsulotlarning, yo’naltirishning, merchandayzerning, narxlashning, taqsimlash kanallarining, xizmatlar va boshqalarning zarur hususiyatlari ko’rsatilgan.

Marketing reja - bu firmaning bozor haqidagi bilimini ko’rsatuvchi va u qanday qilib o’z maqsadlariga yetmoqchiligini ko’rsatuvchi yozma xujjat.

Zamonaviy marketing rejalar kơproq xaridorlarga va raqobatchilarga qaratilgan, ular oldingiga nisbatan asosliroq, xaqiqiyroqdir. Ularni ko’p faoliyatli jamoalar tuzadi, shunga tashkilotning barcha bơlimlarining fikrlari hisobga olinadi. Marketing bơlimi rahbarlari kơproq ơzlariga menejerlarga qaraganday qarab, faqat keyingina mutaxassis sifatida qaraydilar.

Marketing reja tarkibi: Marketing reja asosiy maqsadlar va maslaxatlarning qisqacha tavsifi bilan boshlanishi lozim. Xulosa tashkilot rahbariyatiga rejaning asosiy ma'nosini baholashga imkon beradi. Qisqa tavsifdan sơng rejaning asosiy bandlarini sanab ơtuvchi mundarija va izoh, kelishi lozim.

Bozordagi holat analizi. Bu bơlimda savdo, chiqim, bozor, raqiblar, makromuhit omillariga tegishli xaqiqiy ma'lumotlar keltirilgan bơlishi lozim.

Marketing strategiyasi. Marketing strategiyasi taklif qilinayotgan brending va xaridorlar bilan ishlash strategiyasining aniq izohidan iborat bơlishi lozim.

Moliyaviy prognoz. Moliyaviy prognozlar savdo xajmi(savdo tushumlari), chiqimlar va zararsizlik taxlili prognozlarini ơz ichiga olishi lozim. Kirim bandida oldindan kutilayotgan savdo xajmi oylar va mahsulot turlariga kơra berilgan. Chiqim bandida kutilayotgan marketing chiqimlari turlarga bơlingan holda berilgan. Zararsizlik taxlili doimiy oylik chiqimlarni va mahsulot donasiga nisbatan ơrtacha ơzgaruvchan chiqimlarni qoplash uchun bir oyda qancha miqdorda mahsulot sotish zarurligini kơrsatadi.

Kiritishni boshqarish. Bu bơlimda rejaning bajarilishini tekshirish bo’yicha tadbirlar berilgan. Kompaniya rahbariyati reja bajarilishi yuzasidan oylik va choraklik natijalarni sarxisob qiladi va kerak bơlsa ularni to’ğrilash choralarini kơradi. Bir xil tashkilotlar tekshirishga bağishlangan bơlimga kutilmagan xodisalar uchun harakatlar rejasini kiritishadi (narh tushirish yoki namoyishlar).

4.Marketing ma'lumotlarini yiğish.

Bozorni ơrganish va kerakli ma'lumotlarni olish kompaniyaga ơz imkoniyatlarini yaxshiroq baholashga va maqsad qilib qo’yilgan segmentlarni aniqroq topishga, qiziqarliroq takliflarni ơylab topishga, hamda marketing rejalashni amalga oshirishga yordam beradi. Har bir firma marketologlarni ularga zarur bơlgan ma'lumot bilan ta'minlashlari lozim. Shuning uchun kompaniyaning maxsus xodimlari turli mansabdagi rahbarlarga bozor holati haqidagi qaysi ma'lumot zarurligin i aniqlaydi va marketing ma'lumotlar tizimini rejalashtiradi. Marketing ma'lumotlar tizimi (MMT) marketing qarorlarini qabul qilishda ishlatiladigan dolzarb va aniq ma'lumotni yiğish, ajratish, tahlil qilish, baholash va taqsimlash uchun odamlar, asboblar va jarayonlar majmuasi.

MMT asosi — firmaning ichki hisob kitob tizimi. Unda buyurtmalar, savdo, narxlar, chiqimlar, zahiralar, debitorlik va kreditorlik qarzi va boshqalar haqida ma'lumotlar kơrsatilgan. Ichki ma'lumotlar tahlili menejerga marketing bo’yicha kompaniyaning imkoniyatlarini va muammolarini aniqlashda qơl keladi. Ichki hisob kitob tizimi asosi — “buyurtma – to’lov”tsikli. Savdo vakili, dilerlar va haridorlar buyurt- malarini kompaniyaga yo’llaydilar. Savdo bơlimi buyurtmachilarga schet - fakturalar beradi, ularning nushalarini boshqa bơlimlarga boradilar. Haridorlar va savdo vakillari ơz arizalarini faks yoki elektron manzil bo’yicha boradilar. Keyin, buyurtmalar kompyuterlashtirilgan omborxonaga kelib tushadi va ogohlantirishsiz bajariladi.

Savdoni tekshirish tizimi. Marketing menejerlar olib borilayotgan savdo haqida ma'lumotlarni vaqtida olishlari lozim.

Ma'lumotlar bazasi, omborxonalar va ma'lumotlarni topish. Zamonaviy kompaniyalarda ma'lumotlar bazasi kơrinishida jamlangan, masalan, haridorlar, maxhsulot, savdo ishchilari va boshqalar haqida ma'lumotlar bazasi. Xaridorlar ma'lumotlar bazasida xaridorning ismi, manzili, xaridlari tarixi, bir hil holatlarda esa har bir xaridor haqidagi demografik va psixografik ma'lumotlar bor.

Marketing kuzatuv tizimi - hozirgi paytdagi bozor ahvoli haqida ma'lumotlarni yiğish. Marketolog kitob, gazeta, publikatsiya ơqish, xaridorlar, ta'minlovchi, boshqa menejerlar va kompaniya xodimlari bilan gaplashish orqali bozor jarayonlari rivojlanishini kuzatadi.

Doimiy o’zgaruvchan global dunyoda kompaniya olti asosiy guruh, omillarini kuzatishi kerak;

demografik, iqtisodiy, ommaviy madaniy, tabiiy, texnologik va siyosiy (xuquqiy). Demografik muhitda marketologlarni aholi ơsish sur'atlari, yoshi, etnik tarkibining ơzgarishi, aholining bilim darajasi, odamlarning geografik kơchishlari(migratsyai ) va ommaviy bozordan mikrobozorga ơtish kiziqtiradi.

Nazorat savollari:

1.Marketing strategiyasi zamonaviy kompaniyalar uchun qanday rolni bajaradi?

2.Qadr- qimmat tuzish ketma -ketligining asosiy bosqichlari tơğrisida aytib bering.

3.Asosiy bizness jarayonlarga qaysi jarayonlar kiradi?

4.Marketing reja deganda nimani tushunasiz?

5.Korxona uchun moliyaviy prognozlarni ahamiyati qanday?

6.Marketing ma'lumotlarini yiğish tizimi qanday ma'lumotlarni ơz ichiga oladi?

Foydalanadigan adabiyotlar:

1.Ф.Котлер,К.Л.Келлер.МаркетингМенеджмент12-е издание.Питер.2009.

2.Маркетинг в индустрии моды, изд Гревцов Паблишер,2009

4-Ma'ruza

Mavzu: Moda industriyasida marketing kommunikatsiyalari.

Moda industriyasining tasnifi.

Reja:

1. Moda industriyasining asosiy tushuncha va ob'ektlari.

2. Moda industriyasi taraqqiyotining asosiy bosqichlari.

3. Moda industriyasining faoliyati.

4. Moda iqtisodiyoti taraqqiyotining istiqboli.

5. Moda industriyasining tasnifi.
1.Moda industriyasining asosiy tushuncha va ob'ektlari.

Moda industriyasi (Fashion industry) - bu xizmat kơrsatish sohasining sektori bơlib, u xaridorlarda “moda” mahsuloti obrazini shakllantirish, mahsulotni ishlab chiqarish va iste'molchilarga yetkazib berish bilan shuğullanadi.

Moda ijtimoiy fenomendir. Modadagi mahsulotlarning bosh vazifasi – ularga ga bơlgan insonlarning estetik talablarini qondirish, hamda ular egasining ijtimoiy maqomi haqida axborot berishdir.

Modaning ijtimoiy fenomen sifatidagi ilmiy talqini XIX asrning oxiri XX asr boshlarida («trickle – down» theory) nazariyasining asoschilari amerikalik iqtisodchi Torsteyn Veblen va nemis sotsiologi Georg Zimmellar tomonidan ishlab chiqilgan. Ularning fikricha, moda yuqori ( elita) ijtimoiy guruhlarida yaratiladi va ushbu guruh a'zolarining oddiy odamlardan farqini kơrsatish uchun xizmat qiladi. Yuqori( elita) qatlamlarga tahlid qilish maksadida, ơrta va quyi tabaqa vakillari ham moda “ yangiliklari”ni ơzlariga oladilar.

Moda quyiga qarab “oqib” borar ekan, u ơz yangiligini yơqotadi, ommaviy va «bachkana» bơlib qoladi. Yuqori ( elita) tabaqalar ơzlarining ijtimoiy farqini saqlash maqsadida yanada yangi va original “moda yangiliklari” ni ơylab topishga harakat qilishadi. Ushbu tsikl yana va yana qaytarilaveradi.

Moda XX asrda, jamiyatdagi sinfiy bơlinish yơqotilganiga qaramay, hamon ijtimoiy farqlarni ta'kidlab kơrsatishga xizmat qilmoqda. Ammo u avvalgiday “ yuqori” va “quyi” tabaqalar farqini emas, balki faqat shunchaki turli ijtimoiy guruhlar farqini kơrsatmoqda. Masalan, yoshlar modasi turli yoshdagi insonlar orasidagi farqni kơrsatadi. Bundan tashqari, moda mahsulotlarini tanlaganda xar bir shaxs ơz-ơzini namoyon qilishi, ơz individualligini kơrsatishi mumkin.

Shu tariqa, ishlab chiqarishga taalluqli bơlgan mahsulotlarni (trubalar, stanoklar) moda mahsulotlari deb atash mumkin mas.Insonlarning shaxsiy ehtiejlarini qondiruvchi, lekin namoyish qilib bơlmaydigan mahsulotlar (masalan erkaklarning ichki kiyimi va hokazolar)ni moda mahsulotlariga kiritilmaydi .

Moda mahsulotlari qatoriga insonlarning shaxsiy ehtiyojlarini qondiruvchi quyidagi yengil sanoat mahsulotlarini kiritish mumkin:

-Kiyim; shaxsiy aksessuarlar (chulki, qơlqoplar, sumkalar, remenlar, shlyapalar, sharflar, soatlar, yuvelir mahsulotlari va b.);

-parfyu meriya va kosmetika mahsulotlari (atirlar, pomada, soch uchun lak va b.);

- uy-rơzğor uchun aksessuarlar (ơrin-kơrpa, idish-tovoq, gilamlar va b.).

Moda industriyasining (moda iqtisodiyotining) eng asosiy sohalariga tekstil sanoati, parfyumeriya sanoati va modellar biznesi kiradi.

Moda mahsulotlarining doirasi kengayish xususiyatiga ega.

Dastlab moda mahsulotlari deyilganda faqat ayollar uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar tushunilgan, chunki faqat ayollargina tashqi kơrinishiga katta e'tibor berishi kerak degan fikr hukmron surgan. XX asrga kelib bu stereotip buzildi va erkaklar uchun mơljallangan moda paydo bơldi. Bir vaqtning ơzida moda mahsulotlarining doirasi ham kengayib bordi, bu kơproq hayot tarzining ơzgarishi bilan boğliq edi. Masalan, avval ovqatlanish va kir yuvish jarayonlari namoyish qilib bơlmaydigan, ơta shaxsiy jarayonlar bơlib hisoblangan bơlsa, endilikda insonlar bu jarayonlarda reklama qilingan, magazindan sotib olingan mahsulotlardan foydalanadilar. Shuning uchun bugungi zamonaviy jamiyatda moda mahsulotlari doirasiga keng ma'noda shaxsiy iste'mol uchun mơljallangan barcha tovarlarni kiritish mumkin (bular yengil avtomobillardan tortib mebel , avtoruchka, salqin ichimliklargacha bơlishi mumkin).